Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1997, Blaðsíða 16

MARÍONETTUR
UNDIR FUJÍ FJALLI
Jón E. Guómundsson opnaói sumarsýningu á verk-
um sínum í Islenska brúðuleikhúsinu um síðustu
helgi og innan tíðar veróur opnuó sýning á verkum
hans í Japan. Hann sagói SÚSÖNNU SVAVARS-
DÓTTUR frá hugmyndum sínum um samhengió milli
leikbrúóna og kynslóóa.
IKONUNGSRÍKI Gúllívers, við rætur
Fuji-fjalls í Japan, er verið að opna
sýningu á íslenskum maríonettum,
eða leikbrúðum, úr smiðju Jóns E.
Guðmundssonar, sem um árabil hefur
rekið íslenska brúðuleikhúsið. Á sýn-
ingunni verða 44 leikbrúður og tíu
höggmyndir - og stendur sýningin í
eitt ár.
En ekki þurfum við að hafa áhyggjur af
því hér á landi að brúðurnar hans Jóns séu
þar með fluttar úr landi, vegna þess að Jón
hefur verið iðinn við sína listgrein í hátt á
hálfa öld - og í safni hans má finna yfir
fjögurhundruð leikbrúður, auk höggmynda
og málverka.
Um síðustu helgi opnaði Jón sína árlegu
sumarsýningu í leikhúsi sínu við Plyðru-
granda og er hún opin laugardaga og sunnu-
daga frá 13-16. Aðspurður segist Jón ekki
verða með leiksýningar í sumar, nema þær
séu sérstaklega pantaðar. „Hins vegar kom
hingað hópur fullorðins fólks frá Stokkseyri
um daginn,“ segir hann. „Þau báðu mig um
að segja sér frá brúðuleikhúsgerð og það var
ákaflega skemmtilegt. Ég hef ekki verið með
þannig kynningar áður, en ákvað að hafa
töskuna tilbúna hér í leikhúsinu, ef fleiri vildu
nýta sér þetta. Og ég hvet eldri borgara til
þess að hafa samband við mig.“
Jón tekur fram úr pússi sínu grein úr
dönsku dagblaði og segir frá eldri borgurum
sem settu upp brúðuleikhússýningu. Sýningin
var afrakstur af því að eitt sinn hélt Jón
námskeið í leikbrúðugerð í Reykholti. „Á
námskeiðinu var dönsk kona, eldri borgari,
sem var mjög áhugasöm," segir hann. „Hún
fór aftur heim og safnaði liði á dvalarheim-
ili aldraðra sem hannaði mikið af brúðum
og hélt síðan jólasýningu fýrir fjölskyldur
sínar. Mér finnst tilvalið að fólk velti þessum
möguleika fyrir sér hér heima. Það er orðinn
alltof mikill aðskilnaður milli eldra fólks og
æskunnar. Það er alltaf verið að láta eldra
fólkið gera handavinnu - og það er ágætt -
en hvers vegna er því ekki gefið færi á að
skapa? Það er óskaplega gaman að búa til
leikbrúðusýningu, auk þess sem það gæti
verið leið til samskipta milli kynslóðanna.
Það er allt gott um handavinnu að segja, en
hún getur verið einangrandi. Þessi danska
kona gerði brúðu úr silkisokk á námskeiðinu
hjá mér. Hún gaf mér hana og brúðan hang-
ir ennþá uppi í ganginum hjá mér. Mér þótti
vænt um það hvað kom mikið út úr þessu
námskeiði."
Jón veit manna best um hvað hann er að
tala. Hann sker út brúður sínar sjálfur, hann-
ar búningana, málar þær og leiktjöldin, svo
hann þekkir einveruna sem fer í undirbúning-
inn að sýningunni. En svo öðlast brúðurnar
hans líf og lífið kallar á áhorfendur sem hing-
að til hafa flykkst í leikhúsið hans. Þar fyrir
utan er Jón líklega kominn á þann aldur að
mega teljast eldri borgari, þótt erfitt sé að
átta sig á því, svo lifandi og hress sem hann
er - og alltaf á hlaupum.
„Ja - ég er nú orðinn 83 ára,“ segir hann
hlæjandi, alltaf jafn stoltur yfír sínum aldri.
Ég man ekki eftir honum öðru vísi. „enda
er ég nú farinn að huga að framtíð íslenska
brúðuleikhússins."
