Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1997, Blaðsíða 9

í framhaldsnám til Prag árið 1959 og gerð-
ist fiðluleikari með Sinfóníuhljómsveit ís-
lands áður en hún varð einn af frumheijum
myndbandalistarinnar í Bandaríkjunum á
síðari hluta sjöunda áratugarins ásamt eig-
inmanni sínum, Woody Vasulka. Þau hjónin
hafa verið leiðandi á því sviði með sýningum
og tilraunastarfsemi í hartnær þrjá áratugi.
Þegar við Steina setjumst niður yfir kaffi-
bollum á einu af ótal götukaffihúsum Fen-
eyja, hefur hún lokið við að finna út hvern-
ig hún vill nákvæmlega hafa verkið sitt.
Hún og Þór Vigfússon, sem aðstoðaði við
uppsetninguna, hafa verið að mála veggi,
setja upp spegla og færa til skerma og tæki
síðusta daga og nætur, og nú er listakonan
orðin ánægð. Og Steina neitar því ekki að
hún er líka ánægð með viðtökur fjöldans sem
hefur lagt leið sína til að upplifa verkið.
Landslag eins eg þad
getwr ekki veriö
Hún undirbjó sig vel, gerði líkan af skálan-
um og setti spegla inn í hann. „Ástæðan
fyrir speglunum er að síðan ég byijaði í
vídeói hef ég viljað vinna með marga
skerma," segir Steina. „Þegar myndvarpar
komu fram á sjónarsviðið og voru orðnir
nógu ódýrir til að kaupa þá, saknaði ég
þess að fá ekki nema eina mynd úr hveijum.
Ég fór þá að nota hálfspegla, sem skipta
myndinni í tvennt, og varpaði svo myndunum
á skerma sem sást á beggja vegna. Þannig
gat ein mynd orðið að fjórum. Þetta spegla-
ævintýri hér er í beinu framhaldi af því.
íslenska sýningarnefndin bauð mér að
koma hingað og sýna verkið Borealis, sem
ég var með á sýningu minni á Kjarvalsstöð-
um fyrir ári, en myndefnið í því er líka frá
íslandi. En fólk er búið að sjá það verk úti
um allt og ég er orðin þreytt á því, þannig
að ég vildi gera nýtt verk en í sama dúr;
ég kópíeraði sjálfa mig. Það var strax klárt
að ég myndi nota náttúrumyndir frá íslandi
sem hráefni. Ég hef gert mikið af svona
innsetningum, sem ég kýs frakar að kalla
umhverfi, „environment“. Ég reyni að sýna
landslagið eins og það getur ekki verið; við
erum ekki vön því að sjá vatn renna á hvolfi
- nema kannski með því að standa á hönd-
um.“
Verk Steinu krefjast allnokkurrar tækni-
legrar úrvinnslu en hún segist hafa gaman
af tækni og tækjum. „Ég hafði ekki hug-
mynd um neitt tæknikyns þegar ég uppgötv-
aði vídeó; hafði bara þessa íslensku bók-
menntun! Ég hef gaman af að tengja víra
og vinna með rafmagn, setja myndir í nega-
tífur og velta öllum slíkum effektum fyir
mér.“
Steina segist safna miklu efni og hefur
myndað mikið á ferðum sínum til íslands á
síðustu 20 árum. „Ég kem oft til íslands,
hef verið að koma einu sinni á ári nú síð-
ustu fjögur árin. Það er auðveldara núna
þar sem ég er að vinna mikið í Evrópu og
get þá komið við á leiðinni til og frá Banda-
ríkjunum. Ég vinn aðallega fyrir Evrópu í
dag og þykir miður að svo sé. Ég vildi geta
gert meira í Bandaríkjunum en það fjaraði
smám saman undan listinni þar fyrir nokkr-
um árum. Og ástandið er ekkert að batna.“
- Vinnið þið Woody ekki mikið saman?
„Nei, við byijuðum á því og gerðum sam-
eiginleg verk fyrstu tvö, þijú árin, sem The
Vasulkas. Síðan höfum við unnið hvort fyir
sig, þótt það gerist einstaka sinnum að við
gerum verk saman. Við erum mjög ólík í
því sem við gerum. Ég mynda meira og lána
Woody oft myndefni og hann hjálpar mér
með annað í staðinn, eins og klippingu.
Þannig vinnum við saman og gefum hvort
öðru ráð.“
Mir hafa alltaf leiöst frásagnir
- Það hefur verið mikill uppgangur í
myndbandalistinni.
