Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1997, Blaðsíða 20

ÆRIÐ FOGUR ER MÆRIN
* Þótt margt fornrg muna
gleóji augaó ó Njólusýn-
ingunni á Hvolsvelli er þar
meira á ferðinni en tísku-
sýning frá tíundu ölc 1.
ÖRLYGUR STEINN SIG-
URJÓNSSON skoóaói
sýningung í fylgd meó
Guójóni Arnasyni sýning-
arverói sem einnig sýndi
honum nokkra sögustaói.
SÖGUSETRIÐ á Hvolsvelli stend-
ur að þessari sýningu sem gest-
um og gangandi stendur nú
opin. Sú leið var valin að skipta
henni í þrennt þar sem endað
er á básum um Njálu sjálfa.
Fyrst er áhorfandinn leiddur
um víkingaöldina í máli, mynd-
um og munum, en þar er að fínna stóra tíma-
töflu með helstu atburðum frá níundu öld fram
undir lok þeirrar þrettándu. Við hönnun þess-
arar töflu hefur verið lögð áhersla á helstu
atburði Njálu. Þá eru tímabil afmörkuð með
litríkum og skýrum hætti, svo sem upphaf og
endir víkingaaldar, lending fyrstu sæfarenda á
íslandi, landnámsöldin, þjóðveldisöldin, ritunar-
öldin auk fæðinga helstu persóna á æskuárum
íslandsbyggðar. Yfírlitsmyndir og kort hanga
uppi en þau sýna helstu sögustaði Njálu. „Við
fengum ýmsa muni eins og vopn, kiæði og
heila stofu að láni frá Þjóðleikhúsinu, Sjónvarp-
inu og frá safni sem varð til við gerð Útlag-
ans“, útskýrir Guðjón. Næst víkur sögunni inn
í sagnaritunarstofuna en þar gefur að líta lík-
legt umhverfi sagnaritara á miðöldum með
þeim búnaði sem til þurfti við iðju þessa. Há-
punktur sýningarinnar er vitaskuld Njálustofa
og þar má staldra við dijúga stund og lesa af
spjöldum úr Njálu sem sett hafa verið upp.
Bæði eru þar beinar tilvitnanir úr köflum Njálu
og kynningar á persónum og sögusviðum auk
ýmissa hugleiðinga og mynda. Þannig má lesa
sig og skoða í gegnum söguna frá upphafí til
enda þótt vissulega sé stiklað á stóru.
Þrir kostir
Nú fékkst Guðjón til að skreppa með blaða-
manni í stutta ferð á nokkra sögustaði en frá
sögusetrinu er boðið upp á mun viðameiri ferð-
ir. Boðið er upp á ferðir með leiðsögn Jóns
- . Böðvarssonar auk heimamanna sem lært hafa
af honum og geta Njáluunnendur valið um þijá
kosti. í fyrsta lagi er hægt að ferðast um Odda,
Rangárvelli, Keldur, Þingskála, Gunnarsstein
og Minna-Hof og í öðru lagi er boðið upp á
ferðir um Fljótshlíð, að Hlíðarenda niður hjá
Gunnarshólma, hjá Stóra-Dímoni og síðan aust-
ur að Dal og Seljalandsfossi. Síðan er farið að
Vorsabæ og Bergþórshvoli og þaðan aftur inn
að Hvolsvelli. Þriðji kosturinn felur í sér samein-
ingu þessara ferða og tekur sá hringur einn dag.
Við æjum fyrst að Minna-Hofi þar sem
Skammkatli, fjandvini Gunnars er valið heimili
í Njálu. Þaðan sést vel yfír í Vallarkrókinn og
einnig yfír til Kirkjubæjar þar sem Otkell, vinur
Skammkels, bjó og í austri vakir Þríhymingur
yfir mærðinni. Frá Minna-Hofí ökum við upp
að Keldum og þaðan að Gunnarssteini. „Þama
w í vestri sjást Knafahólar, “ segir Guðjón. „Þar
sat Starkaður Barkarson fyrir Gunnari og bræð-
ram hans Hirti og Kolskeggi. Gunnar og bræð-
ur hans riðu héma austur hraunið, undan Stark-
aði og mönnum hans þijátíu og hér við Rangá
varð einn stærsti bardagi Njálu.“ Guðjón vippar
sér upp á Gunnarsstein, leggur til Egils Kolsson-
ar með atgeir, vegur hann upp á atgeimum
og kastar honum aftur fýrir sig út í Rangá.
