Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1996, Síða 14

SUSANNA SVAVARSDOTTIR
VÆNGUR
Hár þitt skuggi af svörtum væng sem líður
eftir saumfari heitra vara um luktar dyr að
molnuðum draumi
augu þín strönd til að falla að með brimi
eftir þrotlausa kyrrð á djúpum botni í
eldheitu hafi
snerting þín fjöður sem féll til jarðar
um frjósama von að mjúkri mold í
ófleygu minni
eina nótt sem leið
MORGUNN
nafn þitt fiðrildi
sem flaug út um
Ijóra á þaki
er ég steig
upp af sæng þinni
dagur reis
mynd þín hvarf
út í tímann
fingur dönsuðu
um heitar lendur
fylgdu mér út
í syngjandi laufið
kyrrar öldur
gældu við smásteina
fuglar sungu
annars var þögn
EINA NOTT
dansaði nakin í lófanum þínum
skref fyrir lítið skref
leiftur af degi í þéttriðnu myrkri
á ókunnum stígum
og sá þig
sá þig allan
dansaði nakin við villtan óminn
skref fyrir lítið skref
barst frá hafi yfir sofandi sanda
hvinur frá vökulu auga
og fann þig
fann þig allan
eina nótt
eina nótt
aldrei meir
dansaði nakin úr lófanum þínum
straukst við vorgrænar varir
kyssti þrisvar fléttuðum fingrum
vonina í gulu Ijóði
hafði fengið þig
fengið þig allan
og hvarf
Höfundur er blaðamaður og rithöfundur.
AÐALSTRÆTI árið 1836
SJAVARSTIGUR LANDNAMSJARÐAR
tungumái landsins. Soroptimistinn sem túlkaði
fyrir okkur sagði okkur að helsta vandamál
þorpsins væri vatnsskortur. An vatns væri
engin leið að ná neinum framförum á þessum
stað. Vatnsborun væri það sem mestu máli
skipti. Gætum við ekki hjálpað þeim að fá
þessa ósk uppfyllta? Við gestimir óskuðum
aðeins að við hefðum vitað þetta fyrr því allt
sem þurfti til var um 150.000 krónur og 50
konur hefðu áreiðanlega getað haft þessa fjár-
hæð með sér ef fyrirvari hefði verið á. Aðkomu-
konurnar komu sér saman um að úr þessu
yrði bætt sem fyrst.
Skólinn á staðn-
um var skoðaður og
greinilegt var að
þorpsbúar voru
stoltir af honum.
Þetta voru þrjár
stofur, hver við
endann á annarri.
Ekkert gler var í
gluggunum, engir
stólar þarna inni og
þaðan af síður borð.
En þama var tafia
á veggnum en eng-
ar bækur og yfir-
leitt ekkert inni
nema þessi svarta
tafla. Stólamir
gætu hafa verið
fluttir inn á torgið sem ekki var langt frá til
að við gætum setið við hátíðahöldin. Okkur
þætti þetta heldur lítilfjörlegur búnaður fyrir
grunnskóla.
Það var mikil lífsreynsla að koma til Ghana
og reyna að skynja land og þjóð. Átakanlegt
var að skoða Elmira-kastalann þar sem fólki
var smalað saman og það geymt þar til skips-
ferð gafst. Þá var fólkið hlekkjað, flutt um
borð og því hrúgað í lestar skipanna. Síðan
siglt með það þangað sem hægt var að selja
það á þrælamörkuðum annaðhvort í Bandaríkj-
unum eða Evrópu.
Aðbúnaður í kastalanum í steikjandi hita
hefði ekki þótt boðlegur skepnum. Sérstakt
herbergi var til dæmis fyrir þá sem voru með
uppsteit. Þeir voru látnir vera vatnslausir í
pínulitlu herbergi þangað til þeir þornuðu upp
og dóu. Grimmdin virtist ótrúleg. Áthygli vakti
einnig að í svefnherbergi þrælahaldaranna var
lúga sem vísaði niður í fangaklefa kvennanna.
Ef þeir voru í þörf fyrir kvenmann var auð-
velt að velja þá konu sem best leit út með því
að opna niður. Stigi var síðan látinn renna
niður og „sú útvalda“ sótt til að sinna nætur-
þjónustunni. Eftir greiðann var henni síðan
fleygt aftur í fangaklefann.
Ghana virðist mjög óskipulagt á allan hátt.
Þar virðist skorta alla innri þjóðfélagsbygg-
ingu, stjómun og áætlanagerð. Borgin Accra
virtist til dæmis ekki hafa neinn eiginlegan
miðbæjarkjama heldur dreifist hún um gríðar-
lega stórt svæði. Gatnakerfi borgarinnar var
eins og rallí-braut, umferðaröngþveiti mikið
og umferðarreglur tæplega fyrir hendi. Land-
búnaður sá er við sáum var að mestu leyti í
formi ræktunar smábænda. Hér og þar í fmm-
skóginum höfðu verið rudd lítil ijóður og þar
plantað grænmeti, ananas eða einhveiju öðru
sem hver fjölskylda lifði af. Ekki sáum við
neins staðar stórvirkar vinnuvélar en eflaust
em þær til á þeim stöðum þar sem kakórækt-
in er meira stunduð enda er hún undirstöðuút-
flutningur landsins.
