Lesbók Morgunblaðsins - 04.01.1997, Blaðsíða 16

FRAMTIÐARSYN
SMÁSAGA EFTIR ÓLÖFU MARÍU HÉÐINSDÓTTUR
AÐ ER fagurt vorkvöld.
Stjömur þelq'a himinhvolfið og
tunglið er fullt. Ströndin er
auð fyrir utan tvær mannver-
ur sem era á gangi og haldast
í hendur. Þau era ein í heimin:
um - heimurinn er þeirra. í
fjarska era fjöllin böðuð
tunglsljósi, hafflöturinn speglar friðsældina
og úti við enda sjóndeildarhringsins sést ljós
frá skipi. Fuglakliðurinn er þagnaður. Það er
eins og tíminn hafi verið stöðvaður og maður
standi milli eilífðarinnar og hins afstæða.
Ungi maðurinn þrýstir hönd unnustu sinnar.
Já framtíðin - eilífðin. Þú ert sú eina sem
munt trúa mér, ástin mín. Ég get aðeins út-
skýrt þetta fyrir þér af því að enginn annar
myndi trúa mér. Við höfum alltaf sagt hvort
öðra sannleikann frá því er við kynntumst. En
í kvöld era fimm ár síðan. Manstu?
Hvort ég man! En mér finnst svo stutt síð-
an. Ég vildi að ég gæti stöðvað tímans rás ...
En hvað var það annars sem þú ætlaðir að
segja mér frá eða þá trúa mér fyrir? Ég skil
þig ekki, sérstaklega þegar þú talar um fram-
'' tíðina og eilífðina. Viltu segja mér? Ég er svo
forvitin. Varðar það okkur?
Jú, það varðar okkur... og alla.
Okkur og alla, heyrðu, ég skil þig ekki.
Um hvað er þetta? Þú ert eitthvað svo heim-
spekilegur á svipinn.
Þú munt þá trúa mér. Ég segi aldrei ósatt.
Þú veist það, er það ekki?
Auðvitað trúi ég þér. Ég myndi aldrei
skrökva að þér.
Þá ætla ég að segja þér allt.
- í morgun gerðist svo undarlegur atburð-
ur sem ég get varla útskýrt. Ég held að ég
geti naumlega greint á milli draums, vöku eða
veraleika. Tókst þú eftir einhvetju einkenni-
legu við mig í morgun? Ég á við þegar við
lágum á ströndinni. Skynjaðirðu eitthvað
_óvenjulegt?
Ekki veit ég hvað þú átt við. Tók ekki eft-
ir neinu sérstöku. Sólböð era svo svæfandi.
Svafstu ekki annars?
Ég veit það ekki! Þegar við voram búin að
liggja skamma stund í sólbaðinu fer mér að
líða mjög undarlega. Það var eins og einhver
straumur færi um mig. Fólkið í kringum okk-
ur fer að tala óskýrt, allt svifur, litir renna
saman í eina unaðslega litadýrð. Það er eins
og ég svífi um allt og ekkert, inni í sjálfum
mér, utan líkama míns og sálar. Smám saman
skýrist myndin og ég kemst til sjálfs mín.
Ég er staddur á nákvæmlega sama stað og
við stöndum núna á.
Allt er öðruvísi, umhverfið er kuldalegt
þrátt fyrir að það er steikjandi lognmolla.
Enginn gróður sjáanlegur, hvorki blóm né
gras við veginn, hvað þá pálmatrén á strönd-
inni. Engir fuglar. Það grípur mig gífurleg
einmanakennd; mér finnst ég vera sá eini
eftir í víðri veröld; einn, svo aleinn. Ég horfi
út á spegilsléttan hafflötinn - allt er einkenni-
lega hljótt - um hábjartan daginn á sama
árstíma og nú er. Sjórinn gárast ekki einu
sinni og lognmollan er þrúgandi. Imyndaðu
þér. Þrúgandi lognmolla, hér sem annars rík-
ir stöðug hafgola, svöl og yndisleg, angan
blóma.’ Hásumarið.
Nei, ekkert líf sjáanlegt - bara eyðimörk.
Það er birtan, hún er ólýsanleg, einhvem veg-
in fjólublá eða jafnvel rauðleit. Og tómið sem
grúfði yfir öllu. Engin skógivaxin fjöll í fjarska
heldur aðeins stórir gijóthólar. Enginn grösug-
ur dalur heldur grár sandur - stór sandbreiða.
Skyndilega hrekk ég við, mannvera stendur
allt í einu við hlið mér. Það er eins og að hún
hafí sprottið upp úr jörðinni. Hún sagði ekk-
ert en horfíð á mig. Veran var klædd í nokk-
urs konar einkennisbúning, hvítan/gráleitan,
minnir mig einna helst á geimbúning eða þá
galla eins og menn á rannsóknarstofum kjam-
orkuvera eru klæddir í. Einangranarbúningur
með plasthjálm fyrir andlitinu - bláleitan.
Fyrir innan plasthjálminn er andlit gamals
manns. Andlit sem virðist gjörsamlega sneytt
allri lífshamingju eða þrótti.
