Lesbók Morgunblaðsins - 04.01.1997, Blaðsíða 3
LESBðK MOIi(.l\IÍIV»)SI\S - MIWIM./USIIll
I. TÖLUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR
EFNI
Frumbyggjar
Ástralíu hafa ekki verið metnir að verð-
leikum eða átt sjö dagana sæla í sambúð-
inni við hvíta manninn, en margt gætum
við af þeim lært, til dæmis það að umgang-
ast náttúruna með virðingu og að draga
ekki meira en Drottinn gefur. Um frum-
byggjana skrifar Sólveig Einarsdóttir,
sem býr í Ástralíu.
9.000 ár
eða meira eru síðan menn byggðu hof
með guðamyndum og og bústaði úr hlöðn-
um steini í suðurhluta Tyrklands. Þetta
eru elztu minjar um menningu sem nokk-
ursstaðar hafa fundizt og um 5.000 árum
eldri en upphaf menningar í Egyptalandi. |
Hátíðahöld
í tilefni af aldarafmæli Leikfélags Reykja-
víkur hefjast 9. janúar næstkomandi þeg-
ar Dómínó eftir Jökul Jakobsson verður
frumsýnt á litla sviði Borgarleikhússins.
Leikfélag Reykjavíkur frumsýndi verkið
í Iðnó á Listahátíð í Reykjavík 1972 og
nú er ríflega hálfur annar áratugur síðan
verk eftir Jökul var á fjölum atvinnuleik-
húsanna.
Nýtæknin
hefur opnað safnafólki möguleika til að
gera fortíðina aðgengilegri almenningi.
Þjóðminja-, náttúrusögu- og vísindasöfn
eru að verða með líflegustu stofnunum
að sækja heim og hefur víða orðið algjör
kúvending á nokkrum árum. Bragi As-
geirsson fjallar um þetta efni í grein um
sýningu, sem opnuð var í danska þjóð-
minjasafninu í Kaupmannahöfn á annan
dag jóla. Sýningin er haldin í tilefni 600
ára afmælis Kalmarsambandsins.
Sveinbjörn
Egilsson hafði ekki aðeins mikil og góð
áhrif á nemendur sína í Bessastaðaskóla,
heldur var hann gott skáld. En skáldskap-
ur Sveinbjarnar er ómaklega að fyrnast
og gleymast, segir greinarhöfundurinn,
Ármann Jakobsson miðaldafræðingur.
Forsíðumyndina tók Einar Falur Ingólfsson ó Emubúgarði frumbyggja i Queensland i Ástralíu.
ÓLAFUR JÓHANN
SIGURÐSSON
GEIMFERÐ
Ég heyrði bylgjóttan nið af norðurljósum.
Nóttin var svöl og heið: ég brunaði meðfram
gulum og rauðum, grænum og bláum fossum,
geystist svo fram úr þeim á leið til tungls.
Á öðrum fæti fór ég umhverfis skjöldinn
og fékk ekki hamið mig, kunni mér ekki læti,
skautaði hálfboginn himinsins glæru ísa
hraðara en fugl - og blés þó ekki úr nös.
Ég fleygðist milli ijarlægra stjömumerkja,
unz fjósakonumar Ijósglaðar stugguðu við mér.
Þá flýtti ég mér til föðurhúsanna aftur
og fossunum þjótandi mætti á leiðinni heim.
(Mig dreymir bylgjóttan nið af norðurljósum,
en nú em gömlu skautarnir mínir týndir.)
Ólafur Jóhann Sigurðsson, 1918-1988, var fró Torfastöðum í Grafningi, en
bjó lengst af í Reykjavík og gerðist rithöfundur undir merki raunsæisstefnunn-
ar ó órunum fyrir siðari heimsstyrjöldina. Fyrstu viðfangsefnin voru um sveita-
líf, en siðar gerast bækur hans að mestu í Reykjavík. Fyrir Ijóðabækur sínar,
Að laufferjum og Aó brunnum, hlaut hann bókmenntoverðlaun Norðurlando-
róðs 1976.
RABB
ÞESSIINDÆLA
LJÓSADÝRÐ
AÐ líður að lokum þessarar
jólahátíðar. Skammdegið
býr sig undir að taka öll
völd aftur eftir að hafa
hopað tímabundið undan
ljósadýrð aðventunnar og
flugeldaveislu áramótanna.
Misjafnt er eftir þjóðum
hve mikið er skreytt um jólin og hvoi-t
skreytingar eru einlitar eða marglitar. Það
fer áreiðanlega ekki framhjá neinum að
jólaljósin hér á landi eru í öllum regnbog-
ans litum og það er eitt af því sem heillar
og styttir skammdegið. Eitt er að lýsa
upp og svosem nógu indælt í sjálfu sér,
en annað að fá í þokkabót lit í tilveruna,
þegar náttúran virðist aðeins hafa úr
hvítu, gráu og svörtu að velja. Norðurljós-
in æða ekki alltaf um himin og þá verður
mannfólkið að taka til sinna ráða.
