Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1998, Page 19

STARFSAR KONUNGLEGU DONSKU OPERUNNAR
//
Gallerí Hár"
MYJVÐLIST
Listhnsið Iliír
MYNDVERK
ELÍAS HJÖRLEIFSSON
Opið alla daga frá kl. 12-18. Laugardaga
og sunnudaga frá 14-18.
Aðgangur ókeypis. Til 5. apríl.
ÞAÐ hefur bersýnilega farið framhjá
mörgum að alimiklar breytingar hafa orðið á
staðnum þar sem áður var Listhús 39.
Markvert tilraunaverkefni nokkurra hafn-
firskra myndlistar- og listiðnaðarmanna, en
gekk því miður ekki upp. Mun það þó hafa
staðið lengur en upprunalega var ráð fyrir
gert, en slík starfsemi nær trauðla fótfestu
án þess að rekstrarfé sé fyrir hendi og húsa-
kynni tryggð eins og dæmin sanna. En
framkvæmdagleðina ber að lofa og þakka
fyrir sig.
Hársnyrtistofa hefur yfirtekið húsakynn-
in, en liststarfsemi er þó ekki aflögð með
öllu, þvi nýtt fólk hefur galopnað hornið þar
sem sérsýningum var áður markaður rammi
og hyggst halda sýningarstarfsemi þar
áfram, nefnir staðinn „Gallerí hár og list“.
Við afmarkað ýningarrýmið bætist svo lang-
veggurinn og er nokkur viðbót því satt að
segja var það afar naumt og takmarkað. Hin
endurgerðu húsakynni bjóða upp á sveigjan-
legri möguleika fyrir sýningar smámynda,
einnig að koma fyrir stæm flekum því yfir-
sýnin er einnig meiri.
Að því er rýnirinn veit best hefur þetta
fyrirkomulag ekki verið reynt áður á landi
hér. Hugmyndin er góð og öllu hollari iðja
fyrir sálarkirnuna að skoða myndverk með-
an viðskiptavinurinn bíður en afþreyingar-
blöð, jafnaðarlega ný og fersk við hvert inn-
lit. Og svo er listhúsið að sjálfsögðu jafnt op-
ið gesti sem gangandi.
Rétt að vekja athygli á áhugaverðu fram-
taki í upphafi starfseminnar, en nú er í
gangi þriðja sýningin og er þar kominn Elí-
as Hjörleifsson sem framið hefur ýmsa
gjörninga í listinni, en þó enga viðamikla.
Elías er sjálfmenntaður í myndmenntinni,
fæddur í Hafnarfirði 1944. Var í fjölda ára
búsettur í Danmörku en flutti aftur til ís-
lands fyrir tæpum áratug og er búsettur á
Hellu. Hefur ýmislegt fiktað við myndlist í
30 ár, haldið minni einkasýningar og tekið
þátt í samsýningum heima og erlendis.
Ahugi Elíasar á myndlist hefur án efa smit-
að Olaf son hans, sem nú á að fagna miklum
uppgangi í núlistum.
EITT af myndverkum Elíasar Hjörleifssonar.
Elías nefnir þetta framtak sitt „Holdleg
sýn“ og samanstendur sýningin af fjölda
smámynda, sem allar eru unnar á ljósekta
blöð, þrykktar á brúntónaðar ljósmyndir
eins og það heitir. Vinnur síðan í þær með
vatnslitum og dökkum grafíkblýanti. Að-
ferðin minnir dálítið á verk hins austurríska
Ai-nulfs Rainers, en að tækninni slepptri
eiga þeir fátt sameiginlegt annað en hrað-
ann. Eins og nafnið bendir til er myndefnið í
góðu lagi ástþrungið, en hins vegar getur
það ekki talist gróft miðað við allt sem fyrir
augu ber dags daglega. í sumum tilvikum
dulbúið klám og ratar í ýmsum búningi á
síður allra dagblaða, enda löggilt í skrumpé-
saiðnaðinum.
Myndirnar eru afar misjafnar, en fram
kemur drjúg, artistísk, kennd í sumum
þeirra og tel ég þar komna bestu eðliskosti
Elíasar á vettvanginum, að • viðbættum
ferskleikanum sem þær frambera. því miður
eru myndirnar ekki númeraðar svo ekki er
mögulegt að vísa til einstakra, telst helstur
meinbugur sýningarinnar og bindur hendur
rýnisins.
Skipulag og undirbúningur sýninga er
mikið atriði og í þeirri grein eiga hvoru-
tveggja sýnandi og sýningaraðilar nokkuð
ólært.