Þegar ég spyr Jón, hvort hann sé ekki
búinn að þjálfa einhvern úr fjölskyldunni til
að taka við því, segir hann: „Nei, ég hef aldr-
ei skipt mér af því hvaða ævistarf afkomend-
ur mínir velja sér. Ég er hins vegar að láta
skrá allar höggmyndirnar og leikbrúðurnar,
sem er gríðarleg vinna - og það verður gert
að sjálfseignarstofnun, sem ijölskyldan mun
reka, svona svipað og Listasafn Sigurjóns.
Ég vil alls ekki að mitt ævistarf lendi í
höndunum á ríki, eða borg, í einhverri lista-
stofnun sem geymir það í kompu, dregur
eitt og eitt þeirra upp, eins og verk Finns
Jónssonar og fleiri - og segi: Einu sinni var
þessi maður til.“
En hvað með sýninguna í Japan?
„Þeir í Japan eru með gríðarlega stóran
skemmtigarð undir Fuji fjalli, þar sem settar
eru upp sýningar. Næsta árið verða Norður-
löndin þema hjá þeim og þar á meðal er
sýningin mín. Hún verður opnuð núna í júlí
og stendur í ár. Mér fínnst það ákaflega
ánægjulegt - einkum vegna þess að það er
rík leikbrúðuhefð í Japan.“
ERLENDAR BÆKUR
SJOFERÐASAGA
MEÐ ÍSLANDS-
SIGLINGUM
JAN Bill, Bjorn Poulsen, Flemming Rieck
og Ole Ventegodt: Fra stammebád til skib.
Dansk sofartshistorie I. Indtil 1588. Gylden-
dal 1997. 287 bls., myndir, kort, töflur.
LANDSHÆTTIR valda því, að íbúar dönsku
eyjanna hafa um allar aldir ferðast mikið á
sjó. Austan Jótlandsskaga samanstendur
Danmörk af nær ótölulegum fjölda eyja,
smárra og stórra, þar sem hafíð hefur jafn-
an veríð greiðasta, og í sumum tilvikum
eina, samgönguleiðin. Úr sjónum öfluðu
fyrstu íbúar þess landsvæðis, sem nú heitir
Danmörk, matar og um sjóinn fór fólk,
skepnur og varningur á milli staða. Á fyrri
öldum var Danakóngi og nauðsyn að eiga
góðan flota til að verja ríki sitt og hafa
stjóm á lendum sínum í Þýskalandi, Svíþjóð
og Noregi, að ekki sé talað um eylendumar
í Norður-Atlantshafi, Færeyjar, Grænland
og ísland, auk landa, sem Danir réðu um
lengri eða skemmri tíma á ströndum Eyst-
rasalts.
Af þessum sökum eiga Danir sér langa
og viðburðaríka sjóferðasögu og Danmörk
hefur löngum verið í þjóðbraut siglinga til
og frá Eystrasalti. Um dönsku sundin sigldu
öldum saman kaupskip á leið milli landa í
austan- og vestanverðri Evrópu. Þau höfðu
gjarnan viðkomu í dönskum höfnum, guldu
kóngi toll fyrir að sigla um Eyrarsund og
sjálfir eignuðust Danir snemma umtalsverð-
an kaupskipaflota, sem stundaði siglingar
víða um höf.
Margt hefur verið skrifað um danska sigl-
ingasögu bæði fyrr og síðar, en ekkert heild-
stætt verk hefur verið gefið út um við-
fangsefnið. Nú er ætlunin að bæta úr því
og undanfarin sex ár hefur hópur fræði-
manna undir forystu fremstu sagnfræð-
inga Dana á sviði siglinga- og sjóferðasögu
unnið að undirbúningi og ritun sjö binda
verks, sem hlotið hefur nafnið Dansk sof-
artshistorie. Það nær frá elstu tíð til okk-
ar daga og mega Islendingar vænta sér
nokkurs af verkinu, en íslandssiglingar
voru veigamikill þáttur í danskri kaupskip-
aútgerð frá því á 17. öld og allt fram á
hina 20. í þessu fyrsta bindi er lítið eitt
greint frá upphafi íslandssiglinga Dana,
en annars mun þeim einkum verða gerð
skil í 2.-5. bindi.
