Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1997, Page 19

STEFNUMOT VIÐ OVISSUNA
Nýtt íslenskt leikrit sem
byggt er á einni frægustu
ástarsögu allra tíma um
---------------7--------------
Tristan og Isól veróur
frumsýnt í Borgarleikhús-
inu á morgun, sunnudag
kl. 20. ÞRÖSTUR HELGA-
SON fylgdist meó æfingu
og komst aó því aó nokk-
uó frjálslega er lagt út
af sögunni.
SAGAN af Tristan og ísól er
sennilega frægasta ástarsaga
allra tíma, sagan af elskend-
unum sem var ekki skapað
nema skilja. Á þessari sögu er
byggt í nýju íslensku leikriti
sem leikhópurinn Augnablik
frumsýnir í Borgarleikhúsinu á
morgun, sunnudag. Verkið er samið af Ieik-
hópnum Augnablik en höfundur handrits og
leikstjóri sýningarinnar er Harpa Arnardóttir.
Harpa segir að hugmyndin að sýningunni
sé nánast jafn gömul leikhópnum en hann var
stofnaður af henni, Ástu Arnardóttur og Krist-
ínu Guðmundsdóttur fyrir sex árum. „Þessi
hugmynd fékk síðan að gerjast, og þróast allt
þar til á síðasta hausti að við hófum mark-
vissa hugmyndavinnu. Okkur langaði að rann-
saka sambandið á milli ástarinnar og dauðans,
stefnumótið við óvissuna sem virðist felast í
báðum þessum augnablikum. Sagan fjallar ein-
mitt um ástina og dauðann og hvernig ástin
er hafin yfir dauðann."
Leikum okkur meö söguna
Nokkuð frjálslega er farið með söguna í
leikritinu enda er ekki um að ræða leikgerð
af henni. Málið og ýmislegt fleira hefur verið
fært í nútímahorf og raunar leikur verkið sér
óspart með flutning sögunnar inn í nútímaleik-
hús. „Það var ætlunin frá upphafi að við mynd-
um leika okkur svolítið með söguna. Við höfum
unnið sýninguna að miklu leyti í spuna. Svo
hafa kviknað endalausar vangaveltur um efni
sögunnar. Við kynntum okkur sálfræðikenn-
ingar sem hafa verið settar fram með hliðsjón
af sögunni um Tristan og ísól, þar hafa persón-
ur sögunnar verið notaðar til að varpa ljósi á
ýmsa eðlisþætti sálarlífsins, eins og á kven-
og karleðlið. í sýningunni erum við því að
hugleiða ýmsa hluti og sýningin ber þess merki
þótt hún sé sett upp í hefðbundnu formi.
Verkið er í fímm þáttum auk forleiks og
eftirmála. I hverjum þætti veltum við fyrir
okkur einhveiju grunnhugtaki úr sögunni.
Fyrsti þáttur fjallar um löngunina, arinar um
ástina, þriðji um vináttuna, fjórði kærleikann
og fimmti um dauðann. Segja má að sagan
sé eins konar ferðalag um þessi þemu um leið
og við flökkum á milli draums og veruleika,
rómantíkur og hversdagslífs.
Það mætti leggja út af sögunni sem við
segjum á ýmsan máta. Hún ijallar kannski
um það að sumir eru með hjartað fullt af fant-
asíum sem sífellt rekast á við veruleikann. Hún
gæti flallað um fíknina sem svo mjög er rætt
um núna, það er til ástarfíkn og eins og öll
fíkn leiðir hún til dauða. Svo gæti þetta verið
eins konar dæmisaga um það að ef menn gera
ekki upp gömul ástarsambönd þá munu önnur
sambönd alveg örugglega ekki ganga upp.“
Frjólsir leikhópar mikilvœgir
Harpa segir að það hafi verið sérstaklega
skemmtilegt að vinna að sýningunni. „Þetta
er hópur fólks sem þekkist vel og er samstillt-
ur. Það er líka ákveðið listrænt frelsi sem fylg-
ir því að vinna í svona óháðum hópi, hópi sem
er ekki bundinn markaðslögmálum heldur fær
styrki til að setja upp svona eina og eina sýn-
ingu. I svona vinnu er hægt að leyfa sér meiri
vangaveltur og tilraunir á æfingaferlinu. Það
er mikilvægt að hópum sé gert kleift að starfa
á þessum forsendum og koma með innlegg."
