Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1998, Blaðsíða 12

ERLENDAR BÆKUR
EITT AF minnismerkjum kommúnismans: Aragrúi mannabeina í Kambodíu, þar sem byssukúlur eða hungur bundu enda á líf 1,3-2,3 milljóna
manna. Það voru þó smámunir borið saman við morðin í Sovétríkjunum og Kína.
SVARTA BÓKIN
dæmi séu nefnd. í sýningarsölum á annarri
hæð er dagsljós frá þakgluggum, en tölvu-
stýrðir rimlar fyrir gluggum hreyfast eftir
sólarganginum til þess að æskileg birta
verði í sölunum á hverjum tíma. Viðkvæm-
um teikningum, sem þola ekki mikla birtu,
höggmyndum, Ijósmyndum og handritum er
komið fyrir í þrettán sýningarsölum á jarð-
hæð og listiðnað er að finna í fjórtán sýning-
arsölum búnum húsgögnum frá 17. og 18.
öld.
I hinum fimm byggingunum eru m.a.:
Skrifstofur Getty-sjálfeignarstofnunarinnar,
450 sæta áheyrendasalur fyrir tónleika og
fyrirlestra og Getty-vemdunarstofnunin,
sem kostar varðveislu á menningarlegum
mannvirkjum, m.a. í Egyptalandi, Afríku og
Kína. Þar er einnig að finna Getty-rann-
sóknarstofnunina fyrir listir og fommenntir,
Getty-lista-og menntabrautina, Getty-upp-
lýsingastofnunina, sem vinnur að því að
tölvuskrá alia listasögu heimsins, Getty-
styrkja-prógrammið, sem veitir um 7 millj-
ónir dollara á ári í styrld, og einnig má nefna
veitingahús. Umhverfi bygginganna er ynd-
islegt landslag þar sem átta þúsund trjám
hefur verið plantað og þar á meðal er lysti-
garður hannaður af listamanninum Robert
Irwin.
Arkitektafirmað Richard Meier and
Partners hófu Getty Center-verkefnið með
því að líta til fortíðarinnar og vildu skapa út-
lit sem líktist villu Hadrianusar keisara í
Tivoli skammt frá Róm. Þrátt fyrir að vera
óumdeilanlega einn fremsti arkitekt sam-
tímans, ber Meier virðingu fyrir ríku sam-
bandi nútímans við fortíðina. Getty-safnið er
arkitektúr jjóss og rýmis sem tengir innri
sali safnsins og umlykjandi landslag. Öll
hönnun safnsins var fyrst byggð sem líkan
> og er hvert einasta smáatriði úthugsað og
sérhannað.
Bygging listasafnsins sjálfs er klædd
ljósleitum travertine steini innfluttum frá
Bagni di Tivoli, rétt fyrir utan Róm. Ric-
hard Meier fann þar það sem hann vildi eft-
ir að hafa leitað að réttu áferðinni víða um
heim. Sextán þúsund tonn af þessum kalk-
steini voru flutt til Bandaríkjanna og hann
skorinn með sérstakri tækni til að ná fram
hrjúfri áferð og stöku sinnum koma fram í
honum steingerð laufblöð. Aðrar byggingar.
eru klæddar að hætti Richards Meiers með
hvítum málmplötum, gleri og stáli.
Byggingarstíllinn er í senn tignarlegur og
klassískur þar sem byggingin og fjallshlíðin
halda hvort utan um annað. Lýsir Richard
Meier þessu verkefni sem svipaðri tilfinn-
ingu og að stjórna sinfóníu. Meier er maður
sem eltist við fullkomnun í sambandi við allt
í sínu lífi og það sést svo sannarlega á hönn-
un hans á Getty-safninu.