„Svo sannarlega. Þegar við vorum að
byija þekktust allir sem voru í þessu, jafn-
vel á milli stranda Bandaríkjanna. Nú er
þetta um allt og við höfum ekki hugmynd
um allar þær hræringar og alla á listamenn
sem eru að fást við miðilinn.
Það sem mér hefur alltaf þótt merkilegt
við myndbandið er þetta rafræna ferli -
mér finnst það vera kjaminn í myndbanda-
listinni. En það er ekki það sem vídeóið
varð. Menn fóru að segja sögur með því,
rétt eins og kvikmyndirnar. Mér hafa alltaf
leiðst svona frásagnir, hef ekki treyst þess-
um sögum, tilbúinni spennu milli manna og
kvenna; já ég er hissa á að myndbandið
skyldi fara út á þessa braut. En það er víst
ríkt í mannkyninu að segja sögur - ég er
blessunarlega laus við þá þörf.“
- Þú ert menntaður fiðluleikari en ég
hélt þú værir hætt að spila?
„Nei nei, ég byijaði aftur,“ segir Steina
brosandi. „Það er nefnilega svo skemmtilegt
að ég er með grúppu heima í Santa Fe. Það
er allt eldra fólk en ég, hefur verið músíkant-
ar í sínu fyrra lífi, er nú komið á eftirlaun
og spilar alveg hreint eins og fjandinn. Ég
spila með þeim einu sinni í viku.
Þegar ég kom inn í þetta voru þau yfir-
leitt að spila Mozart og Beethoven en ég
spurði: hvað um Bartók, Shostakovitsj og
þá hina? Nú er ég búin að breyta þeim svo-
lítið,“ segir hún og hlær, „en þetta eru svo
miklir fanta spilarar. Maður setur bara nót-
urnar fyrir framan nefið á þeim og þau
spila; það er óskaplega gaman af því og
þetta er mikill lúxus.
En ég þarf að búa mig undir þetta. Ef
maður er að spila Beethoven eða Mozart
þarf ekki mikinn undirbúning en ég verð
að standa mig. Þannig að ég spila yfirleitt
á hveijum degi, sem er mín líkamlega æf-
ing. Ég fer ekki út á götu að hlaupa en ég
spila og held mér þannig við líkamlega! En
ég hætti einu sinni alveg að spila í 13, 14
ár. Var komin með ofnæmi fyrir tónlist."
íslendingar haffa
aldrei séö snjó
- Hvernig kom það til að þið Woody sett-
ust að í Santa Fe í Nýju Mexíkó?
„Við bjuggum í mörg ár í New York og
fórum fyrst í heimsókn til Santa Fe árið
1971. Þá var þetta smástaður og í raun
ekkert sérstakt við hann nema umhverfið,
sem er rétt eins og það er í Reykjavík; hver
myndi búa þar ef ekki væri svona stutt út
í yndislega náttúru!
En á árunum fyrir 1980 bjuggum við og
kenndum í Buffalo, og þá komu tveir snjóa-
vetur. íslendingar hafa aldrei séð snjó í sam-
anburði við það. í desember var snjórinn
orðinn svo djúpur að maður gat hætt að
borga í stöðumæla - það sást ekki í þá -
og þannig var það í nokkra mánuði. Svo
fengum við ársstyrk og gátum tekið okkur
frí frá kennslu, fórum til Santa Fe og höfum
verið þar síðan. En við fáum engar tekjur
þar, ekki kennslu eða neitt, þetta er bara
staður að búa á.
Ég segist alltaf búa í Santa Fe en ekki
í Bandaríkjunum; það er svo margt að fara
úrskeiðis í því landi. En alls staðar eru toll-
fijáls símanúmer og kurteist fólk sem svar-
ar í símann og hjálpar manni, allt er ódýrt
og auðvelt að ná í þau tæki sem maður þarf.
Ég var um tíma í Amsterdam sem aðstoð-
arstjórnandi smástofnunar sem gerir raf-
hljóðfæri og mér ofbauð algjörlega hvað
allt var erfitt þar, þungt í vöfum og dýrt.“
Þar sem við Steina sitjum sjáum við hvar
fólk streymir til og frá sýningarsvæði tvíær-
ingsins, margir mað stafla af bókum og
sýningarskrám undir hendinni. Ég hef á
orði að þetta sé heljarins mikil uppákoma.