„Rangá rann áður fyrr mun nær steininum en
nú. Gunnarssteinn hefur þannig verið smánes
út í ána og því hefur Njáluhöfundur ekki ætlað
Gunnari að varpa Agli langa vegalengd áður
en hann loks lenti í ánni“, segir Guðjón.
m Spennandi uppgröftur
Rétt við Gunnarsstein er smáhóll sem þakinn
er steinum. Þar hafa fundist bein og nærtækt
að ímynda sér að þama hafí verið dysjaðir
nokkrir af þeim fimmtán er féllu í bardagan-
um. Þama fannst beinhringur sem olli mönnum
ÍSLENDINGASÖGURIMAR eru allar höfundarlausar en vitað er að höfundar þeirra voru menntamenn sem
rituðu sögurnar í klaustrum og á höfðingjasetrum.
FÍNU kornin vantar í íslenskan jarðveg og því er vindrof mikið. Efsti hluti þessa haugs
vitnar um jarðvegshæðina á miðöldum. I haugnum hafa fundist mannabein, sem auka
spennuna í umræðum tengdum sannfræði Njálu.
Morgunblaðið/Örlygur Steinn Sigurjónsson
LÍKAN af sögualdarbæ á Njálusýningunni.
lengi heilabrotum. „Ein kenning fjallar um að
hringurinn hafi verið notaður á fíngur til að
spenna boga. Vitað er að Húnar notuðu svona
hringa og því ekki ólíklegt að Gunnar hafi átt
Húnboga. Það sem er þó ekki síður merkilegt
er að á hringnum er grafín mynd af hirti.
Tengslin milli Hjartar bróður Gunnars og þess-
arar myndar er óneitanlega spennandi framlag
til sannfræði sögunnar", segir Guðjón. Næst
ökum við að Þingskálum, en þeirra er oft getið
í Njálu og þar voru vor- og haustþing til forna
haldin. Það er tilkomumikið að sjá loðna hvilft
er Njálsbúð nefnist og leggjast inn í Gunnars-
búð. „Vaninn var að hlaða upp veggi og tjalda
síðan yfir þann tíma sem þingin stóðu yfir,“
segir Guðjón. „Það má sjá búðarústir mjög
víða héma, að Njálsbúð og Gunnarsbúð frátöld-
um.“ Við kveðjum Þingskála og ökum sem leið
liggur niður á þjóðveg og austur á Hvolsvöll
og tökum stefnuna niður að Bergþórshvoli. Frá
Bergþórshvoli sést upp að Stóra-Dímoni, sem
í Njálu nefndist Rauðuskriður. Þar fóru fram
húskarlavíg Hallgerðar og Bergþóra, konu
Njáls.
Mannmargt i dalnum
Gamla bæjarstæðið á Bergþórshvoli var spöl-
korn frá þeim bæ sem nú blasir við og í hugan-
um heyrast þvertré bresta og Skarphéðinn
hlæja í brennunni. „Manni finnst nú hæpið að
tugir manna hafí getað leynst hérna,“ segir
Guðjón og bendir niður í litla dæld. í Njálu
segir að dalur hafí verið í hvolinum. Þar bundu
brennumenn hesta sína og dvöldust þar uns
leið á kvöldið. Andi Njálu svífur nú svo sterkt
yfír vötnum að nú má einu gilda hvort dældin
rúmi hundrað manns eða einn. Samfélag í
átakamikilli leit að jafnvægi. Lítil dæld dregur
ekki úr hluttekningu manns með því.
Ketill í Mörk er meðal brennumanna en er
milli tveggja elda því ekkert á hann sökótt við
Njál tengdaföður sinn, sem brennur inni. „Mik-
ill harmur er að oss kveðinn, er vér skulum
svo mikla ógæfu saman eiga,“ segir hann er
hann heyrir að Njáll kjósi ekki út að ganga.
Sögusetrið hefur látið útbúa hátt í tuttugu
skilti og vegvísa sem eiga að auðvelda Njálu-
unnendum ferð um slóðir Njálu. Að auki mun
sýningin verða útlendingum aðgengilegri því
hún mun einnig verða sett fram á ensku. Þarna
hafa sex hreppar sameinast um að setja menn-
ingararf fram í ferðaþjónustuformi og halda
uppsprettunni í fullri reisn.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. JÚNÍ 1997