Leikarar í sýningunni eru átta talsins. Anna
E. Borg, Ásta Arnardóttir, Björn Ingi Hilmars-
son, Erling Jóhannesson, Olafur Guðmundsson,
Ólöf Ingólfsdóttir dansari, Sigrún Gylfadóttir
og Steinunn Ólafsdóttir. Hljóðmaður er Jakob
Tryggvason. Ljósahönnuður er Jóhann Pálma-
son. Leikmynd gerir Ósk Viihjálmsdóttir mynd-
listarmaður og Sonný Þorbjörnsdóttir myndlist-
armaður hannar búninga. Hárgreiðslu og förð-
un annast Sigríður Rósa Bjarnadóttir.
Tónlist við verkið flytja Rússíbanarnir Einar
Kristján Einarsson gítarleikari, Daníel Þor-
steinsson harmonikku og hljómborðsleikari og
Kjartan Guðnason slagverksleikari.
Leikritið verður sýnt sex sinnum, kl. 20
fimmtudag, föstudag og laugardag tvær fyrstu
vikurnar í júlí.
Morgunblaóið/Geir
„OKKUR langaði að rannsaka sambandið á milli ástarinnar og dauðans, stefnumótið við óvissuna sem virðist felast í báðum þess-
um augnablikum,11 segir Harpa Arnardóttir leikstjóri leikritsins um Tristan og ísól sem frumsýnt verður í Borgarleikhúsinu á morgun.
Á myndinni sjást Erling Jóhannesson (Tristan), Ásta Arnardóttir (isól) og Mark (Björn Ingi Hilmarsson).
LÖND OG LÝÐIR
TÓNLIST
Sígildir diskar
MASSENET
Jules Massenet: Hljómsveitarsvítur. Sinfóníu-
hljómsveit Nýja-Sjálands u. stj. Jean-Yves
Ossonce. Naxos 8.553124. Upptaka: DDD,
Wellington, N.Z. 7/1994. Lengd: 69:05. Verð
(Japis): 690 kr.
NÚ ÞEGAR sumarleyfíð er á skollið og
ferðaþráin fossar í æðum margra, er ekki
óviðeigandi að bregða sígildum hljóðtjöldum
frá framandi löndum og lýðum á geislarann.
Því hvort sem menn hyggjast
fara eitthvað yfír pollinn eða
ekki, þá er alltaf gaman að
heyra hvað tónskáldin þykj-
ast geta lesið úr einkennum
ólíkra þjóða, staða og tíma.
Hjá óperuhöfundum fyrri
alda hlaut að skipta máli, eins
og síðar hjá kvikmyndatón-
skáldum, að geta höfðað til
áheyrenda og sett þá í viðeig-
andi stemningu. Ef lítið var
almennt vitað um tóneinkenni tiltekinnar
söguumgjarðar á tilteknum tíma, voru þau
einfaldlega búin til ellegar fengin að láni ann-
ars staðar frá. Kynslóð eftir kynslóð ásköpuð-
ust því smám saman hugmyndatengsl, stund-
um réttmæt, stundum miður, er urðu að þeim
(oftast ómeðvituðum) hefðum eða klissjum
sem við þekkjum í dag.
Jules Massenet (1842-1912) innleiddi
„ljóðræna harmleikinn" (tragédie lyrique) í
franskri óperu og var á þeim vettvangi ókrýnd-
ur konungur í vitund þarlendrar borgarastétt-
ar, þó að ljómi óperuverka hans hafí heldur
betur dofnað eftir hans dag - eða a.m.k. fram
á síðustu ár. Raunsæi nýklassíkur lék tilfinn-
ingasaman melódískan stíl hans - sem d’Indy
kenndi við „nærgætna, hálf-trúarlega munúð“
- grátt, þó að aldrei hafí leikið vafí á fagmann-
legri verkkunnáttu hans, enda hófst nám hans
í tónlistarháskóla Parísar þegar á 10. aldurs-
ári, og átti hann ávallt afar létt með að skrifa;
nokkuð sem margir hafa lagt honum til lasts
og þótt á kostnað dýptar.
Ballettsvítan Hérodiade frá samnefndri
biblíuóperu (1879) er uppfull af litum frá
austurlöndum nær, eins og lesa má úr fyrir-
sögnunum Les Égyptiennes, Les Babyloni-
ennes og Les Phéniciennes, hvernig svo sem
ber að skilja 3. þáttinn, Les Gauloises{\) Síðan
fylgja þijár svítur frá 7. áratugnum, nr. 1,
nr. 2 Scénes hongroises („Ungversk atriði")
og nr. 3 (Scénes dramatiques.)