„Já,“ segir Steina, „og ég hafði einhveija
hugmynd um að svo væri, en annars hrær-
ist ég ekki í þessum myndlistarheimi og
veit voðalega lítið um hann. Mér finnst
skrýtið þegar sagt er að einhver sýningar-
stjóri verði heimsfrægur ef hann setur sam-
an góða sýningu en ef það misheppnist sé
hann búinn að vera. Eða að listamenn séu
jafnvel búnir að vera ef sýningin þyki ekki
vel lukkuð. Svona er listin ekki fyrir mér.
Listin er um að miðla einhveiju, einhveijum
guðdómi milli fólks, og kemur svona tali
ekkert við. Ég er voðalega kaldhæðin á
þennan heim og hann kemur mér ekkert
við. En hins vegar, ef ég get sýnt innan
hans, þá er það alveg eins gott og að sýna
hvar annars staðar. Ef gamlar kellingar
koma himinlifandi út úr skálanum mínum,
þá er það allt í lagi!
í gegnum tíðina hef ég aðallega sýnt á
myndbanda- og kvikmyndahátíðum. Það er
sá heimur sem ég þekki best og þar eigum
við Woody okkar vini. Mikill félagsandi og
fólk svo fátækt hvort sem er og enginn sem
á von á að verða stórstjarna einhvern dag-
inn. Allt mjög vingjarnlegt. Þessi mynd-
listarheimur er því frekar nýr fyrir mér og
ég er svolítið hissa á grimmdinni. Það kem-
ur náttúrlega upp grimmd þar sem fólk
getur annaðhvort orðið að stjörnum eða
verið búið að vera þegar það vaknar einn
morguninn.
Fyrir utan það finnst inér ég hafa voða-
lega lítið að gera með málverk og högg-
myndir. Er það ekki?“ spyr Steina brosandi.
- Þessir miðlar hafa allir verið að renna
saman.
„Já, þetta er allt orðið viðurkennt. Enda
sá ég nokkur önnur myndbandsverk hér í
gær, tvö í skandinavíska skálanum og þijú
eða fjögur á opinberu sýningunni."
Kom ekki lil greina aö veröa
Ameríkani
- Þú segir að listamaðurinn eigi að miðla
sinni sýn. Hér hlýtur að vera möguleiki á
að miðla þinni sýn til ótrúlega margra; tvíær-
ingurinn stendur í fimm mánuði og umferð-
in er geysileg.
„Það er alveg satt. Það er geysileg traff-
ík og ég er hissa á því hvað þetta er
skemmtileg traffík. Því ég hef farið á Docu-
menta í Kassel og það var leiðinleg upplif-
un; fólk sem var í leit að því einu og sanna
og fussaði við öllu hinu,“ segir Steina, hlær
og hristir höfðið. „En það er mikil gleði
hérna og þótt eitthvert verkið sé ekki gott,
er ekkert verið að gera veður út af því, fólk
skoðar það líka. Það er voðalega elskulegt.
Allir eru með, sýna sig og sjá aðra; sumir
segja að þetta sé eins og ólympíuleikar og
þetta gætu eins verið ólympíuleikar fatlaðra!
Nú er minn heimur mjög mikið að renna
inn i þetta, því innan myndlistarinnar eru
möguleikar á að sýna - og peningar. Maður
þarf á alveg óskaplega miklu fé að halda
til að hanna svona verk og þá verð ég að
gera það sem allir listamenn gera; selja mig
hæstbjóðanda.“
- Nú hefur þú ekki verið búsett á íslandi
um langt skeið en ert engu að síður fulltrúi
íslands hér. Þú hefur alveg haldið tengslum
þínum við landið?
„Mér hefur aldrei fundist ég vera neitt
annað en íslendingur! Það hefur aldrei kom-
ið til greina að verða eitthvað annað. Mér
var boðið að gerast bandariskur ríkisborgari
því ég hafði búið svo lengi í landinu en mér
bara datt það aldrei í hug! Það kemur ekki
til greina að verða Ameríkani, enda skil ég
þá ekki, og skil þá verr núna en þegar ég
kom þangað fyrst. Ég er bara algjör Islend-
ingur, vil ekki vera neitt annað og er þakk-
lát þeim sem treysta mér til að sýna fyrir
íslands hönd.“
Morgunblaðið/Einar Falur
„ÉG verð sífellt sannfærðari um að það skiptir miklu máli að við tökum þátt í þessum
tvíæringi," segir Bera Nordal sem hér er stödd í Feneyjum.
