Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1998, Blaðsíða 14

sínum á glæ. Fullkomnun felist enda ekki endi-
lega í að gera einhverja frábæra hluti heldur að
gera hversdagslega hluti frábærlega vel, o.s.frv.
I ákafanum að verjast spjótalögum mínum gegn
popp-heimspekinni virðist lágmarks hlutvendni
gagnvart eldri og viðameiri skrifum mínum um
heimspekileg efni aftur hafa lent í útideyfu.
Læt ég þá lokið þessari yfirferð yfir gagnrýn-
ina sem að greinaflokki mínum hefur beinst.
' Ekki væri síður athyglisvert að huga að þeim já-
yrðum sem honum hafa verið goldin; en það skal
ekki borið við hér enda hafa þau fæst birst á op-
inberum vettvangi. Þess má þó geta að þeir sem
bestan róm hafa gert að máU mínu eru raunvís-
indamenn. Það þarf ekki að koma á óvart; slíkir
eru einatt í nánari tengslum við náttúruna og
„moldareðli" mannsins en hugvísindamennimir.
Fyrir 35 árum skrifaði C. P. Snow fræga grein
um tvo heima raunvísinda og mannlegra fræða
sem sífellt fjarlægðust hvor annan 8. Mér sýnist
að það landrek hafi náð hámarki með pm-isman-
um sem einkennist öðru fremur af veruleikafirr-
ingu: firringu frá þeim heimi hverdagssanninda,
sólar, jarðar og eyktamarka mannlífsins sem ljá
tUveru okkar fastan grunn. Að einhverju leyti er
líka við raunvísindamenn og hefðbundna heim-
spekinga að sakast; þeir hafa stundum svikist
um að sníða fræðum sínum þann stakk sem að-
gengilegur væri almenningi. Pm-istar hafa svo
smokrað sér inn í hinar fræðUegu eyður og talið
fólki trú um að enginn sameiginlegur mann-
heimur væri til og „heUbrigð skynsemi" ekki
annað en háðsyrði.
Sem betur fer má nú greina vakningu til and-
ófs. „Skrumleysi og skfiningur eiga sér“, sem
jafnan, „sitt sérstaka mál og róm“, eins og
Stephan G. komst að orði: „Heimska og upp-
gerð eru holgóma" 9. Heimspekingar, raunvís-
indamenn, gamlir marxistar, Frankfurtarskóla-
menn, boðberar handverks i listum og alls kyns
málsvarar hversdagsvitsins eru að taka saman
höndum um að lemja á heimskunni og uppgerð-
^ inni og hefja skrumleysið og skilninginn á ný tU
vegs og virðingar. Bók Sokals og Bricmonts,
sem getið var í öndverðu máli, er eitt dæmið;
annað eru nýleg andmæli gegn nýaldarspeki og
skottulækningum 10. Vonandi var greinaflokkur
minn örlítið lóð á þessa sömu vogarskál. Að
sjálfsögðu er engin hending að pm-istar, svo
sem Andrew Ross, bregðast við þessu andófi
með vígorðum um að það sé ekki annað en enn
ein árásin á homma, femínista og fjölmenning-
arsinna u. Svo er talað um samsæriskenningar
annarra!
Ég hef reynt að skýra aðdráttarafl pm-ism-
ans með þrá fólks eftir kraftaverkum, leyndar-
dómum og valdi í stað hversdagssanninda og
frelsis. Sú þrá er hvergi betur krufin en í Kara-
mazov-bræðrunum og þá samhliða lýsingu á
leyndarvæðingu trúarinnar í áttina frá hinum
einfalda kærleiksboðskap Krists 12. Önnur lík-
ing við trúarlegt minni liggur hér nærri: sagan
um Mörtu, sem mæddist í hversdagsverkunum
á meðan María naut leyndardómanna. Ef til vill
má líkja andófinu sem ég hef lagt lið, andófinu
gegn rökleysis- og afstæðishyggjunni er krist-
allast í pm-ismanum, við að Marta sé nú loksins
að jafna metin við Maríu. Sá er þó höfúðmunur-
inn að bæði Marta og María voru kærleiksríkar
konur þó að þær nálguðust veruleikann hvor á
sinn hátt. Hatur pm-ista á húmanisma og sam-
eiginlegum mannréttindum, blástur þeirra á
vonarglætuna um betri og skilningsríkari heim,
fær mann hins vegar til að efast um að þeir séu
upp til hópa góðir menn. Og er það ekki á end-
anum eina ófyrirgefanlega syndin?