Hann bendir mér að koma með sér, segir
veikri og lágri röddu að það sé ekki æskilegt
að standa hérna berskjaldaður í geislavirkn-
inni.
Það greip mig allt í einu skelfilegur ótti,
eitthvað hræðilegt hlýtur að hafa skeð? Gamli
maðurinn sér að ég er skelfíngin uppmáluð.
Hann reynir að brosa, það var veikt bros en
einlægt. Mér fannst hann vera fjarrænn í
þessum galla en brosið gerði hann hlýlegan.
Þá sagðist hann skyldu fara með mig á öragg-
an stað.
Við höldum af stað út í tómið, fótgangandi
eftir eyðilegum vegi. Kyrrðin ærir mann. Svo
sjást rústir á víð og dreif, hér var einu sinni
þorp. Þetta líktist einna helst martröð, og ég
geng um eins og í leiðslu, bæri varimar en
get ekki talað því að þá myndi ég bresta í grát.
Eftir nokkurra mínútna gang komum við
að hliði sem er fyrir framan einn af þessum
þúsundum kletta. Það opnast, gamli maðurinn
fer á undan, og ég fylgi á eftir. Þetta er lang-
ur gangur sem liggur allur niður á við. Eg
varð enn hræddari er mér fannst gangurinn
aldrei ætla að enda. Rósemi mannsins hafði
þó róandi áhrif á mig.
Gangurinn hafði verið sæmilega upplýstur
alla leiðina en allt í einu sést fyrir enda hans
og þar er skært ljós. Rennihurðir dragast
hægt frá, við föram inn fyrir. Nú voram við
staddir í nokkurs konar biðherbergi. Maðurinn
fer úr gallanum og hendir honum niður um
lúgu. Við bíðum síðan í nokkrar mínútur. Það
kviknar á útfjólubláu ljósi í örskamma stund.
Síðan slokknar. Eðlileg birta á ný. Og nú
dragast aðrar rennihurðir frá. Þá blasir ótrú-
leg sjón við - Neðanjarðarsamfélag - heil
borg, fullt af fólki en engir bílar. Hér er
greinilegt að hvert einasta smáatriði er þaul-
hugsað, tæknilegt. Eiginlega gæti ég ímyndað
mér að þetta væri nákvæmlega eins í vísinda-
skáldskap. Allt er frekar kuldalegt. Við vorum
fljótlega komnir heim til hans, ekki mjög hlý-
legt eins og við eigum að venjast. Allt inn-
búið minnti ekkert á mannlegt handbragð -
öll húsgögn úr stáli, jámi og gleri.
Hvers vegna er ég héma? hrökk út úr
mér. Hvað hefur komið fyrir? - Ég þekki
engan á þessum nástað. Ég hef heldur aldrei
séð þig áður, en samt finnst mér þú ekki
vera ókunnugur. Ég veit að þetta er ekki
„Þú ert sá eini sem
fékkst pauforréttindi
aóvera kallaöur til
framtíbarinnar og sjá
þetta, faöir minn. Þeg-
arþú snýrö til baka
skalt þú berjast gegn
þessu brjálœöiy gerast
ötull baráttumaöur
gegn þessari þróuny
okkar vegna... “
draumur. Jú, ég kannast við þig. Segðu mér
sannleikann. Hver ertu?
Það er engin ástæða að óttast mig, ég veit
að það er umhverfíð sem skelfir þig, sagði
gamli maðurinn. Og hélt áfram:
Þér kann að fínnast þetta fáránlegt en ég
er sonur þinn.
- Þetta er martröð í veruleikanum, æpti
ég og fól andlit mitt í höndum mínum. Ég
varð ískaldur vegna þess að ég vissi að hann
myndi segja satt.
Kæri faðir minn, sagði sá gamli. Þannig
mun framtíðin koma til með að líta út eða
árið 2070. Ég er 75 ára gamall, er fæddur
1995, þá varst þú fertugur.
Tímarnir sem þú lifír á núna, tuttugasta
öldin, það eru góðir tímar, eiginlega yndisleg-
ir tímar í samanburði við það sem nú er -
þetta allt sem blasir við þér núna. Glötuð
móðir náttúra. Sjáðu hvað mennimir hafa
gert eða réttara sagt, ráðamenn vorir.
Rödd hans fór að titra og tár komu í augu
hans, mín líka.
Upp úr 2000 fór allt ástand heimsmála
hríðversnandi: mest allur sjórinn eiturmeng-
aður og innhöf, yfír 70% skóga uppumir eða
dánir úr súra regni, svo til allar eyjar Kyrra-
hafsins sprengdar í tætlur vegna svokallaðra
„tilrauna" með kjamorkusprengjum, stöðug
þynning ósonlagsins sem veldur síðan óbæri-
legum hita gróðurhúsaáhrifanna. Allt saman
af mannavöldum! ímyndaðu þér svo mengaðan
sjó að allur fiskur er orðinn óætur, súrefn-
ismagnið í andrúmsloftinu snarminnkað vegna
dauða skóglendis og vegna þynningar óson-
lagsins er fjöldi fólks kominn með húðkrabba
og hvítblæði, útfjólublá geislun í andrúmslofti
komin langt yfír hættumörk. Þess vegna fór-
um við að ganga í þartilgerðum hlífðarfötum.