— Er til nóg af efni til að gera allar þess-
ar sýningar góðar?
Bera brosir: „Ég hef nú ekki ennþá séð
þessar sýningar, veit bara að sýningarstað-
irnir eru að reyna þetta, en það er auðvitað
ljóst að það er ekki endalaust efni til. Það
verður alltaf erfiðara að koma með ferskar
sýningar en það á samt eftir að rannsaka
marga listamenn. Meðal annars er verið að
opna stóra yfirlitssýningu á Sigmar Polke í
Bonn sem má búast við að verði merkileg.
Svo er þessi stóra sýning í Berlín með yfir-
litinu yfir 20. öldina — það verða margar
áhugaverðar sýningar í sumar.“
— Ferðu á þær allar?
„Já já, en ekki allar í einu. Ég dreifi þessu
svolítið, fer seinna til Lyon en núna á Docu-
menta og til Munster."
Erfitl aö halda
islendingum fram
— Nú ertu formaður íslensku sýningar-
nefndarinnar hér en þú hefur einnig annað
og nýtt hlutverk; þarft að vera á ferðinni
og skoða sýningar út af þínu nýja starfi sem
sýningastjóri Kunsthalle í Málmey.
„Jú, ég flutti til Svíþjóðar fyrir nokkrum
mánuðum og þá tók Auður Ólafsdóttir við
undirbúningi fyrir íslensku sýninguna hér.
Ég hafði valið Steinu Vasulku og kom undir-
búningnum af stað þegar ákveðið var að við
tækjum þátt eins og venjulega. En jú, það
er rétt að ég skoða sýninguna hér á annan
hátt en áður, vegna þessa nýja starfs míns.
Ég þarf að vera vel lieima í því sem er að
gerast og velta fyrir mér hvort einhverjir
listamenn gætu verið spennandi fyrir okkur
að sýna í Kunsthalle."
— Hefurðu fundið einhverja?
„Auðvitað hefði ég gaman af að sýna
verk ýmissa; ég hefði þannig gaman af að
sjá stóra sýningu á Rachel Whiteread og
eins vildi ég gjarnan sýna Agnesi Martin,
mér finnst hún stórkostlegur listamaður.
Annars var ekkert sem kom mér á óvart
hér hvað sýningarmöguleika varðar.“
— Ég er hér með lista með nöfnum þeirra
sem sýnt hafa í Kunsthallen og hann er
glæsilegur. Þar er einn íslendingur, Sigurð-
ur Guðmundsson. Nú hljóta einhveijir heima
að velta fyrir sér hvort ekki komist fleiri
íslendingar á listann fyrst þú ert orðinn
sýningastjóri.
„Ég held það verði afskaplega erfitt fyrir
mig að halda íslendingum sérstaklega fram,
nema þeir séu að gera eitthvað sérstakt sem
fellur þá inn í eitthvert ákveðið samhengi
hjá okkur. Þeir hlíta annars sömu skilyrðum
um gæði og fyrir hvað þeir eru áhugaverðir
og við metum verk annarra eftir.“
— Þetta hlýtur að vera á einhvern hátt
ólíkt starfinu á Listasafni íslands?
„Já, þetta er gífurleg breyting því í
Málmey er ég ekki með neitt safn verka,
þannig að innkaup koma ekkert inn í starf-
ið. Þegar sýningar eru gerðar fyrir þjóð-
listasöfn þurfa þær í og með að vera eins-
konar endurspeglun af því sem þay er að
gerast og af því sem safnið á sjálft. Ákveð-
in rannsóknarvinna þarf að fara fram innan
safnsins og sýningar eru að vissu leyti ár-
angurinn af því rannsóknarferli. Það getur
verið ákaflega spennandi að búa til sýning-
ar úr verkum í eigu safnsins og það er líka
ákveðinn styrkur að geta leitað þangað.
Þann möguleika hef ég ekki núna og þarf
alltaf að vera að leita og sækja allar sýning-
ar annað. Kunsthallen er þannig sambland
af stóru galleríi og vissum sýningum sem
eru á samtímalistasöfnum í dag. Maður
þarf að vera mikið á ferðinni, fylgjast býsna
vel með og vera með öll spjót úti — og ég
nýt þess svo sannarlega," sagði Bera og
brosti.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. JÚNÍ 1997 9