Tilvísanir:
1 Sjá bók mína, Social Freedom: The Responsibility
View (Cambridge: C.U.P., 1996), kafla 7.1.
2 Sjá ábendingu mina í lok 8. greinar; einnig „Black
pupils go home for an education", Sunday Times, 25.
júní (1995).
3 Heimspekingurinn góði, Alan Ryan, bendir m.a. á
þetta í „Princeton Diary", London Review of Books,
26. mars (1992).
4 Raunar eru ýmsir helstu andmælendur pm-ismans,
svo sem Eagleton og Sokal, gamlir róttæklingar i
enn hefðbundnari skilningi. Þessi pólitíska afstaða
Sokals kemur vel fram í eftirmála hans að gabb-
greininni frægu, „Transgressing the Boundaries: An
Afterword", Dissent, 43 (4) (1996), bls. 93- 99.
5 Ótdráttur úr BA-ritgerðinni birtist í Þroskakostum
(Reykjavik: Rannsóknarstofnun í siðfræði, 1992),
kaflanum ,3ölsvandinn og goðsögn hins gefna“. Rit-
gerðin um siðfræðikennsluna heitir ,Að kenna
dygð“, í Af tvennu illu (Reykjavík: Heimskringla,
1997).
6 Sjá „Hvað er alhliða þroski?" í Þroskakostum.
7 Sjá t.d. sömu ritgerð.
' 8 The Two Cultures: And a Second Look (New York:
C.U.P., 1963).
9 Bréf og ritgerðir, IV (Reykjavík: Gutenberg, 1948),
bls. 338.
10 Sjá t.d. fyrirlestur Áma Bjömssonar læknis um
skottulækningar á vegum HoUvinafélags læknadeild-
ar H.í. 8. nóv. og grein hans, „Lækningar - hvað er
nú það?“, Morgunblaðið, 25. nóv. (1997). Almennari
umfjöllun er að fínna hjá Koertge, N., A House Built
on Sand: Exposing Postmodemist Myths about Sci-
ence (Oxford: O.U.P., 1997).
II Ross, A., ,Acience Backlash on Technoskeptics", The
Nation, 2. okt. (1995).
12 Dostojevskí, F., Karamazov-bræðumir, fyrra bindi,
þýð. Ingibjörg Haraldsdóttir (Reykjavík: Mál og
menning, 1990), bls. 281-287.
Höfundur er prófessor í heimspeki
við Hóskólann ó Akureyri.
j
Ljósmyndin Jóhann Óli Hilmarsson.
VERNDARSVÆÐI Fuglavemdarfélags íslands og Eyrarbakkahrepps við Ölfusárósa. Greinilega sést munur á röskuðum og óröskuðum tjömum.

þeirra er einnig mikið í tengslum við náttúru-
lega stjórnun á flóðum og rennsli rigningar-
vatns. Votlendissvæði geta einnig hindrað rof
við sjávarstrendur og miljjónir fugla um allan
heim treysta á þau sér til lífsviðurværis. Mörg
votlendissvæði hafa að geyma mjög fjölbreytt
lífríki svo sem plöntur, smádýr, fiska og fugla
svo eitthvað sé nefnt. Framleiðni í votlendis-
vistkerfum er með því mesta sem þekkist og
líffræðileg fjölbreytni er þar meiri en í flestum
öðrum vistkerfum. Víða er votlendi undirstaða
að fæðuöflun manna og má þar nefna hrís-
grjónaakra og fiskveiðar.
í Evrópu og Norður-Ameríku er búið að
spilla um 80% af náttúrulegu votlendi. Hér á
landi er ekki til nákvæm úttekt á eyðingu vot-
lendis en það er ljóst að á láglendi Suðurlands
má telja á fingrum annarrar handar þær mýr-
ar sem enn eru ósnortnar. Leirur í nálægð við
byggð eru einnig að hverfa vegna ýmissa fram-
kvæmda. Vegagerð með ströndum hefur oft
spillt leirum og sem dæmi má taka að fram-
kvæmdir við Gilsfjarðarbrúnna eyðileggja um
4% af leirum landsins. Ef tekið hefði verið að
öllu leyti tillit til náttúruvemdarsjónarmiða við
þá framkvæmd hefði verið hægt að komast hjá
þessari eyðileggingu. Jafnframt eru uppi
áform um að sökkva undir vatn votlendi á há-
lendi íslands vegna virkjanaframkvæmda og
má þar nefna Eyjabakka við Snæfell og hluta
Þjórsárvera.
