Lesbók Morgunblaðsins - 04.01.1997, Blaðsíða 8
NORRÆNN
MODERNISMI
1918-1946
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
Um nokkrar myndir ó sýningu í Moderng Musset
í Stokkhólmi síðastlióió sumar.
Nútímalistasafnið
í Stokkhólmi - Moderna
Museet - er gott lista-
safn og stendur nú á
þeim tímamótum að
alveg á næstunni mun
safnið flytja inn í nýja
safnbyggingu á
Skeppsholmen. Síðastliðið sumar hafði
safnið verið fært til bráðabirgða í fyrrver-
andi umferðarmiðstöð sporvagna og þar var
uppi áhugaverð sýning á málverkum úr eigu
safnsins. Öll voru þau eftir norræna málara
frá fyrriparti aldarinnar, en myndirnar
flestar frá tímabilinu 1918-1940. Nokkrar
voru þó eldri og fáeinar yngri. Að sjálf-
sögðu vakti það sérstaklega
athygli mína, að þar á meðal
var málverk eftir Gunnlaug
Blöndal, en annað var þar
ekki eftir íslendinga. Þetta var
mynd af torfbæ og að öllu
leyti í þeim stíl sem Gunnlaug-
ur hafði áunnið sér og hélt sig
við. Þessi torfbæjarmynd
Gunnlaugs virtist afar vinsæl;
jafnan stóð stærri hópur
áhorfenda hjá henni en öðrum
myndum á sýningunni og fólk
dáðist augsýnilega að henni.
Því miður voru myndatökur
ekki leyfðar; ekki einu sinni
án blossa, sem var út í hött,
því þama skein sólin óhindrað
inn og sumstaðar var skær
sólarbirta á hálfu verki, en helmingur þess
í skugga.
Sýningin leiddi að öðru leyti í ljós, að í
fyrsta lagi hefur norrænn módemísmi á
fyrrihluta aldarinnar verið töluvert sér á
parti og í annan stað er augljóst, að þetta
er heiminum að mestu leyti ókunn list.
Listasagan eins og hún birtist í óteljandi
bókum og tímaritagreinum, gengur í raun-
inni út á það að útiloka og sniðganga allt
sem varð til fyrir utan smá skika af heimin-
um. Á bak við það býr listpólitík nokkurra
gamalla menningarþjóða, en líka takmarka-
laus hroki. Skikarnir sem kastljósi listasög-
unnar er beint að eru Bandaríkin og löndin
í Vestur-Evrópu. í þessum fína klúbbi eru
Fransmenn í forsæti en Þjóðveijar á fremsta
bekk ásamt ítölum og Bretum. Höllending-
ar eru þar líka, bæði í krafti sögunnar og
svo þess að þeim hefur alltaf tekizt að vera
stórveldi í myndlist. Spánveijar teljast gild-
ir limir í þssum fína klúbbi og þjóðir eins
og Belgar, Austurríkismenn og Svisslend-
ingar fá fyrir náð að vera með.
Aðrar þjóðir eru í stórum dráttum úti í
kuldanum og hvað menn eru að bauka við
þar í listum er nokkuð sem þeir í fína
klúbbnum hafa engan áhuga á, enda hefur
það verið svo í alltof ríkum mæli, að utan
úr kuldanum er mænt innum gluggana á
fína klúbbnum og reynt að stæla það sem
þar fer fram.
í heilu heimsálfunum er ekki hægt að
sjá að neitt gerist í myndlist, þegar lista-
tímaritunum er flett. Þar á meðal er Suður-
Ameríka, Mið-Ameríka og Mexíkó, Kanada,
Afríka eins og hún leggur sig, Asíulönd
öli, nema hvað vera kynni að Japan kæm-
ist stöku sinnum á blað. Og að sjálfsögðu
ennþá fjarlægari lönd frá nafla heimsins
eins og Ástralía og Nýja-Sjáland.
