Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1988, Blaðsíða 13

Sveinsson.
Atli Heimir Sveinsson - Ætíaði að lesa
Proust vestur í Flatey, en las ekki ann-
að en Sturlungu það sumarið-
Páll
Pamph-
icler
Pálsson
tónskáld
og
hfjóm-
sveitar-
stjóri á
merkis-
afmæliá
árinuog
íslenzka
Hljóm-
sveitin
mun
heiðra
hannaf
því til-
efni.
Kristinn
Sig-
munds-
son bari-
tón-
söngvari
mun
syngjaí
tónverki
Atla
Heimis
viðfjóð
Matt-
híasar
Johann-
essens.
Þorkell
Sigur-
bjöms-
son tón-
skáldá
merkis-
afmæliá
árinuog
íslenzka
hfjóm-
sveitin
heiðrar
hannaf
þvítil-
Matthías Johannessen — Af þessu hlaði,
þar sem mætast líf og dauði, er
skyggnzt aftur — og fram.
MATTHÍAS
JOHANNESSEN
Sturla
Hvergi grænna, hóllinn
hálmstrá tímans líkt
og kirkjugarðurinn gamli
sé gróin sögn og ýkt
en hugurinn fór hlaðið
hikandi spurn um það
hvort grasið væri ekki vaxið
sem von í smára stað
tíndi strá úr tímans
táknum eins og fyr
er Sturla horfði af hólnum
og hugans skip fékk byr
hvarf í úfna öldina
og orð í himins stað,
enn horfum við úrhuga þér
í hug sem er axarblað
stefnum skipum, Sturla,
í stórsjó tímans inn
í viðhorf þín og veröld
með vonarneista sinn
tínum strá úr táknum
tímans í það fley
sem þú fléttaðir forðum
inní fífu og gleym-mér-ei
töku minni í að minnast þúsund ára kristni-
töku í landinu og þó sérstaklega 13. aldarinn-
ar. Ég ákvað að smíða úr járni og fór að leita
að táknum úr kristni og heiðni. Táknin í
myndinni eru: Auga Óðins og/eða alsjáandi
auga guðs, hamar Þórs og tveir stílfærðir
krossar. Myndin er rauð, enda var Sturlunga-
öldin blóði drifin. Tveir armar takast á, hinn
heiðni og hinn kristni, báðir ögrandi. Þá
vísuðu þeir veginn leynt og ljóst. Eða tákna
þessir armar jcannski önnur stríðandi öfl á
Sturlungaöld?“
Um Hallstein er annars það að segja, að
hann er fæddur 1945 og hefur verið mjög
virkur listamaður og haldið ekki færri en 6
einkasýningar og tekið þátt f ótal samsýning-
um. Hann er með vinnustofu að Yztaseli 37
í Reykjavík. Tvö verk eftir hann eru í eigu
Listasafns íslands, fimm í eigu Reykjavíkur-
borgar, sjö eru á listasafni Borgamess og
víða annarsstaðar eru myndir eftir Hallstein.
MlNNIR Á FORNAN MESSU-
SÖNG
Tónverk Atla Heimis Sveinssonar heitir
STURLA og er samið við ljóð Matthíasar
Johannessens, sem áður hefur verið nefnt og
hér er birt. Þetta er tónverk fyrir litla hljóm-
sveit, baritón og karlakór einradda. Þau hlut-
verk eru í höndum Kristins Sigmundssonar
og Karlakórsins Fóstbræðra. Kristin þarf
naumast að kynna, svo víðkunnur sem hann
er orðinn fyrir söng sinn, nú síðast í titil-
hlutverkinu í óperunni Don Giovanni eftir
Mozart í íslenzku Óperunni. Áður hefur Krist-
Fyrstu tónleikar íslenzku Hfjómsveitarinnar úr Námum fóru fram í des. sl. Á
myndinni eru f.v.: Þorkell Sigurbjörnsson höfundur lagsins, sem Kristján Jóhanns-
son (á miðri mynd) söng. Til hægri er stjórnandinn, Guðmundur Emilsson og
að baki sézt málverk Gunnars Arnar um landnámið. Á myndina vantar Sigurð
Pálsson, höfund fjóðsins.
Guðmundur Emilsson, hfjómsveitar-
stjóri og framkvæmnastjóri íslenzku
Hljómsveitarinnar.
Sigurður I. Snorrason klarinettuleikari
og Anna Guðný Guðmundsdóttir píanó-
leikari munu flytja kammerverk á tón-
leikunum eftir afmælisbörnin, Atia
Heimi Sveinsson, Þorkel Sigurbjörns-
son og Pál P. Pálsson.
inn sungið hlutverk Figaros í Rakaranum í
Sevilla, Unga manninn í Silkitommu Atla
Heimis, Renato í Grímudansleiknum, Es-
camillo í Carmen, Enrico í Lucia di Lam-
mermoor, Grand pétre í Samson og Dalilu,
Luna greifa í II Trovatore og Amonasro í Aidu.
