Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1999, Blaðsíða 5

íií «lu*v*««® .
Ki«feS> ''?!*“ %;><>»«'' « WflW víÍMwrVawia.k'
^Ato\s^'»V''W''V.»^^Sv«i^v»n"(>>í».ív('«-
ífeÍNfc V tivi\vt(u»"t. «»V*'V «M Vv>''H'*>.
í)5tp»lw««.'"«U«S"':«'U«»"Vfi'(w>SVnm.'íSii\i!;
, twixmm fli»V «thui wttiSgi |r W»í«j«*iiQflii
«it k»ai'Wt"*» M'úKnfttt4 Srt'iMKtl 4,(5» fi Viwaflfli'
tal<5»ú**«fl' S
5 k*4'W^*ttiV^fc»*iTi\1»«iÍM#1.iU»>)'í».■>'>'>
WíV«KvK»í kiMvVV.*^ w»Vin'«vft«mff
i'itín v"'te UJcit 5 «v««i tomiK'iinf' víí"|>MtV 1«
tóS»jrtM|Stoj'» «ryUB'"i" Cv*.te»4W'u 'iiiit'i'i.\'uv.
. pm"'k*'>i't>íif h*'ni libja B8*f »<h*»
miíniaUiwifc l'fl'Si '.\iiuiu.«ilNn \> tauuui .«$'• utcKs' fliv'l tt
jiw"Ml'|iH«"aMnt>»iá l*s*,Wtai«8«!Gní Mfl'ifl.]i"’J f«V.
<i p(C mr.» f *u* tóhí í 'vduflU" J« *&J 'MW'* '*'*v lHai*k
« ÁC'*fl"*i»iw"« tA'fkv.flfl.vB.w *•*'«* *»*»
fcwm'Vi"* kr.'flti T-"»"»as*iM W’Sfl.'j.i "uiíwi tmj Vin
ÍiTiifa'fiu*' Va S k j»« 'intj4'u*U.|«)J«ji»
14»M*ftá4. *'í>5 <i*ýw 'V píi "«v4>n bfl" »>»>.'
!wJtsí*" t>to*iW.Ul«V"'»<*V'> t.'tofCfl j) t'C|" 'i»»
H.......ÖvpjV''** *^«fUit-*t-*"»jí í>»»tfl'in'p|>»
VifÍM Uk»o fo sinl f«u V* " "t».
p*» St ta 'V* i.Mftmv tc' k»
*». jift teM'i'W'Si^' í W*ft 5 tumúrw.síf VA»tt 6«»tV u R' t>4!®'.
;St»S'»tflv»*ua«i"<íí'>tte>"'>t<tji*)»'6*jSii»fc.nji»''«ift'W»
fl'un.v'tiu'SMW teu 'WÍ ÍMiflt* tmhfe na » v<»fi|í tu" w. K> &
>*>■ ii»Aíí.Rfl «»*. irí'i'i cui w<á fcmtaw- UtuusAn t'iftvcí'ii
Wfe.t|«ttofttai *>>4®Siní fe. s$» kifvmi.yuít fe psuitíwitk
*< «i*t|e.WgyóV twuú.öií fe >W ' Wimfll'w’lí' Utu' tiRif tótev'
itfl%Sm^ptfl^«fei^m*bflv*iuit.Mt>vSiiEii"ten>fl!..|M»
ÍÍlWRi'bi'Utl'Sjiw' Ör*»C»*VTcutúiftp>«MSfl* »>*fe yw)
u Mtj'fi'ii'u >' tUlftll-'lKH
l«r*'a'íStt 8\'Bu\*fl-B«>f
(táTííii*n<pji»fl*>^
' fiuw ti',» pnt t.ftm« Mtí
aVftB'to*!- 'fl&wwrti.fk
j*t« *ta(tVWlMft«%|
>»»*»*« nU-ftlí ttít"
fi"S$wta»*'.tMUKV
V»\ twiw §W\titíftVÍTítá
U"lfl*W fl'>'ta>ttfl]>>-- ■ |.‘ •■—.... T— (■"" ■■■.—
U">s«.u btflt»u»>»ttai Kfl» mniiVTtinijtaw J.ti't ]ta
oMtt'cn T'sBiiU'tfttat'fe J"s*í eimfl'tatttnittittar i tmlt
'c'Wj*tU">rft'*"n&&^nf>»tf"6niKSV>'iTO'itnuí’
fptfasÍBt í*S ttti «»$«& >m wO&ikr w-pBti'fiíi" cáj"
itaVxttÍK'ú itcfl"i«nc->i fiasfii'tt'h'a.teíftuttai'fentHÍ.
