Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1996, Blaðsíða 9

FÖNSUN (Sexappfl). Olíumálverk, 1943.
„íþessum upprunalega hóp, eda rétttara sagt
grúppUy var einn maöur kominn úr hinu
torsótta ríki Vatnajökuhy einum ótilkvcemi-
legasta enda veraldar\ ogflutti meb sér furbur
af ókunnri birtu ... “
Halldór Laxness
hefur hann lýst átakanlega; enda var þetta
í svörtustu kreppunni. Það mátti kallast
kraftaverk að hann gat þó siglt utan til
Kaupmannahafnar 1935, þar sem hann hóf
listnám hjá Kræsten Iversen. Líkt og Arnulf
Rainer, sem kynntur er á öðrum stað í Les-
bók, gerði Svavar stuttan stanz á listaskólan-
um og sagði margsinnis frá því í viðtölum,
hve innilega hann leit niður á þau vinnu-
brögð að vera sífellt að teikna „kúbistíska
kvenmannsbóga, endalaust kvenmannskjöt".
Svavar hóf ótrauður listferil sinn í Kaup-
mannahöfn án þeirrar tilsagnar sem fæst í
listaskólum. Hann er því líkt og margir merk-
ir og frægir nútíma listamenn, sjálfmenntað-
ur. Svavar nefndi í viðtali, að einn þekktasti
málari Dana sem nú lifir í hárri elli, Carl
Henning Petersen, hefði haft það eins; hann
fór ekki í neinn listaskóla.
Þetta sama ár, 1935, tókst Svavari að fá
nokkur verk sýnd á Kunstnemes Efterársut-
stilling, en fátæktin var skelfíleg og skot-
silfrið dugði varla fyrir matarbita tímunum
saman líkt og verið hafði hjá Einari Jónssyni
áratugum áður. Svo slæmt varð þetta, að
Svavar varð að leggast inn á sjúkrahús í
skamman tíma vegna vannæringar. Fjár-
styrkur að heiman árið 1938 gerði honum
þó kleift að fara til Parísar á skóla sem kennd-
ur var við Fernand Léger. En eftir viku var
hann farinn þaðan. Ahrif frá hinum fræga
málara Léger urðu engin á Svavar. Hinsveg-
ar sagði hann frá því í Lesbókarviðtali löngu
síðar, að honum þótti furðulegt að nemend-
urnir fóru umsvifalaust að mála alveg eins
og karlinn.
Meðal danskra bræðra í listinni náði Svav-
ar því að vera meðtekinn og tók þátt í sýn-
ingu með þeim árið 1939, sem haldin var í
Stokkhómi. Sama ár staðfesti Svavar ráð
sitt og kvæntist Ástu Eiríksdóttur. Tveimur
árum síðar var vegur hans orðinn slíkur, að
hann sýndi með kunnustu abstraktmálurum
Dana og seldi þá nokkrar myndir. Var sú
sýning tengd þeim hópi listamanna, sem
stóðu að útgáfu tímaritsins Helhesten. Svav-
ar varð einnig ásamt Jóni Stefánssyni félagi
í Grönningen, sem var eðalfínasti félagsskap-
ur listamanna í Danmörku, eftir því sem
Svavar sagði, og hann sýndi margsinnis með
þeim.
Þegar stríðinu lauk og menn gátu farið
frjálsir ferða sinna, vitjaði Svavar föðurlands-
ins og þá með sýningu í Listamannaskálanum
sem markaði tímamót og varð mjög um-
töluð. Sumum ungum listamönnum varð sú
sýning opinberun. Svavar tengdist þeim
fræga Cobra-hópi, en ugglaust hefur það
orðið minna en ella vegna þess að þau Svav-
ar og Ásta fluttu heim til íslands. Cobra
varð aldrei einangrað fyrirbæri eins og kúb-
isminn til dæmis, sagði Svavar; liðið tvístrað-
ist og hver fór sína leið.
ASJÖTUGSAFMÆLI Sva-
vars í nóvember 1979 átti
. ég samtal við hann fyrir
Lesbók og listamaðurinn
var hress og glaðbeittur í
íbúð sinni við Háleitis-
brautina. Talið barst m.a.
að því hvað honum, göml-
um framúrstefnujaxli, fyndist um nýjabrumið
sem þá var. Svavar kvaðst hafa samúð með
því, en sagði að þegar búið væri að sturta
malarhrúgu inn á gólf í nafni listar þá sé
hann einfaldlega ekki með á nótunum. Svona
gengur það í listinni; byltingarmennimir hrista
um síðir grá höfuð sín yfir tiltektum æskunnar.