Richard Meier og félögum var falið verk-
efiiið árið 1984 eftir að samkeppni hafði far-
ið fram. I henni tóku þátt heimskunnir arki-
tektar eins og t.d. Philip Johnsons, I.M. Pei,
Luis Barragán, Fumihiko Makis, James
Stirling, Michael Graves, Robert Venturi,
Arata Isozakis, Renzo Pianos, Rem Kool-
haas og Frank Gehry. Þar sem aðalbæki-
j stöðvar Richards Meiers og félaga er í New
York, var stofnuð önnur arkitektastofa í Los
Angeles. Hún keypti hús nálægt byggingar-
svæðinu fyrir Richard Meier, og ráðnir voru
um áttatíu arkitektar alls staðar að úr heim-
inum til að leysa þetta stóra verkeftii af
hendi. Ég var svo lánsöm að vera ein af
þessum arkitektum og fá tækifæri til að
taka þátt í að leysa þetta „verkefni aldarinn-
ar“, sem var ótrúleg lífsreynsla. Eftir að
hafa stundað nám í arkitektúr í Los Angeles
var þátttaka í hönnun Getty-safnsins fyrsta
verkefnið eftir útskrift og gat ekki verið um-
fangsmeira né meira spennandi. Vann ég að-
allega að listasafhinu sjálfu, var hluti af
svokölluðu „Museum team“.
Ekki er ólíklegt að Richard Meier komi
tíl íslands á næsta ári til þess að flytja fyr-
‘ irlestur, en ég hef kannað þann möguleika
að beiðni Arkitektafélags íslands. Hefur
hann sýnt því mikinn áhuga og mun reyna
að samtvinna það ferðalögum sínum til Evr-
ópu. Auk Getty-safnsins sinnir Richard
verkefnum víða um heim og er því á sífelld-
um ferðalögum til að halda fyrirlestra og
líta eftir verkefnum sínum. Hann heldur því
ótrauður áfram listaverkasköpun enda að-
eins rétt yfir sextugt. Næsta verkefni á
teikniborði Richards Meiers og félaga er
„Kirkja ársins 2000“ í Róm. Verkið er unnið
fyrir páfagarð.
Guðlaug Jónsdóttir, starfandi arkitekt fyrir Walt Disn-
ey Co. í Los Angeles, starfaði sem arkitekt fyrir Ric-
hard Meier and Partners órin 1994-1997.
Le livre noir du communisme - Crimes,
terreur, repression, Ed.: Stephane Courto-
is, N. Werth, J.L. Panne, A. Paczowiski, K.
Bartosek, J.T. Margon, Paris. Robert Laf-
font 1997.
BÓKIN er 820 blaðsíður, Svarta
bókin um kommúnismann,
glæpaverk, ógnarstjóm og kúg-
un. Francois Furet stóð að und-
irbúningi þessa rits og honum
var ætlað að skrifa inngang, en
hann lést sl. sumar, 1995 gaf
hann út bókina Le passé d’une
illusion - essai sur l’idée communiste au XXc
siécle. Sú bók vakti mjög mkla athygli og er
undanfari þessarar bókar. En eins og kunn-
ugt er, var F. Furet í fremstu röð franskra
sagnfræðinga.
Svarta bókin um kommúnismann kom út
snemma í nóvember á áttræðisafinæli Októ-
berbyltingarinnar 1917, mismunandi tímatal
gerir mánaðarmuninn. í formála Stephane
Courtois kemur skýrt fram að byltingin
1917 var ekki bylting í 19. aldar merkingu
hugtaksins, heldur samsæri kommúnískra
glæpamanna, sem stefndu að valdaráni og
útþurrkun aðals, borgarastéttar og
„kúlakka" bænda sem þeir töldu til „stór-
bænda“. En stefnan var að þurrka út
bændastéttina og gera sveitafólk að „land-
búnaðarverkalýð“ samyrkjubúanna.
Útþurrkun heilla stétta í byltingunni og
Sovétríkjunum átti sér hliðstæðu í nasism-
anum, sem vann að útþurrkun og eyðingu
gyðinga í Þýskalandi. Kynþáttamorð í
Þýskalandi nasismans, stéttamorð í Sovét-
ríkjunum. Sá höfundur sem sá fyrstur
skyldleika beggja þessara „félagshyggju“
flokka eins og þeir báðir nefndu sig, var
André Gide í Retour de PU.R.S.S.,
Gallimard 1936 - bls. 67. Furet bendir á
þessa skoðun Gides í Le passé d’une illusion.
