Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1997, Blaðsíða 15

LJÓÐRÝNI XI
JÓHANN
HJÁLMARSSON
VERÖLD
Hér geturðu unað um stund,
dvalist íþér sjálfum.
Aðeins fjaran svo langt sem augað eygir
og skuggi þinn í sandinum.
Þetta fáyrta ljóð lýsir langt, og kannski lengra en menn grun-
ar. Hér er veröldin sem við flest þekkjum og svo kannski
önnur veröld sem aðeins skáldið þekkir til hlítar, veröldin
sem það hefur skapað inni í sér, heimur skáldskapar. Og
þarna er líka fleira sem vert er að gefa gaum.
Aðeins fyi'ir nafn ljóðsins breytist hugnæm fjöruferð í æpandi
nakta mynd af heiminum og lífínu, tilverunni. Okkur skolar upp á
strönd lífsins þar sem við getum eigi’að um svolitla stund, ein með
sjálfum okkur, ekkert annað að sjá en okkar eigin skuggamynd í
sandinum sem teygir sig svo langt sem augað eygir, bara heimur-
inn og þú og skuggi þinn.
Fjöruferðin lýkur upp sjónum okkar fyi'ir því að lífíð er hverf-
ult, maðurinn er aðeins skuggi í flæðarmálinu, tilveran aðeins tak-
markaður tíminn milli útfalls og aðfalls. Maðurinn er lítill í þannig
veröld þar sem náttúran hefur öll tök. Hald þitt er ekki einu sinni
önnur manneskja, hver er einn í sjálfum sér. Og jafnvel sjálfum
sér er maður ekki annað en skuggamynd, óhöndlanleg og óræð.
En tónninn í þessu ljóði lýsir ekki endilega tilvistarótta heldur
sátt, og kannski miklu frekar en hitt: Hér geturðu unað um stund.
Petta er kannski veröld skáldsins, innri veröld þess, eigin veröld
þess þar sem það dvelur eitt með sjálfu sér og skugga sínum,
skuggamynd sem allt eins gæti verið orð þess og hugmyndir um
sig sjálft, skynjun þess á sjálfu sér, óhöndlanlegur og óræður
skáldskapur þess.
Þetta ljóð birtist í bók Jóhanns, Gluggar hafsins (1989). Ljóðið
stendur þar á blaðsíðu nítján en birtist einnig á baksíðu bókarinn-
ar, titilslaust. Þar býður það lesendum að dvelja um stund í skáld-
aðri veröld bókarinnar, að gægjast eitt augnablik inn í svolítið
mýstískan einkaheim skáldsins.
Ljóðið stendur fremst í þriðja kafla bókarinnar en síðasta ljóðið
í honum heitir Einvera. Kallast það mjög á við þann skilning sem
hér hefur verið lagður í ljóðið Veröld.
Ljóðið Einvera hljóðar svo:
Að festa þesi orð á blað hefur kostað efasemdir og hugarstríð -
væri rétt að láta það eftir sér. Hvað ég vildi segja er mér ekki alveg
ljóst. Þurfti ég að lýsa marsmorgninum þegar hvítir fjallstindar
baðast sól og færast nær mér þar sem ég skrifa þetta við glugg-
ann? Birtunni sem minnir á að dagarnir lengjast? Eða var það ein-
veran innra með mér sem ég skynjaði og lifði? Óðara rann það upp
fyiir mér að ég vildi ekki að orð mín skildust.
Skáldið er alltaf eitt í sköpun sinni og orð þess aðeins skugga-
myndir af hugsunum þess, aðeins óræð mynd í sandi sem aldan
máir burt áður en langt um líður. Skáldið vill vera eitt, það vill
ekki að orð þess skiljist, að hægt sé að ráða í óljósa mynd þess í
sandinum/orðunum. Og kannski þess vegna yrkir það ljóð.
Þetta viðhorf virðist vera lesandanum fjandsamlegt, skáldið vill
ekki að það skiljist og um leið virðist það banda frá sér þátttöku
lesandans í galdri sköpunarinnar. Þetta er afar módernísk afstaða
og andstæð öllum póstmódernískum hugmyndum um upplausn
höfundarins í eins konar skapandi lesanda sem sífellt leitar eftir
þátttöku annars í sköpuninni. En annað býr undir. Skáldskapur
Jóhanns er íhugun, innhverf athugun/sköpun á sjálfi og heimi eins
og ljóðið Veröld er gott dæmi um. Slík hugleiðsla kallar ekki á
skilning lesandans heldur að hann skynji og lifi textann.
ÞRÖSTUR HELGASON
ERLENDAR BAKUR
DÖNSK SJÓ-
FERÐASAGA
Ole Degn og Erik Gobel: Skuder og
kompagnier. Dansk sofarts historie 2.
1588-1720. Gyldendal 1997. 224 bls., mynd-
ir, kort, töflur.
TÍMABILIÐ, sem fjallað er um í
þessari bók, 1588-1720, er á
margan hátt eitt hið athyglisverð-
asta í danskri siglingasögu. Land-
fræðileg lega Danmerkur gerði
það að verkum, að Danir urðu
snemma meðal fremstu siglinga-
þjóða Evrópu og sjóleiðin var
þeim oft hentugust á milli staða, jafnt innan-
lands sem til annarra landa. Fram yfir miðja
16. öld sigldu dönsk kaupskip mest til hafna í
Noregi og Svíþjóð, við Eystrasalt og á Bret-
landseyjum, en það tók að breytast þegar
kom framundir aldamótin 1600.