Bragi Ásgeirsson
VINSÆLAR OG
SJALDHEYRÐAR
ÓPERUR í BLAND
Kau])mannahöfn. Morgunbladið.
Islenskir óperuunnendur fá bráðum tæki-
færi til að bera íslensku uppfærsluna á Ástar-
drykknum saman við nýja danska uppfærslu
á næsta starfsári, þar sem Ástardrykkurinn
verður ein af sex nýjum uppfærslum. Auk
þessa verða ellefu eldri uppfærslur settar upp
aftur. Alls verða 130 sýningar hjá dönsku óp-
erunni í Konunglega leikhúsinu við Kóngsins
nýja torg, auk þess sem 250 ára afmæli leik-
hússins verður fagnað sérstaklega. Tómas
Tómasson mun eftir sem áður koma fram í
sýningum hússins, en hann er einn af föstum
einsöngvurum þess.
Að vanda hefst starfsár óperunnar með úti-
tónleikum rétt við dýragarðinn á Friðriks-
bergi 9. ágúst. Þessir tónleikar hafa verið
haldnir undanfarin ár og orðið feikilega vin-
sælir. Þarna mæta óperuunnendur með mat-
arkörfur og koma sér fyrir á grasflötinni til að
hlusta á söngvara, kór og hljómsveit flytja
brot úr óperum komandi starfsárs. Tólf þús-
und manns komu á síðustu tónleika og hefur
gestum fjölgað ár frá ári. í ár verða tónleik-
arnir einnig haldnir á Jótlandi.
Fyrsta nýja uppsetning komandi starfsárs
verður Töfraflautan 14. september. Mikael
Melbye óperusöngvari setur óperuna á svið í
litríkum egypskum stíl og er þetta fjórða óper-
an sem hann setur á svið eftir að hann skipti
um vettvang og tók að leikstýra óperum og
gera sviðsmyndir við góðan orðstír. Hinn 29.
október verður Jenufa frumsýnd, þessi áhrifa-
mikla ópera eftir Leos Janácek, sem sungin
verður á tékknesku. Eftir vangaveltur um
hvort þýða ætti óperuna og syngja hana á
dönsku varð niðurstaðan sú að tungumálið
væri svo ríkur þáttur í aðdráttarafli óperunn-
ar að réttast væri að syngja hana á tékknesku.
Fyrir 250 árum var Christoph Willibald
Gluck á ferð í Kaupmannahöfn með óperuhóp
sinn. Kóngurinn hreifst af og pantaði hjá
Gluck nýja óperu til að fagna opnun hins nýja
Konunglega leikhúss. Þetta er óperan „Átök
guðanna", sem nú verður sýnd á hátíðarsýn-
ingu í tilefni afmælisins 12. desember. I janú-
ar kemur svo röðin að Ástardrykk Donizettis.
„Kona án skugga" eftir Richard Strauss við
texta Hugos von Hofmannsthal verður frum-
sýnd 12. mars og þar sem óperan er erfiðari
en flestar aðrar í flutningi er þetta ein af
helstu uppfærslum hússins á næsta leikári og
þótt lengra væri horft. Sviðsmyndin er eftir
breska myndlistarmanninn David Hockney,
sem gerði hana fyrir uppsetningu í Covent
Garden 1992. Hockney hefur síðan 1980 gert
sviðsmyndir fyrir nokkrar óperur við góðan
orðstír.
Leikhúsmaðurinn Bertold Brecht á aldaraf-
mæli í ár og þess minnist óperan með dagskrá
útdrátta úr þremur söngleikjum hans og
Kurts Weils. Brecht hefur sérstök tengsl við
Danmörku, því þangað flutti hann 1933 með
konur sínar og bjó í sjö ár. Árið 1936 var áætl-
að að setja upp eftir hann Dauðasyndirnar
sjö, en þegar þýskur menntamálaráðherra
nasistastjórnarinnar kallaði danska sendi-
herrann inn á teppi hjá sér og sagði honum að
yrði verkið sett upp hefði það alvarleg áhrif á
samband landanna var hætt við uppsetning-
una. Nú verður á nokkurn hátt bætt þar um
og útdráttur úr söngleiknum fluttur, ásamt
útdrætti úr Berliner Requiem og Atlantshafs-
fluginu, sem fjallar um flug Lindberghs yfir
hafið. Það verða þýskir kraftar sem setja
þessa sýningu á svið.
