Lesbók Morgunblaðsins - 04.01.1997, Blaðsíða 4

ELSTU MINJAR UM MENNINGU 1
FUNDNAR í TYRKLANDI
FORNLEIFAFRÆÐINGAR telja
Nevoli Cori, sem eru mannvistar-
leifar frá Nýsteinsöld í suðaust-
urhluta Tyrklands vera einstak-
ar í allri sögunni og sögu forn-
leifarannsókna hingað til. Forn-
leifafræðingar hjá Heidelberg
fundu þarna elsta hof í heimi,
sem er meira en 9.000 ára gamalt. í vegg-
skoti fannst fyrsta höggmynd heimsins af
goði eða guði. Slönguhárið lá aftur hnakkann.
Hér er kyrrðin aiger, tíminn stendur kyrr.
Hér er heimurinn í upphafi sköpunar og í
heimslok. Hér er alger auðn og engin hreyf-
ing. Þetta er afskekktur afdalur úr Efratdain-
um, eina hreyfingin er gnauð vindanna sem
blása úr fjallaskörðum Taurus-fjallaklasans.
í dalnum er ás, sem nefnist Kantara. Þar
fyrir ofan í íjallshlíðinni er hjalli og þar ofan
við dyngjulaga fjall. A hjallanum er staðsett-
ur dularfullur staður, sem ber hið kúrdíska
heiti Nevali Cori.
Nevali Qori er elstu minjar um upphaf
menningar, sem fundist hafa. Þessar minjar
eru frá áttunda árþúsundi fyrir Krists burð,
á tímabili þegar ísöldin var ekki langt að
baki. Fundur Kauptmanns, sem stjórnar forn-
leifagreftrinum og er prófessor við háskólann
í Heidelberg, veldur því að vitundin um
ákveðna sögu fyrstu menningarríkjanna hlýt-
ur að þoka. Hér eru leifar frá því löngu fyr-
ir tíma skráðrar sögu eða sögubrota, leifar
frá því löngu fyrir tima hámenningar Mesop-
otamíu og Indusdalsins, 5.000 árum eldri en
upphaf sögu faraóanna á Egyptalandi.
Meðal þess sem fannst á þessum hjalla
eru minjar um hof, sem hlaðið hefur verið
úr hellum og gijóti. Þessi mannvirki eru þrisv-
ar sinnum eldri en Stonehenge á Suður-Eng-
landi og þúsundum ára eldri en Eridu-horfið
í írak, sem er talið vera frá því um 5000
fyrir Krist og hefur hingað til verið talið elst
mannvirkja gerðra úr steini.
Leifarnar og frumrannsókn minja sem
fundist hafa þar benda til þess að hér í Nev-
ali Cori séu minjar sem benda til trúar á
guðlegar verur. í veggskoti þar sem trúarat-
hafnir eða fórnir hafa farið fram, stendur
gífurlega stór steinmynd, úr ljósum kalk-
steini. Þessi mynd hlýtur að vekja furðu allra
guðfræðinga og trúarbragðafræðinga, því að
hér er komin fyrsta ímynd um guðlega veru.
Hauptmann og samstarfsmenn hans hafa
alrei séð neitt þessu líkt. Höfuðið er sléttrak-/
að, eyrun eru útstæð og úthöggvið slönguhár-
ið fellur niður hnakkann. Fyrsta goð veraldar-
innar lítur út eins og nútímaskalli.
Hauptmann telur að Nevali Cori hafi verið
höfuðstöð fjölmenns ættflokks og stjórnað
af úrvaii, elítu-hópi, klerkum eða goðum.
Almúginn fékk ekki aðgang að því allra helg-
asta. „Fólk gat safnast saman utan garða
og varð að bíða.“ En eftir hveiju?
Fundist hefur fjöldi stytta úr kalksteini
en það sem vekur mesta furðu er byggingar-
lagið: heilar steinblokkir, fullkomlega hom-
réttar, raðað upp við hlið hverrar annarrar
eins og sjá má dæmi um í einbýlishúsum
útborga nú á dögum. Stærð húsanna vakti
einnig undrun fornminjafræðinganna. Eitt
HOF eða tilbeiðslustaður. Steinsúlan á miðju gólfi er stílfærð mannsmynd. ítalskur fornleifafræðingur telur
að hér hafi verið frjósemisdýrkun.
GUÐ- eða gyðja- með slöngulokk.
Elzta guðamynd sem um er vitað.
þeirra er t.d. 16 metra langt og 6 metra
breitt. Ekki síður loftræstikerfið og vatns-
leiðslan. Vatnið var leitt undir gólfíð úr ánni.
Úr nálægð virðist hofið einna líkast stór-
felldri stækkun ljósmyndar. Ytri steinveggur
umkringir hofið. Steinaröðin þjónaði sem
setbekkir. Milli steinraðanna eru súlur, sem
sumar eru formaðar í líkamslíkingu.
Innan veggja hofsins er autt svæði sem
myndar ferning. Gólfið hefur staðist tímans
tönn í árþúsundir, gijóthart gólf úr kalk-
steinsflögum. Byggingameistarar Nevali Cori
hafa náð fullkomnun í handverki, þeir hafa
blandað kalksteininn steinlími og síðan slípað
yfirborðið.
Hauptmann og aðstoðarmenn hans fundu
vinnustofu, þar sem fundust leifar af stein-
myndum. Þarna var höggmynd af manns-
höfði með útstandandi varir, mynd sem gæti
verið í stíl nútímahöggmyndalistar. Annað
höfuð var markað af varatotu. Þarna var 40
sm hár líkamsbolur og hryggurinn minnti á
vöðvasamfléttu.
Aðrar minjar liggja ennþá í hofrústinni,
vafðar inn í vatns- og vindheldar umbúðir.
Þarna eru varðveittar tvær súlur, sem fund-
ust á hinu ferhyrningslaga svæði innan hofs-
ins — furðugripir sem óljóst er um til hvers
voru ætlaðir eða hvað þeir táknuðu. Önnur
súlan stóð líklega á sama stað eins og fyrir
9.000 árum en hinni hafði verið velt um af
grafræningjum, sem voru þarna á ferð og
hafði við það brotnað í þrennt. Þessar súlur
voru grannar og 3ja metra háar og náðu
greinilega til lofts, báru að einhveiju leyti
þakið, sem var yfír innri hluta hofsins. Súl-
urnar voru stílfærðar sem mannslíkamar. Það
má greina handleggi frá efsta hluta súlunn-
ar, sem ná niður súluna og enda í því sem
líkist höndum þegar neðar dregur. Hver var
3
I
ð
I
U
:
0

«
i
É
I
4
4 IESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. JANÚAR 1997