Þessar tvær stefnur nasismi og kommún-
ismi áttu kveikju sína með hugmyndafræð-
ingum 18. aldar, en þeir róttækustu töldu að
til þess að byggja upp samfélag jafningja,
þyrfti að „temja“ manninn eins og skepn-
urnar. Þessi hugsun tók á sig skýrari mynd
með róttækum hugsuðum á fyrri hluta 19.
aldar og með kenningum Marxs. Stéttarein-
ing bænda og verkamanna í Sovétríkjunum
var hliðstæða þjóðareiningar í Þýskalandi
nasista. Til þess að þjóðfélag næði fullkomn-
un varð að útrýma stéttaróvininum í Sovét-
ríkjunum og fjanda hins hreina Aría í
Þýskalandi Hitlers, gyðingum. Reyndar
koma fram kenningar í fyrstu útgáfu Mein
Kampf, sem svipar mjög til kenninga sov-
éskra hugmyndafræðinga, m.a. um þjóðar-
eign á landi og stórfyrirtækjum. Þjóðemis-
hyggja og stéttahyggja urðu samferða í
þessum ríkjum sósíalismans og einkennast
bæði af hrikalegum manndrápum á and-
stæðingum sínum. Morð, þrælkun, pynting-
ar og terror einkenndi hvortveggja ríkin.
Framkvæmdimar voru mismunandi, nasist-
ar vora tæknilegri í morðum sínum á gyð-
ingum, kommúnistar sendu dauðasveitir á
andstæðingana og notuðu hungrið sem
vopn, báðir ráku vinnubúðir, þar sem stefnt
var að dauða allra fanganna, en Lenin og
Stalín gátu alltaf fyllt í skörðin og Hitler
sömuleiðis, meðan enn var einhverja gyð-
inga að fá.
Með valdatöku kommúnista í október
1917 var fljótlega hafist handa við útbreiðslu
stefnunnar. Menntamenn töldu sig sjá von
mannkynsins í hinum nýju stjómarháttum í
Sovétríkjunum og Lenin stofnaði fljótlega til
alþjóðasamtaka um allan heim. Sellum var
komið upþ í flestum ríkjum og stöðugur
áróður var stundaður frá aðalstöðvunum í
Moskvu og af ánetjuðum fylgjendum stefn-
unnar um allan heim.
Hvatamaður morðherferðarinnar í Sovét-
ríkjunum var Lenin og eftir fráfall hans tók
Stalín við. Höfundar Svörtu bókarinnar telja
að þar hafi Hitler fengið hugmyndina að
gyðingamorðunum.
Höfundamir hafa unnið lengi að þessari
bók og hafa kannað skjalasöfnin í Moskvu
og einnig komist yfir skjalasöfn úr fóram
franska kommúnistaflokksins. Tala myrtra í
Sovétríkjunum er að þeirra mati 1941,10-12
milljónir, en tölur era mjög á reiki, aðrir
höfundar telja þessa tölu lágmark.
Þann 1. september 1939 hófst síðari
heimsstyrjöldin með innrás þýskra herja inn
í Pólland. En síðustu dagana í ágúst var
gerður griðasáttmáli milli Sovétríkjanna og
Þýskalands og með honum taldi Hitler sér
óhætt að hefja styrjöldina, enda var samið
um það við Stalin að hann fengi helming
Póllands og Eystrasaltsríkin og Finnland.
Þessi griðasáttmáli var í rauninni kveikjan
að síðari heimsstyrjöldinni og hann var
ávöxtur samtengingar og langvarandi samn-
inga um skiptingu Evrópu milli Þýskalands
og Sovétríkjanna.
Kathyn morðin vora framin af sovéskum
morðsveitum skömmu eftir sigra Þjóðverja
og Sovétríkjanna í Póllandi. Með griðasátt-
málanum bar lítið á baráttu kommúnista og
stuðningsmanna þeirra gegn fasisma og
stríði um allan heim, þar til í júní 1941, þeg-
ar Þjóðverjar réðust gegn Sovétríkjunum.
Franskir kommúnistar héldu að sér höndum
í andspymuhreyfingunni á Frakklandi eftir
ósigur Frakka. Eftir stríðslok hefst barátta
Sovétríkjanna fyrir heimsyfirráðum og þar
með stuðningur við kommúnistaflokka um
allan heim.