Rússland er nefnt á nafn í listsögubókum
og tímaritagreinumn vegna framúrstefnu-
tilrauna á fyrstu árum aldarinnar, en síðan
yfirleitt ekki meir. Og um Norðurlöndin öll
ríkir þar stórbrotin þögn. Ekki verður þó
hjá því komizt að minnast á, að Edvard
Munch hefur verið til, en það er líka venju-
lega allt og sumt.
Samanlögð eiga Norðurlönd geysilega
sterkan myndiistararf, bæði frá síðustu öld
og raunar frá þessari öld einnig. Sá arfur
er mestan part vel varðveitt leyndarmál;
heimurinn þekkir hvorki Kjarval og Sche-
ving né heldur ýmsa af frábærum lista-
mönnum Norðurlanda á þessu tímabili.
Því miður hafa Norðurlöndin sárasjaldan
borið gæfu til þess að koma fram út á við
sem ein heild. En þegar það hefur gerst,
til dæmis með sýningunni Norðurljós, sem
fór um Bandaríkin, þá hefur framlagið úr
norðrinu þótt sérstætt og merkilegt. Danir
tala um „gullöld" í danskri málarlist á síð-
sutu öld. Talsvert af þeirri gullaldarlist
hefur verið kynnt hér í Morgunblaðinu og
vakið aðdáun. En sú gullöld hefur ekki það
ég veit komizt í listsögubækur.
Það gerðu aftur á móti þeir Danir sem
stóðu í skamman tíma að Cobra-hreyfing-
unni. Raunar gengur Dönum bezt í þessum
alþjóðlega darraðardansi á síðum listatíma-
ritanna. Danskur málari, Per Kirkeby, var
svo heppinn að vera starfandi í Þýzkalandi
þegar „nýja málverkið" eða „nýi expressjón-
isminn" spratt þar upp um 1980 og hefur
síðan verið talinn mestur frægðarmaður á
Norðurlöndum í myndlist.
Þessi pistill átti ekki fyrst og fremst að
snúast um það hvað Norðurlandaþjóðirnar
hafa orðið hryggilega útundan í almennri
myndlistarumfjöllun á Vesturlöndum, held-
ur hitt, að þar leynist víða úrvals list þegar
kíkt er í staflana í geymslum listasafnanna.
Auðvitað er athyglisverð norræn list ekki
öll í geymslum safna; hún er sem betur fer
út um allt, á heimilum og í stofnunum.
Norrænir listamenn á fyrstu áratugum
aldarinnar hafa verið á fullu sem þátttakend-
ur í þeirri byltingu sem varð í myndlist upp-
úr aldamótum og er venjulega nefnd módem-
ismi. Það þótti eðlilegt skref í menntun og
á þroskaferli myndlistarmanna að þeir
dveldu um eitthvert árabil í París. Þessvegna
er ofur eðlilegt að áhrif franska skólans
verða yfírgnæfandi. Það voru þó til merkileg-
ir módernistar á Norðurlöndum sem fóru
eigin leiðir eins og sýningin í Nútímalista-
safninu í Stokkhólmi bar með sér.
Enda þótt algerlega óhlutbundin mynd-
list, sem Kandinsky byijaði á snemma á
HILDING Linnquist: Stokkhólmur, sumarnótt, 1924.
JAN Háfström: Skógurinn, 1967.
öldinni, væri þá til sem framúrstefna, var
„abstraktið“ ekki orðið að þeirri bylgju sem
varð um og eftir miðja öldina. Á þriðja og
fjórða áratugnum eru viðfangsefnin oftast
fígúratíf; menn eru að túlka hinn þekkjan-
lega veruleika, bæði umhverfið og mannlíf-
ið. Það sjáum við á myndunum sem hér
fylgja með frá sýningunni í Moderna Mus-
set. Ein þeirra, „Tatlin heima hjá sér“ eftir
Raoul Houssman er greinilega innlegg í
súrrealismann, sem blómstraði þá á fremur
stuttu árabili. Önnur, „Draumspil Strind-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. JANÚAR 1997