Af eldri uppsetningum má nefna þrjár
Wagneróperur, Meistarsöngvarana frá Niirn-
berg, Hollendinginn fljúgandi og Tristan og
Isold. Madama Butterfly eftir Puccini, Fal-
staff og Don Carlos eftir Verdi, Idomeneo eft-
ir Mozart og tvær Strauss-óperur, Der Ros-
enkavalier og Ariadne auf Naxos, verða flutt-
ar. Að síðustu má svo nefna aðra Gluck-óperu,
Orfeus og Evridísi, og barnaóperuna Dajli
prinsessu eftir Torben Petersen.
Konunglega danska óperan hefur átt góðu
gengi að fagna undanfarin ár og það er ekki
eins auðvelt að fá miða og áður. Þegar miða-
salan er opnuð eru seldir síðustu miðar á sýn-
ingar kvöldsins, svo þar er hægt að freista
gæfunnar og eins síðdegis, þegar ósóttar
pantanir eru seldar. Uppfærslurnar hafa tek-
ist vel hver eftir aðra undanfarið og hinn írski
óperustjóri Elaine Padmore hefur reynst far-
sæll stjórnandi sem hefur lag á að nýta góða
krafta, Dani sem syngja heima og erlendis og
erlenda gestasöngvara. Tómas Tómasson
mun syngja í Ástardrykknum og Don Carlosi.
FULLKOMNUNAR-
ÁRÁHA
TOJVLIST
Sígildir diskar
KUHLAU
Daniel Friedrich Kuhlau: Píanókvartettar í c-
moll, A-dúr og g-moll óp. 32, 50 og 108; Fiðlu-
sónata í f-moll óp. 33. Elisabeth Westenholz,
píanó; Tutter Givskov, fiðla; Lars Grunth,
víóla; Asger Lund Christiansen, selló. DaCa-
po/Marco Polo 8.224044-45. Upptaka: DDD,
Kaupmannahöfn 2/5/7/1996. Utgáfuár: 1997.
Lengd (2 diskar): 65:35 & 57:43.
Verð (Japis): 2.990 kr.
GÓÐKUNNINGI hans, Beethoven, sem
hafði gaman af orðaleikjum, kallaði hann
„svalan, ekki volgan“ - kiihl, nicht lau - og
sendi honum víst eitt sinn m.a.s. kveðjukanon
með sama titli. Það má líka til sanns vegar
færa, að fátt ef nokkurt danskt tónskáld fram
að N.W. Gade hefur verið í jafnnánu sam-
bandi við alþjóðlegan tónlistarheim og
Friedrich Kuhlau.
Líkt og margir tónhöfundar konungsríkis-
ins á þeim tíma var hann fæddur í Þýzkalandi.
Hann kom til Danmerkur 1810, vann framan
af fyrir sér við heldur kröpp kjör sem hljóm-
listarmaður í hirðhljómsveit konungs, og varð
því að bæta hag sinn með miklum fjölda
kammerverka handa áhugamönnum fyrir
danskar og þýzkar nótnaútgáfur. Sem betur
fór nutu þessi verk brátt mikillar hylli, eins og
óperur hans Ræningjakastalinn og Lulu
(1814, 1824), svo ekki sé minnzt á frægasta
verk hans, konunglegu brúðkaupskantötuna
Álfhól (1828).
Píanókvartettar Kuhlaus - s.s. fyrir píanó
og stroktríó (fiðlu, víólu og selló) - bera með
sér veruleg áhrif frá Mozart og Beethoven, en
einnig frá Weber og Rossini. C-moll-tríóið
(útg. 1821) er einna beethovenskast; hefst á
stefi sem minnir á upphaf 3. pianókonsertsins
en teflir líka fram tilkomumiklum fúgatókafla
í lokaþætti (III). A-dúr-kvartettinn frá 1823
var meðal mest fluttu verka á dögum Kuhlaus
sjálfs og er víða mjög fallegt verk og persónu-
legt í blæ og hljóðfærameðferð. Þriðji og síð-
asti kvartettinn í g-moll (útg. 1833), pantaður
af rússneskum stórkaupmanni, vafðist hins
vegar mjög fýrir honum og þykir ekki meðal
hápunkta sköpunarferilsins.
Fiðlusónatan í f-moll er frá 1821 og til-
einkuð fiðlusnillingnum Louis Spohr, er á sín-
um tíma var talinn mesta tónskáld Þýzka-
lands ásamt Beethoven og fæddur í fæðingar-
bæ Kuhlaus, Braunschweig. Verkið er fyrsta
rómantiska danska fíðlusónatan og stendur
framarlega í tónsköpun Kuhlaus. Fyrsti þátt-
ur á áhrifa að þakka frá sönglagi Beethovens,
Der Wachtelschlag, sem var í miklu uppáhaldi
hjá Kuhlau, og í öðrum þætti má finna endur-
óm frá píanósónötu Beethovens óp. 31 nr. 1.