í þessu fyrsta bindi verksins er rakin
sjóferðasaga Dana frá forsögulegum tíma
og fram til 1588. Rannsóknir á neðansjáv-
arfomleifum hafa mikið verið stundaðar í
Danmörku undanfarna áratugi og mikill
flöldi af báts- og skipsflökum hefur fund-
ist við strendur landsins, hin elstu frá stein-
öld. Mörg þessara flaka eru ótrúlega vel
varðveitt og því geta höfundar þessa bind-
is rakið skipa- og siglingasöguna af tiltölu-
lega mikilli nákvæmni allt frá því íbúar
þeirra landsvæða, sem nú heita einu nafni
Danmörk, tóku að ferðast milii staða á
eintijáningum, og allt til loka miðalda.
Efnissvið þessarar bókar er víðfeðmt
og má segja, að hún fjalli um siglingasög-
una í víðasta skilningi. Ýtarlega er fjallað
um þróun skipagerða og skipasmíða frá
eintijáningum stein- og bronsaldar og til
stærstu skipa, sem þekkt vom undir lok
miðalda. Rækilega er fjallað um víkingaferð-
ir, jafnt í austurveg sem vesturveg, og gjörla
sagt frá siglingum víkinga til íslands, Græn-
lands og Vínlands. Þá er og að fínna í bók-
inni greinargóða kafla um siglingatækni og
-kunnáttu fyrri alda manna og gjörla lýst
seglabúnaði og þróun hans.
En skipin og siglingarnar em ekki einu
viðfangsefni höfunda. Þeir fjalla einnig ýt-
arlega um þróun sjóverslunar og viðskipta,
segja frá og skýra myndun og vöxt hafnar-
borga og bráðskemmtilegir þættir em um
Hansasambandið og um síldveiðar við Skán
og Skánarmarkaðinn svonefnda. Þá em
einnig góðir kaflar um sjómennina, líf þeirra
og starf, aðbúnað, kjör og skemmtan, á sjó
og í höfn.
Öll er þessi bók einkar vel gerð. Hún er
mjög vel og skemmtilega skrifuð og prýði-
lega myndskreytt, og hafa margar mynd-
anna mikið heimildargildi. í bókarlok em
allar nauðsynlegar skrár, svo sem byijar
góðu fræðiriti, og heimildaskrá fylgir sér-
stakur kafli, þar sem höfundar ræða helstu
heimildir og gildi þeirra.
Danir hafa löngum lagt mikla rækt við
sögu sína og verið flestum þjóðum ötulli við
að gefa út ritraðir, sem em hvort tveggja
í senn, traust fræðirit og læsileg upplýsinga-
rit, sum svo vel skrifuð að þau flokkast
nánast sem skemmtirit. Af þessu leiðir, að
mikill áhugi er í Danmörku á ritum af þessu
tagi, þekking á þjóðarsögunni óvenju góð.
Margar ritraðimar hafa selst í stómm up-
plögum, jafnvel orðið metsölubækur. Ér
ekki laust við að starfsbræðurnir í ná-
grannalöndunum, ekki síst Noregi og Sví-
þjóð, hafí öfundað danska sagnfræðinga af
þeim tækifæmm, sem þeir hafa með þessu
móti fengið til að rita um sögu þjóðar sinnar,
og þeirri athygli, sem þeir hafa notið meðal
almennings. Ekki er líklegt að það breytist
með tilkomu þessarar ritraðar og vissulega
getum við íslendingar margt lært af Dönum
í þessu efni.
Næsta bindi Dansk sofartshistorie kemur
út á haustmánuðum og síðan hvert af öðm,
en útgáfunni lýkur eftir tvö ár.
Jón Þ. Þór
HELENA BJÖRNSDÓTTIR
SEIÐ-
MAGN
Eins og sól rís úr myrkrí
stendur þú,
þétt við klettvegginn
teygir anga þín að köldu berginu
og býður mig velkomna.
Það skín af þér birtan
eins og fyrsta sólargeisla morg-
unsins.
Þú dregur mig til þín
og ég get ekki annað en hlýtt.
Hægt en örugglega í átt til þín
Ég læsist í neti þínu
og skil þá fyrst hvað verður.
Berst um eins og kraftar leyfa
uns síðasta vængjaslag tek.
Á KROSS-
GÖTU
Týnd sál á krossgötum.
Einmana,
ráðvillt,
full beiskju
geng í myrkrinu.
Snert,
snert af ásýnd þinni.
Gleði,
kæríeikur,
geng að Ijósinu
með hamingju í hjarta.
Höfundur býr í Noregi.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. JÚNÍ1997