Farið var að byggja byrgi neðanjarðar, um
allan heim. Við komum á laggimar landbún-
aði í smáum stíl. Fólksfjöldinn tók að streyma
af yfírborði jarðar og smám saman stækkuðu
neðanjarðarbyrgin og urðu að borgum.
Pólitísk togstreita milli stórveldanna jókst
sem að lokum endaði með kjarnorkustyijöld
fyrir u.þ.b. 30 áram, eða 2040.
Þeir sem vora eftir ofanjarðar dóu allir,
einnig fuglarnir. En við hinir neðanjarðar lifð-
um hörmungamar af. Þó 30 ár séu liðin frá
þessu er enn allt einangrað vegna geisla-
virkni. Pólitík og kalt stríð heyra sögunni til,
allir vinna samhentir að uppbyggingunni, ann-
ars munum við aldrei ná settu marki - en
það er að gera heiminn byggilegan mannleg-
an. Mannkynið var ekki skapað til þess að
búa neðanjarðar. I fyrstu ríkti hér ringulreið,
en festa og skipulagning heldur okkur saman.
Við lifum í voninni. Það er ólýsanleg sælu-
og gleðitilfínning að vera frjáls eins og fuglinn
fljúgandi..., en lokaður eins og inn í búri -
búri geislavirkninnar er martröð. Þú manst
að ég henti hlífðargallanum inn í lúgu við
inngang borgarinnar og síðan fóram við í
afgeislun fjólubláa ljóssins.
Þetta þurfum við alltaf að gera í hvert ein-
asta skipti sem við föram upp á yfírborðið,
ef okkur langar þá nokkuð til þess yfir höf-
uð, kannski aðeins til þess að horfa út á hafíð.
Þú ert sá eini sem fékkst þau forréttindi
að vera kallaður til framtíðarinnar og sjá þetta,
faðir minn. Þegar þú snýrð til baka skalt þú
beijast gegn þessu bijálæði, gerast ötull bar-
áttumaður gegn þessari þróun, okkar vegna.
Það væri hægt að koma í veg fyrir þetta allt
saman, bara ef gripið yrði strax í taumana.
Þú hefur nýlokið þinni menntun og framtíðin
blasir björt við. Unnusta þín er atorkusöm og
með sterka réttlætiskennd. Sameinið krafta
ykkar og beijist gegn óréttlætinu!
Þó þú hafír fengið alla þessa vitneskju, þá
mun framtíðarsýn þín aðeins verða eins og
draumsýn, því annars munt þú ekki geta not-
ið hinnar dásamlegu fegurðar náttúrannar í
öllum sínum myndum.
Því miður kunnu fáir að meta hana, þ.e.a.s.
gátu ekki grætt nógu mikið á henni eða ein-
faldlega gleymdu tilvist hennar.
Njóttu ávallt náttúrannar og lífsins því það
er dásamlegt að lifa lífínu lifandi, bera virð-
ingu fyrir öllu sköpunarverkinu. Móðir náttúra
- natura mater - er falleg lifandi - syngjandi.
Þessi orð eru þau síðustu er ég man, lif-
andi - syngjandi. Allt rennur saman aftur,
orð og litir. Ég ranka við mér þar sem ég
stend niðri við fjöruborðið og er að horfa á
hafflötinn fjarrænum augum og það tók mig
drykklanga stund að átta mig á öllu saman.
Ég leit við og þar lást þú sofandi, degi tekið
að halla og ég spyr sjálfan mig - var þetta
draumur eða raunveruleikinn sjálfur.
Draumur, ástin mín, því verður þú að svara
sjálfur svo að við munum geta sameinað
krafta okkar í þágu réttlætisins. Ann-
ars .. . Tölum ekki, horfum á fuglana þótt
þeir þegi.
Höfundur er nemi í Reykjavík.
Eftirmáli höfundar
Á haustönn 1988 var okkur nemendum í
Menntaskólanum við Sund sett fyrir fijálst
efnisval - annaðhvort að skrifa eitthvað um
þekktan íslenskan rithöfund (segja Iítillega
frá ritstörfum hans og lífshlaupi) eða skrifa
stutta sögu um áhugavert efni er myndi
höfða til sem flestra og helst hafa einhvern
boðskap. Ég valdi seinni kostinn, og í fyrstu
var ég í miklum vafa um skáldskaparefnið,
en síðan fékk ég hugmynd um efni er mér
er einkum hugleikið, en það er umhverfis-
vernd, friður og virðing fyrir móður náttúru
- jörðinni er við búum á. En því miður hefur
manninum oft mistekist í þeim efnum sem
mestu máli skipta en það er að bera virðingu
fyrir lífinu, sér og umhverfi sínu. Tilgangur
minn með þessari stuttu sögu er að vekja
lesandann til umhugsunar.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. JANÚAR 1997