Fyrir og eftir stofnun Alþýðulýðveldisins
Kína, hefst bylting í kínverskum landbúnaði
og eignarhaldi jarða sem kostaði að 2 til 5
milljónir manna vora myrtar, hreinsun í
borgum á áranum 1950-57 kostaði minnst 1
milljón myrtra. „Stóra stökkið" 20-43 millj-
ónir sem féllu af hungri, „menningarbylting-
in“ 400 þús. til 1 milljón, 600 þúsund eða 1,2
milljónir myrtra Tíbetbúa, myrtir í fanga-
búðum 20 milljónir. Samtals dauðatollur
44,5 til 72 milljónir. Og fyrir þessum fram-
kvæmdum stóð Maó formaður. í Kambodíu
1975-79 var tollurinn á dögum Pol-Pots, tala
myrtra eða hungurmyrtra, 1,3 til 2,3 millj-
ónir.
Höfundar telja að alls hafi farist um 35
milljónir fram til andláts Stah'ns 1953. Þeir
telja að alls hafi tala hinna myrtu, eða hung-
urmyrtu verið um 100 milljónir. Éins og áð-
ur segir era þessar tölur lágmark frá 1917
til 1979. Vietnam og Eþíópía era einnig á
skrá um morðöldur sem gengu yfir and-
stæðinga ríkja kommúnistastjóma.
Auk þeirra alþýðulýðvelda sem þegar
hafa verið talin ber að bæta við aðgerðum í
öðram alþýðulýðveldum, svo sem Póllandi,
Rúmeníu, Ungverjalandi, Tékkóslóvakíu,
Júgóslavíu, Albaníu, Búlgaríu og Kúbu.
Leyniræða Krútsjoffs var haldin til þess
að hvítþvo Lenin og ræðumanninn á kostnað
Stalins. Ræðan var kattaþvottur og allar tál-
raunir síðan til að hvítþvo Lenin hafa orðið
árangurslausar. Hann var upphafsmaður
þeirrar morðsögu og terrorisma, sem var og
er einkenni kommúnískra alþýðulýðvelda
um allan heim. Síðustu afrekin í sögu al-
þýðulýðveldanna er Norður-Kórea, hungur-
dauði talsverðs hluta þjóðarinnar styrkir
völd ráðandi valdamanna.
Og svo koma til gyðingamorðin, skipulögð
af þjóðemisjafnaðarmönnum á áranum
1933-45 á Þýskalandi - 6 milljónir.
„Svarta bókin“ vakti óhemjuathygli á
Frakklandi og í öðrum löndum Evrópu.
Harðar deilur urðu á franska þinginu og í
fjölmiðlum, útvarpi og sjónvarpi. Og sú um-
ræða er ekki þögnuð, ekki frekar en nýjar
upplýsingar um nýja líkfundi í Rússlandi. í
sumar sem leið fundust grafir myrtra 9000
fómarlamba, 60 ára gamlar grafir um 400
km norðaustur frá borg þeiiTa sem áður var
kennd við Lenin. „Hin bláu augu byltingar-
innar ljóma af nauðsynlegri grimmd“ orti
Aragon eftir fyrstu heimsóknir sínar til Sov-
étríkjanna. Margir andans menn hrifust af
þessari „nauðsyn", en þessi „nauðsyn morð-
anna“ var og er alltaf „banal“ - Hannah
Arendt, illskan er lágkúraleg, ómerkileg
ekki síst þegar hún klæðist réttlætis og jafn-
aðarkröfum djöfullegra lýðskrumara. Carl
Gustav Jung spyr í ritgerð um hjátrú og
hindurvitni fyrri tíða „En hvert fóra djöfl-
amir?“ Svarið liggur beint við. Djöflar for-
tíðarinnar hafa sannarlega birst á 20. öld í
„mannkynsfrelsuram" - baráttumönnum
fyrir hinum fullkomnu samfélögum, reistum
á kenningum sósíalismans, - svo sem Lenin,
Stalin, Hitler, Castró, Maó, Ho Chi Minh og
Etienne Grambach, auk annarra spámanna
og þjóðfrelsishetja i Norður-Kóreu, Austur-
þýska alþýðulýðveldinu og Rúmeníu og öðr-
um fyrrverandi alþýðulýðveldum Austur-
Evrópu. Og ennþá jórtra sameignarsinnar
um allan heim á tuggum frá þessum dýrðar-
mönnum og stefna að fullkomnum hins sam-
virka samfélags.
51GLAUGUR BRYNLEIFSSON
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 31. JANÚAR 1998