Víða eru landsmenn farnir að freistast
til þess að láta jólaljósin lýsa upp skamm-
degið lengur en hefðin segir til um, fram
yfir þrettándann. Um þá ráðstöfun sýnist
sitt hverjum, en það er ósköp notalegt að
stytta skammdegið með þessum hætti. í
stað þess að lengja jólin með því að hafa
skreytingar þeirra langt fram eftir nýju
ári, væri ef til vill ekki úr vegi að ráðast
gegn myrkrinu á annan hátt. Hvernig
væri að við kæmum okkur upp okkar eig-
in íslensku ljósaveislu í mánuðunum
dimmu og erfiðu, janúar og febrúar, þó
svo að sjálf hátíð ljóssins sé um garð
gengin? Má ekki þreyja þorrann þannig,
taka á móti góu með ljósum? Það er óþarfi
að bregðast við hart og hafa áhyggjur
af kostnaði og jafnvel bruðli; við erum jú
bara að tala um ljós, en ekki gjafaflóð
og fínan mat.
Áður en flugeldar urðu höfuðeinkenni
íslenskra áramóta, einkenndust þau af
brennum og álfadansi. í Sögu daganna
segir Árni Björnsson að elsta dæmið um
áramótabrennu sem fundist hafi, sé frá
árinu 1791, en það voru piltar í Hólavalla-
skóla í Reykjavík sem áttu heiðurinn af
henni. Talið er að brennan hafi verið á
Landakotshæð.
Fyrsti álfadansinn var hins vegar á
Tjörninni í Reykjavík á gamlárskvöld árið
1871. Guðjón Friðriksson segir í Sögu
Reykjavíkur að til hans hafi verið efnt
að frumkvæði pilta í Lærða skólanum:
„Allir Reykvíkingar sem vettlingi gátu
valdið, þyrptust, út á tunglskinsbjart svell-
ið. Ungir menntamenn og skólapiltar
skiptu liði og voru ýmist búnir sem ljósálf-
ar eða svartálfar.“
Svo komu flugeldarnir. Elstu lands-
menn minnast þess úr æsku að áramótum
hafi verið fagnað með því að skjóta upp
einstaka rakettum og hjá velmegandi fjöl-
skyldum voru sýningar. Nú er svo komið
að fjölmiðlar segja frá því eftir hver ára-
mót að þjóðin hafi skotið hundruðum millj-
óna króna uppí loft á gamlárskvöld. í
fyrra var upphæðin eitthvað í kringum
200 milljónir.
Mér leiðist reyndar tónninn í þessum
fréttum: Alltaf eru íslendingar samir við
sig í bruðlinu. Alltaf samir við sig í óhóf-
inu. Allar þessar milljónir í hreinan óþarfa.
Það er einmitt við upphrópanir um óþarfa
eyðslu sem ég hrekk við. Fólki hlýtur að
vera í sjálfsvald sett hvað það kaupir af
flugeldum og ef íslendingar vilja setja
met í flugeldakaupum miðað við höfða-
tölu, er skýringarinnar líklega að leita í
myrkrinu. Þetta er ekki bruðl, þetta er
sjálfsbjargaiTÍðleitni þjóðar, af sama toga
og sú undarlega breyting, sem mannfræð-
ingar fundu út með rannsóknum á Islend-
ingum og öðrum þjóðum, að hér á landi
væri fólki síður hætt við skammdegis-
þunglyndi en þeim sem óvanari eru myr-
krinu.
Fyrir ári brá ég útaf vananum og fór
við fámenni uppí sumarbústað fyrir ára-
mót. Ætlaði að prófa að eyða þeim í ró
og kyrrð, fjarri öllum hátíðahöldum, flug-
eldum og brennum. Það er skemmst frá
því að segja að þetta var misheppnuð
ráðstöfun. Ég var með fráhvarfseinkenni
sem ágerðust þegar leið á gamlárskvöld
þar sem ég sat með litla stjörnuljósið
mitt og reyndi að ná upp réttri stemmn-
ingu. Kvöldið var fallegt í sveitinni fjarri
mannabyggð, veðrið eins og best verður
á kosið, allt var eins og í ævintýri. Bara
ekki réttu ævintýri þetta kvöldið. Ég ætla
ekki í bráð að verða aftur fjarri flugeldun-
um mínum á gamlárskvöld.
Þeim fjölgar sífellt útlendingunum sem
eyða áramótum hér á landi og er helsta
aðdráttaraflið, flugeldasýning lands-
manna þegar gamla árið er kvatt og nýju
heilsað. En þrátt fyrir margumtalað met
íslendinga í flugeldakaupum miðað við
höfðatölu, er það ekki endilega ljósadýrð-
in sem heillar hina erlendu gesti okkar.
Hana þekkja útlendingar margir hverjir
betur en við, enda glæsilegar flugeldasýn-
ingar algengar þegar stórviðburðum af
einu eða öðru tagi er fagnað á erlendri
grundu. Það sem heillar, er sú staðreynd
að hér er einstaklingsframtakið í hávegum
haft. Engin yfirvöld stjórna og skipu-
leggja flugeídasýningu frá Perlunni, Viðey
eða öðrum álíka stöðum þar sem almenn-
ingi er uppálagt að halda sig á mottunni
og horfa á. Þeir sem vilja, halda sína eig-
in sýningu sem verður hluti af sýningu
þjóðar. Hinir, sem eru sáttir við að vera
bara áhorfendur, halda sig afsíðis og njóta
Ijósadýrðarinnar. Svo þjóta flugeldarnir
upp, einn hér, annar þar, litlir og stórir,
gulir, rauðir, grænir og bláir og það er
einmitt þetta skipulagsleysi sem gerir ís-
lensku flugeldasýningarnar sérstakar.
HANNA KATRÍN FRIÐRIKSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. JANÚAR 1997 3