Það var samt alls staðar mikið líf. Allir voru
að bjástra eitthvað og ekki urðum við varar
við hungur eða algera örbirgð eins og algengt
er í mörgum þróunarlöndum. Viðskipti virðast
fara fram meðfram öllum vegum og á sérstök-
um markaðstorgum og söluvamingurinn var
gjaman borinn á höfðinu, einkum hjá konun-
um. Allir vom að selja eitthvað. Meðfram hrað-
brautunum mátti sjá hlið við hlið mann með
klósettpappír á höfðinu, konu með egg eða
krakk'a með útskornar tréstyttur. Allir vom
tilbúnir að prútta. Einnig var stór markaður
í Accra sem stílaði á ferðamenn. Þar var mjög
mikið úrval af tréskurði, vefnaði og málm-
smíði og margt af þeim munum sem þar vom
til sölu voru hrein listaverk sem fá mátti á
lágu verði - en allir vildu prútta.
Ferðin var í alla staði mjög lærdómsrík en
það sem situr eftir er að hægt er að gera
mikið með litlu. Við sáum með eigin augum
hve mikið gagn hjálpin hefur gert sem við
höfum sent til Ghana og hve miklu máli það
hefur skipt þessi blindu börn að fá hjálpargögn
til að geta stundað nám. Sérstaklega mikil-
vægt er að geta hjálpað ungum stúlkum til
að búa sig undir Iíf í samfélagi þar sem þær
geta séð fyrir sér sjálfar í stað þess að þeirra
biði ekkert annað en betlistafurinn og gatan.
íslendingar geta af auðlegð sinni gefið mik-
ið án þess að takmarka sína eigin neyslu og
þeir geta bætt mannlíf á stað sem Ghana til
mikilla muna án þess nánast að taka eftir því.
Höfundur er doktor í hókasafns- og
upplýsingafærði og starfar við Háskóla
íslands.
Eins og flestum mun kunnugt, er
Aðalstræti elsta gata Reykjavíkur
og þar með landsins. Að hinu hafa
menn þó kannske lítt leitt hugann,
hversu gömul þessi gata er. Þéttbýlis-
myndun við hana hófst með Innrétting-
um Skúla Magnússonar landfógeta, árið
1752. En sögu götunnar má vafalaust
rekja aftur til landnáms Ingólfs.
Telja má víst, að Ingólfur hafi reist
sér bæ, þar sem nú er suðurendi Aðal-
strætis, á þeim stað, eða nálægt honum,
þar sem Aðalstræti 16 stendur. Gegnt
því húsi er gamli kirkjugarðurinn, þar
sem nú gefur að líta styttu Skúla fógeta.
Má enn sjá nokkur leiði í þeim garði.
Við þennan kirkjugarð stóð gamla
Reykjavíkurkirkjan allt þar til hún var
rifin árið 1798, en þá voru tvö ár liðin
frá vígslu dómkirkjunnar. Þó í annarri
mynd en við þekkjum hana.
Öruggt má telja, að framgafl hins
forna Reykjavíkurbæjar hafi snúið mót
austri, eða þar um bil. Einnig má ganga
frá því sem gefnu, að Ingólfur Arnarson
og afkomendur hans í Reykjavík hafi
sótt sér föng í greipar ægis. Liggur því
beint við að ætla, að fljótlega eftir að
Ingólfur reisti bæ sinn, hafi tekið að
myndast stígur milli bæjarins og sjávar.
Miðað við þá staðsetningu landnáms-
bæjarins, sem líklegust er og þegar hef-
PJETUR HAFSTEIN
LÁRUSSON
AÐALSTRÆTI
Stolt berðu nafn þitt
meðan hvíta hárið
flagsast í vindum
hverfulla tíma sem gleymdu
að forðum varstu ekki aðeins
aðaI lítils þorps,
heldur lífæðin eina
og geymdir við þínar rætur
minni um upphaf þjóðar
og drauma nýrra tíma.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
ur verið rakin, er óhætt að segja, að með
stíg þessum, sé markað upphaf fyrstu
götunnar í reykvísku þéttbýli, níu öldum
síðar.
Á timum þéttbýlis í Reykjavík hefur
Aðalstræti borið þrjú nöfn. Upphaflega
bar hún danska nafnið Hovedgade. Síðar
var hún kölluð Klúbbgata. Var það nafn
dregið af drykkjuklúbbi danskra kaup-
manna, en hann stóð þar sem Herkastal-
inn er nú við suðurenda götunnar. Það
var á árunum 1805 til 1843.
Núverandi nafn sitt mun gatan hafa
hlotið, er allar götur bæjarins fengu
formlegnöfnárið 1848.
Þegar Innréttingarnar komu til sög-
unnar, var reist s.k. Lóskurðarstofa á
hinu gamla bæjarstæði Reykjavíkur. Að
stofninum til stendur það hús enn, þó
stækkað og mjög breytt. Þar er nú Aðal-
stræti 16. Hús þetta á sér merka sögu.
Eftir fall Innréttinganna, keypti það
dönsk ekkja, frú Angel. Raunar er svo
að sjá, sem hún hafi búið þar áður, því
1792 fær hún viðurkenningu konungs
fyrir garðrækt við húsið. Þarna stóð því
fyrsti aldingarður bæjarins.
Á árunum 1831 til 1849 var barna-
skóli í húsinu. Skömmu eftir að skóla-
haldi þar lauk, keypti Jón Guðmundsson
ritstjóri húsið og bjó þar til dauðadags,
1875. Var heimili hans talið merkasta
menningarsetur hins unga höfuðstaðar,
Jón var einn skeleggasti stuðningsmaður
nafna síns Sigurðssonar forseta. En það
erönnur saga og verður ekki rakin hér.
P.H.J.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 1996