í grein sem Halldór Laxness birti í Morgun-
blaðinu 31. desember 1970 og hét „Hemaður-
inn gegn landinu“ ritaði skáldið eftirfarandi:
,Á síðustu áratugum hafa menn verið verð-
launaðir af hinu opinbera fyrir að ræsa fram
mýrar, lífseigustu gróðursvæði landsins, undir
yfirskini túnræktar. Seigar rætur mýrargróð-
ursins halda gljúpum jarðveginum saman og
vatnið nærir fjölda lífrænna efna í þessum
jarðvegi og elur smádýralíf sem að sínu leyti
dregur til sín fugla. Mýramar era stundum
kallaðar öndunarfæri landsins. Þúsundir hekt-
ara standa nú með opnum skurðum sem ristir
hafa verið í þeim tilgángi að draga úr landinu
alt vatn; síðan ekki söguna meir: eftilvill var
aldrei meiníngin í alvöra að gera úr þessu tún.
Fer ekki að verða mál til að verðlauna menn
fyrir að moka ofaní þetta aftur?“
Nýir tímar?
Mikið hefur dregið úr framræslu mýra á ís-
landi vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu.
Þrátt fyrir að lítið sé orðið eftir af ósnortnu
votlendi hefur það ekki orðið til þess að settar
hafi verið sérstakar reglur um vemdun þess.
Undanfarið hefur þó verið lögð aukin áhersla á
verndun votlendis. Nefna má í því sambandi að
umhverfisráðherra hefur úrskurðað að endur-
heimta skuli votlendi í stað þess sem tapast við
framkvæmdir vegna væntanlegrar sorpurðun-
ar í landi Fíflholts á Mýram. Hér kveður við
EFTIR TRAUSTA BALDURSSON
OG ÓLAF EINARSSON
Næstkomandi mánudag, 2.
febrúar, verður alþjóðlegur
votlendisdaqur oq eru eftir-
farandi greinaraf því ,il-
efni. Mikið votlendi og líf-
ríki hefur glatast fyrir það
sem Halldór Laxness kallaði
„hernað gegn landinu'' oq
nú má taka undir með hon-
um oq spyrja: „Fer ekki að
verða mál til að verðlauna
menn fyrir að moka ofaní
Detta aftur?"
ÞANN 2. febrúar 1971 var form-
lega skrifað undir alþjóðlegan
samning um vemdun votlendis í
borginni Ramsar í íran. Samn-
ingurinn hefur síðan verið
kenndur við borgina og kallaður
Ramsarsamningurinn. íslend-
ingar gerðust aðilar að samn-
ingnum 2. apríl 1978. Votlendi sem era vemd-
uð samkvæmt' samningnum hafa sérstakt al-
þjóðlegt gildi einkum með tilliti til fuglalífs. Á
Islandi era nú þegar þrjú Ramsarsvæði, Mý-
vatn og Laxá, Grunnafjörður og Þjórsárver.
Sjá nánar grein Gísla Más Gíslasonar um
Ramsarsvæði á íslandi í þessu blaði.
Árið 1996 var haldinn fundur í Ástralíu þar
sem saman voru komnir fulltrúar þeirra þjóða
sem era aðilar að Ramsarsamningnum. Á þeim
fundi var ákveðið að koma á fót alþjóðlegum
votlendisdegi sem framvegis skyldi haldinn 2.
febrúar ár hvert og var hann fyrst haldinn árið
1997. í ár mun Náttúruvernd ríkisins og
Fuglavemdarfélag íslands standa að fyrir-
lestram að kveldi 2. febrúar í Norræna húsinu
og verður í þeim fjallað annars vegar um Mý-
vatn og hins vegar um endurheimt votlendis.
Markmið þess að halda votlendisdag er að
kynna fyrir fólki mikilvægi votlendis. Á íslandi
hefur fólk nær eingöngu tengt votlendi við
mýrar, en votlendi er fleira. Samkvæmt Rams-
arsamningnum er það lækir, ár, tjamir og
vötn, mýrar, flóar og fen og ekki hvað síst
grannsævi allt að 6 metra dýpi um fjöra.
Oft er litið á votlendi sem nýra jarðar vegna
hlutverks þeirra í vatnshreinsun. Mikilvægi
ÞJÓRSÁRVER um hásumar. Fremst er Þjórsá, en fjær sést yfir Arnarfellsver, Múlajökul og
Arnarfell hið mikla en lengst til hægri er Þjórsárjökull
VERNDUN VOTLENDIS
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JANÚAR 1998