Ég verð að segja eins og er, að ekki varð
ég var við neina yfirþyrmandi væmni. Þó að
maður heyri ósvikna sviðsmúsík út úr þessu
(að maður segi ekki kvikmyndamúsík), þá er
frekar að hún dragi dám af napóleönskum
hetjublæ en af ofhlaðinni tilfinningavellu. Fjöl-
breytnin er veruleg, og þeir er kunna að
meta velskrifaða dramatíska hljómsveitartónl-
ist munu fá töluvert út úr þessum svítum,
enda spilamennskan snörp og nákvæm hjá
Nýsjálendingum í ágætri hljóðupptöku. Þó
maður gangi ekki alveg svo langt sem Honeg-
ger, er kvað hafa sagt að nútímaáheyrendur
vildu ekki nútímatónlist, heldur bara látin
tónskáld, þá stendur Massenet heitinn vel
fyrir sínu, og er eiginlega tilhugsunin sorgleg-
ust í stöðunni hvað við mörlandar eigum lítið
til af sambærilegum hljómsveitarverkum, en
það stafar væntanlega af því hvað íslenzk list-
músík stendur á ungum merg.
En hver veit? Kannski rætist eitthvað úr á
næstu áratugum - eftir því sem óperu- og
kvikmyndaiðnaði okkar vex fískur um
hrygg...
ARNOLD
Malcolm Arnold: Enskir, skozkir,
kornbrezkir og velskir dansar. Sinfóníu-
hljómsveit Queenslands u. stj. Andrews
Penny. Naxos 8.553526. Upptaka: DDD,
Queensland 12/1995. Lengd: 54:37. Verð
(Japis): 690 kr.
MALCOLM Amold (f. 1921) sem einnig
er kunnur fyrir kvikmyndatónlist eins og við
Brúna yfir fljótið Kwai (1957), barst síðast í
tal í þessum þáttum í september í fyrra (Sinfó-
níur nr. 1 og 2) og í október sama ár (kammer-
verk fyrir fagott). Og eins og sviðs- og kvik-
myndatónskáldum er títt, þá er oft skammt
í þjóðlega strauma. I þessu tilfelli liggja taug-
ar nær heimalandi en hjá Massenet, því að
hljómsveitardansasvíturnar á þessum diski eru
allar kenndar við Bretlandseyjar: 4 Enskir
dansar Op. 27 (1950), 4 Enskir dansar Op.
33 (1951), 4 Skozkir dansar Op. 59 (1957),
4 Kombrezkir dansar (frá Cornwall) Op.91
(1966), 4 írskir dansar Op. 126 (1986) og 4
Velskir dansar Op. 138 (óuppgefíð).
Hér kveður óneitanlega við öllu nútíma-
legri tón og ferskari en hjá Massenet, jafnvel
svo að Vesturheimur McDowells og Coplands
FÉLAGAR í Konunglega skoska þjóð-
dansafélagi Edinborgar stíga dans.
kemur upp í hugann, og nálægðin er ótvírætt
meiri við heim kvikmynda en óperusviðs. Þó
er einnig stundum komið við viðkvæmari og
dulúðlegri strengi, eins og í Andantino-þætti
(II.) Cornwallsvítunnar, er gæti þess vegna
verið tekinn beint úr Ráðgátu-þáttum sjón-
varpsins, eða þá I. úr írsku svítunni, sem er
eins og snýttur úr herskáu ættbálka-miðald-
aumhverfi Braveheart.
Ekki er að vísu allt jafn innblásið - meþód-
istasálmurinn í sömu svitu (III.) er ágætt
dæmi - en í heild er hugvitið í góðu lagi, og
flutningurinn er glimrandi góður, þó að ég
sé ekki frá þvi að snerpan sé aðeins meiri
hjá Nýsjálendingum á fyrrtöldum diski. Svo
mikið er hins vegar víst, að þeir hlustendur
sem kunna að ganga með smá-kvikmyndat-
ónskáld í maganum ættu að geta fundið hér
margar skínandi fyrirmyndir - og aliir hinir
sitthvað til að koma ímyndunaraflinu rækilega
úr stað, þegar hleypa skal heimdraganum.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. JÚNÍ 1997 19