Hljómameðferðin í lokaþættinum þykir aftur
á móti minna á Schubert, sem hlýtur að hafa
verið kall tímans frekar en vegna beinna
áhrifa, þar eð ekki er vitað til að Kuhlau hafi
þekkt tónlist Schuberts, en í heild er verkið
hið frambærilegasta og hlaut enda að sama
skapi góðar móttökur við frumflutninginn.
Flutningur er mjög góður á þessari ljúfu
tónlist og gefur ásamt góðri upptöku tilefni til
margra notalegra stunda við hljómflutnings-
tækin. Fiðlan mætti að vísu stöku sinni vera
hreinni, einkum í 1. píanókvartettnum, en það
er engin spurning, að Danirnir þekkja sína
músík.
BACH
J.S. Bach: 3 partítur og 3 sónötur f. einleiks-
fiðlu, BVW 1001-1006. Jascha Heifetz, fiðla.
RCA Victor Gold Seal 09026 61748 2. Upptaka:
ADD, Hollywood 10/1952. Útgáfuár: 1988.
Lengd (2 diskar): 57:37 & 61:21.
Verð (Japis): 2.299 kr.
Jascha Heifetz (1900-87) er án mikils vafa
einn mesti, ef ekki sá mesti, galdrakarl á fiðlu
sem 20. öldin hefur upplifað. Ég hef að svo
stöddu ekki tölu á eintakafjölda RCA-út-
gáfuraðarinnar The Heifetz Collection, en
hún skiptir mörgum tugum, og ekki að ófyrir-
synju, því hinn rússnesk-ameríski snillingur
skildi eftir orðspor einhvers lýtalausasta fiðl-
ara allra tíma. Sagt er að sumir hafi komið á
tónleika hans eingöngu í þeirri veiku von að
verða fyrstir til að upplifa falskan tón.
Þetta lýtaleysi er jafnframt horn í síðu ann-
arra, sem álíta að maðurinn hafi verið tilfinn-
ingalaus fullkomnunarvél. Undirritaður er á
öðru máli. I fyrsta lagi var Heifetz þrátt fyrir '
allt ekki 100% gallalaus (gi-eina má t.d. eina
og eina sára nótu í Bourrée 1. partitu), en það
sem er mest um vert er auðvitað hinn gegn-
músíkalski en ávallt marksækni og agaði
skaphiti sem brann næst undir svölu yfirborði
fullkomnunaráráttunnar, og sem áreynslulaus
tæknin hleypti á flug nákvæmlega þar og þeg-
ar hljóðfæraleikaranum þótti viðeigandi, en
hvergi annars staðar.
Oendanlega mikið hefur verið skrifað og
ski-afað um hin einstæðu sex meistaraverk
Baehs fyrir fiðlu án undirleiks frá Köthenár-
unum 1717-23. Hafi þau átt sér einhverjar
forsendur frá fyiri tímum, þá hafa þau a.m.k.
hvergi síðan átt sér sambærileg sporgöngu-
verk. Um hvort þau eigi sér nokkurs staðar
sambærilega túlkendur á við Heifetz á hljóm-
skífum skal ósagt látið, en svo mikið er víst,
að hann verður áfram um ómælda hríð vand-
hunzanleg viðmiðun, hvort sem í hlut eiga
„nýmóðins“ upphafshyggjuflytjendur eður ei,
og það þrátt fyrir að fiðlutækni fleygir enn
fram sjömíluskrefum og að æ fleiri bjóðast til
leiks.
Hljóðrit þessi frá 1952 eru eðli málsins
vegna ekki sambærileg við nýjustu stafrænu
upptökur, en snilldin sem fiðluboganum veld-
ur vegur stórum á móti. Hátíðnihviss virðist
enn sem komið er óumflýjanlegt, ef menn
vilja jafnframt halda sem mestu af yfirtónum,
en upptökurnar eru í heild samt vel viðun-
andi, þó að manni fyndist núorðið ætti að vera
tæknilega kleift án mikilla fórna að fjarlæga
„rákasmit" eins og t.d. í blábyrjun 2. sónöt-
unnar.
Ríkarður O. Pálsson
W
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. APRÍL 1998 1 9