Við ræddum líka eitthvað um tækni og
Svavar sagði: „Ég skil ekki þennan áhuga á
tækni hjá ungum mönnum. Eins og það skipti
einhveiju máli, hvað pappír maður notar. Eða
hverskonar krít. Ég hélt einu sinni og trúi
því enn, að það sé innihaldið sem skiptir
máli, andlegt inntak myndarinnar. Það var
þetta sem við vorum að beijast fyrir í dent-
íð. Inntaki í myndum og hugmyndaflugi.
Menn áttu ekki lengur að vera bundnir við
staur eins og natúralistar." En tóku dansk-
ir listamenn íslendingnum Svavari Guðnasyni
svona frábærlega, að hann væri eiginlega
talinn einn af þeim? Þeir tóku honum vissu-
lega vel, sagði Svavar í fyrrnefndu viðtali.
„En þegar skrifað var um hópinn og búið
að afgreiða Danina, var gjarnan bætt við:
„Og svo er það Svavar Guðnason". Ég var
aldrei alveg einn af þeim.“ Kannski var það
einmitt þessvegna að hann tók þá ákvörðun
eftir stríðið að flytjast heim, þar sem ekkert
gat beðið hans annað en fjárhagslegt basl.
Á sjötugsafmæli Svavars 1979 skrifaði
vinur hans, Halldór Laxness, afmælisgrein
um málarann og sagði þar m.a. svo:
„Það eru ónýtar postulatölur að hólfa lista-
menn niður eftir „stefnum“, einum á kostnað
annars, eins' og títt er í krítíkinni. Sumir
boðberar hafa ekki vílað fyrir sér að skera
niður við trog alla list, og kalla hana klessu-
verk, ef hún haslar sér völl utan útsirklaðrar
spegilmyndar af náttúru. Ófáir áhorfendur
gripu til sleggjudóma haustið 1945 þegar
Svavar Guðnason kom að utan í stríðslok og
festi upp mýndir sínar á þiljum gamla lista-
mannaskálans við Kirkjustræti. Þar kom
fram stefna í málverki risin á endurnýjun
grundvallaratriða í skynjun hlutarins. Þessir
nýju landvinningar báru oft í sér tengsl við
tilraunir listrænna sértrúarhópa sem fram
höfðu komið í Suðurevrópu, undir ýmsum
signatúrum alt frá momi aldarinnar, og vak-
ið hroll og viðbjóð hjá lærdóminum aungusíð-
ur en almenningi á þeim tíma. List af þessu
tæi mátti heita sein sprottinn gróður, og tók
ekki við sér að marki fyren nasistar voru
búnir að vera, og fór nú eins og oftar þegar
framvinda tekur kipp í einhverri grein, þá
beygir almenningur sig fyrir henni og tekur
upp merki hennar orðalaust. í Danmörku
náðu tilraunir þessara listamanna sér á strik
í einángrun stríðsins. Hreyfinguna nefndu
danimir Cobra, og átti hún eftir að verða
sigursæl, og teingjast öðrum nýúngum Evr-
ópu, óðar en álfan laukst upp á nýjaleik. Þá
var farið að gaumgæfa norræna landvinninga
í myndlist og brautin fyrir skandínavíska
listamenn var rudd suðrí Evrópu.“
Og ennfremur: „Svavar Guðnason hafði
verið einn frumheija í Cobra, og var nú kom-
inn í hóp sem talinn var í fararbroddi meðal
listamanna álfunnar. { þessum upprunalega
hóp, eða rétttara sagt grúppu, var einn mað-
ur kominn úr hinu torsótta ríki Vatnajökuls,
einum ótilkvæmilegasta er.da veraldar, og
flutti með sér furður af ókunnri birtu um
leið og sérkennilegt átak í sjálfum uppdrætt-
inum. Myndir hans stúngu í stúf. Bæði lagði
hann til sérstakt litróf og myndsköpun sem
ekki var auðfundin annarsstaðar.“
I
I-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. JÚNÍ 1996 9