Kristján konungur fjórði kom til ríkis í
Danmörku árið 1588, þá aðeins 11 ára að
aldri. Fyrstu átta árin stýrðu ríkisstjórar rík-
inu í nafni hans, en árið 1596 tók konungur
völdin í eigin hendur og stýi'ði ríki sínu eftir
það til dauðadags, árið 1648. Hann lagði þeg-
ar í upphafi mikla áherslu á að efla atvinnu-
vegi í ríki sínu, ekki síst siglingar og verslun,
og hugðist efla Kaupmannahöfn sem miðstöð
þessara atvinnugreina, þótt oft gengi sú
stefna gegn hagsmunum annarra kauphafna í
Danmörku. Kristján konungur var dyggur
lærisveinn þeirra sem boðuðu kaupauðgis-
stefnuna svonefndu (merkantílismann) og
hann vildi að Danir nytu sjálfir sem mests af
viðskiptum við hjálendurnar í Norður-Atl-
antshafi. A valdatíma hans eignuðust Danir
nýlenduna Tranquebar á Indlandi og hófu
siglingar til Afríku og Vestur-Indía þar sem
þeir eignuðust síðar nýlendur. Verslunin við
Island og Færeyjar var einokuð og árangur-
inn varð m.a. sá að borgarastéttin í Kaup-
mannahöfn efldist að auði og áhrifum.
Af öllu þessu er vitaskuld mikil saga, sem
sögð er á þessari bók. Höfundarnir, sem báðir
eru skjalaverðir, takmarka frásögn sína þó
engan veginn við sókn danskra kaupmanna og
stjórnarerindreka í öðrum löndum og þaðan
af síður við eflingu Kaupmannahafnar. Sú
saga er að vísu sögð á greinargóðan hátt, en
mikil áhersla er lögð á lýsingu kaupskipaflot-
ans óg uppbyggingu hans og á sögu annarra
kaupstaða í Danmörku og afstöðu þeirra
gagnvart höfuðborginni. Þá segir glöggt af
höfnum og hafnargerð þessa tíma og ýtarleg-
ur kafli er um sjómennina, líf þeirra, störf og
kjör og stöðu í samfélaginu. Sá kafli er að ■
minni hyggju sá besti í bókinni, en einnig er
hér að fínna fróðlegan og ljómandi vel saminn
kafla um útgerðina og fyrirkomulag hennar.
íslandssiglingum Dana á þessu tímabili eru
gerð dágóð skil. Sérstakur kafli er um ís-
lenska verslunarfélagið (Islandsk kompagni),
sem stofnað var árið 1602, en um siglingar til
Islands, skipin sem hingað sigldu, áhafnir
þeirra og búnað og þýðingu íslandsverslunar-
innar og -siglinganna er fjallað á ýmsum stöð-
um í bókinni, þar sem rætt er um viðkomandi
efnisþætti.
Bókin er ríkulega myndskreytt og hafa-
sumar myndanna að sögn höfunda ekki áður
birst í prentuðum ritum. Margar þeirra hafa
mikið heimildagildi og margvíslegan fróðleik
er að sækja í myndatexta. Bókin er ágætlega
skrifuð og einkar læsileg og allur frágangur
hennar er með ágætum.
Enginn efí leikur á því að þessi bók - og
reyndar ritröðin öll - á mikið erindi til ís-
lenskra sagnfræðinga og annarra þeirra, sem
áhuga hafa á sögu siglinga og á samskiptum
íslendinga og Dana á fyrri öldum. Þriðja
bindi Dansk sofarts historie er væntanlegt
innan tíðar og hef ég heyrt haft eftir höfundi
þess, að þar verði fjallað ýtarlega um íslands-
siglingar og athafnir Dana á Norður-Atlants-
hafi á 18. öld.
Jón Þ. Þór
DRAUMEY ARADÓTTIR
DETTIFOSS í
BÍLNUM
Ef aðeins þú hefðir
ekki verið svona lífsglaður
vermandi og leiftrandi af áhuga
á öllu og öllum
svo athugull
hrifnæmur og hjálpsamur
hverjum sem var
eðajafn skemmtilegur
blíður og skapandi
í ástúð þinni og atlotum
þá hefði ég svo auðveldlega getað
staðist þig, þú Isalands fagri
farfugl.
Og þá hefði ég hvorki kysst
þig hinsta kossi fyrir flugtak
né sæti nú í bílnum hér
við Leifsstöð og léki
einþáttunginn „Mesta vatnsfall
Evrópu“
með augunum.
En það er ekkert EF og
víst er ég fróðari um
fjölbreytta gagnsemi bíla.
SIGRÍÐUR
SIGMUNDSDÓTTIR
MYND
Handan blárra augna minna
er mynd mín af þér
Þú mátt ekki sjá þar
sorgina eina
Sjáðu gleðina í mér,
yfir tilvist þinni
Finndu sæluna yfír ást minni til þín.
ÞÖGUL FERÐ
Ég horfí yfír auðnina
og farinn veg
Einsemdin læðist um hjarta mitt
Tíminn stendur í stað
Hugur minn hrópar á þá
sem ég elska
Örvænting mín kemur í veg fyrir
að ég heyii
Kannski heyri ég svar
En tíminn leyfír ekki fullvissu
Ég horfí yfír auðnina
á ófarinn veg minn á leiðarenda
Höfundur er húsmóðir í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. DESEMBER 1997 1 5