Að sjá tónverk Atla heimis á nótnablöðum
er dálítið undarlegt þegar maður veit ekki
hvað þessar nótur merkja. Þetta minnir á sum
abstrakt myndlistarverk. Og merkilegt einnig,
að Atli upplifir sérstakan lit á þessu tón-
verki; honum finnst það vera dökkbrúnt á
litinn. Um tónverkið, ljóð Matthíasar og
Sturlu Þórðarson hafði Átli þetta að segja í
stuttu samtali:
„Já, ég hef skoðun á Sturlu Þórðarsyni og
Sturlungum. Pabbi minn var einn af þessum
mönnum sem las Sturlungu. Og karlarnir í
kringum hann gátu rætt endalaust um þetta.
Sjálfur fór ég einhveiju sinni með allan Pro-
ust í 13 bindum með mér vestur í Flatey og
ætlaði að vera menningarlegur og lesa þetta
allt. En svo fann ég niðri í skúffu hjá ömmu
minni gamalt slitur úr Sturlungu og las ekk-
ert annað allt það sumarið. Sturla er með
merkustu rithöfimdum sem ég þekki ásamt
Snorra Sturlusyni. Hann segir svo vel frá og
hefur svo mikla kosti sagnamanns og hann
skrifar verk, sem er svo djúpt, að það þolir
síendurtekna lesningu. Maður finnur sífellt
ný tengsl miili atburða og persóna. En per-
sóna hans sjálfs er í þoku eða rökkri á bak
við frásögnina.
Hugtökin hetja og heigull eiga ekki við um
Sturlu. Ég held að hann hafi verið mjög
merkilegur stjómmálamaður. Hann vildi
manna lengst forðast að lenda í klóm er-
lendra yfirráða, en hann réði ekki við þróun
atburða, enda andstæðingurinn, Hákon gamli,
óvanalega snjall maður.
Ljóð Matthíasar fannst mér mjög falleg
kveikja. Hann leitast við að ná sambandi við
skáldið yfir aldimar, yfír tíma og rúm. Ljóðið
mótar form og uppbyggingu tónverksins. Það
mótar stemmninguna í hveijum kafla fyrir
sig. Ég gæti líkt þessu við símtal. Matthías
hjálpar mér að ná sambandi langt aftur í
aldir og tala við Sturlu og skilja hugsanir
hans.
Eftir ríka og stormasama ævi sér Sturla
að atburðimir fóm á annan veg en hann
hefði kosið. Hann skrifar þessa miklu bók,
þetta míkla verk, ef svo vera mætti, að eftir-
komandi kynslóðir gætu eitthvað af þessu
lært. Hann var bæði móralisti og frásagnar-
maður. Móralisti þarf ekki að vera leiðinleg-
ur. Já, ég held að hann hafi skrifað þetta í
ellinni. Hann horfði kannski ekki reiður um
öxl, en eilítið vonsvikinn.
Tónverkið byggir á skýmm formum, því
að ég horfi á þessa músík úr mikilli fjar-
lægð. Form fjallanna verða skýrari úr fjar-
lægð. Eftir því sem nær dregur verða formin
flóknari. Þetta em stórir fletir, eins og raun-
vemleikinn sé skoðaður úr mikilli fjarlægð.
Það er ekki horft á einstaka laufblað heldur
allan skóginn. Þar með er ekki sagt að tón-
verkið sé einfalt eða auðvelt. Það getur veið
erfitt að flytja svona músík.
Ljóð Matthíasar er mjög grænt. Tónverkið
er það ekki. Já, ég get fallist á að það sé
dumbbrúnt, það er haustblær yfir því. Ég sé
Sturlu alltaf fyrir mér sem gamlan mann í
Fagurey, ekki endilega á Staðarhóli eins og
Matthías.
Kórröddin er einföld, eiginlega í h-moll og
d-dúr, og einradda. Þannig hljómar kórinn
einkennilega sterkt. Þetta er fomt, minnir á
kaþólskan messusöng og er óbein skýrskotun
til 13. aldar. Þetta er hins vegar ekki byggt
á þekktu stefjaefni, heldur hefur bara þetta
fomlega yfirbragð. Hér er orðið algjörlega í
fyrirrúmi. Þetta er einradda kveðandi. Þetta
gæti hljómað svolítið ættbálkalega, en það
var ekki hugsunin. Ég hafði kirkjusönginn í
huga, og hann er ekki frumstæður. í laglínu
einsöngvarans og kórsins er ég að reyna að
nálgast foman söng.
Hendingaskipan er svolítið sérstök í öllu
verkinu. Þetta em oft tveggja tóna frasar,
tvær og tvær þráhyggjunótur tengdar saman;
þetta er svolítið ritúal, einskonar göngulag
gegnum tímann. Maður er að brúa sex aldir.
I tónverkinu er heilmikið hróp í kómum.
Það kemur á óvart. Ég veit eiginlega ekki
sjálfur með hvaða hugarfari á að syngja það.
Ér ég ekki bara að höggva gat á tímann með
þessu hrópi? Kórinn vill ákaft segja söguna.
Þeir em að höggva gat á tímann. Þeir em
múrbrjótar."
GÍSU SlGURÐSSON
Allar Ijósmyndirnar tók Guðmundur Kr. Jóhann-
esson sérstaklega fyrir Islenzku Hljómsveitina.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. APRlL 1988 13