SVtatfi*M^^fo»5 »jittMjJti.t* þínti flu^nnvfi
[" teúnstatt'f * <ftiji*ttm * Jn-J's; J*V kÆVtirtíyiuipt
ii vlsitttttil t'l'iVíií í; iiti'K^íWi'öi > flvít'ívi *J^ ** tAflcipt'flvsv'f'i jj,
1 »' tftiitt’ *«■" )<S'V tetnlift r» m 5 flnmt í*í»ú v !i t,
;’ f CrtftvV fttm' jtflp' jii (lýtfltts vtflitnuW't ÍAftflt ta *«t
|ivííVflílt*r%^ji»&wa|tot!c,«|t«uw,f»gij«
jiWfluvvist ruttutatu .»•". (ifliutt'ú'iifitta'Ri^ KV t&ttí
’s(i»ruitt'W.titaKi\ruíTO\íttsu»ttimA\vtat'ttÍT(v'íi">ts
iitattifta ««4tb«3 tt"5.flCtk'vnitst«.,ta'Oí fw pftt«t
runtttutttvtnta*.tfl*<"tettir"'«tatiKt««m'm»»ntS*f
»fli5«"'«it"r®*'».W'im v v*ii «tftktj(V"jíi|i* iwflv'tual
riut"t»'.t*T[5;rtmt"H StCffetatM miti.ta'fti tU'titOit tirm'it
tauttimot'&f

jÆ. ta«\»v>titíttafct|flV«t taíCjtr v tnostifl. t fit tS fat
^ii*'.flt's>vM.ttst«*Jflft4p*"tt\*wf*uMÍvir*iitn"tt'
. tota' "tJtWv t'nn''vyiwu'flt'> Cfttt" " cuíttu fln* tr 6")mi
i^í|wfc.Wttatft*i|«mCíf*t!rWpftn uuit.lt
titt*6»tttrilt4ij*u&'"ttis!iitiuKta;ta'í'ta|tav'*'tft’ti*ttl
irttflfl." tf.Vu úntvta'tv J ftiu p'fttwp fitu Wttí "Utr >'f
g'rn'fffU v 5 ""íeitt ira'i mui-MtofVi
UtVfttltVftV»: «V{* 'm fitnuii K»iullt jlttt tkflf
jtaí t% ' tajfifl 5 huttun-ttf
ttftav urtV ta Ú»*tt oSm*uv f^'t'uKn* Wttttl *v flifltoú
iKwtaVftttSfcnrfltt'W'Wflii'S'iflmtrpuarittmtttirnvfcfat!
ut tuouutmtiiii.f K» uflv'* t p ú i V'tuiött fiwt r.nkUt
toítttavfttffttm S fcomti ttöfltti tftru "'it flú. p ttut\tt\' tt "ttftMt
tn§! WflisíttvwMt«atwtefsflt-t-Kti :>*W".'mí't'úirta
[urntauK msrtmtv Kíft* t!»mrf fcta* fum« jta' u»M*t
tóftpw.tatttipttflmÆij'h.taif*^. txaftjKf.
■tJmWtt t*n" vnvp «iflr"*V mtVu'ttfit bj» «C t fe tflt«itt flf
fcVfcv > 'uttvuiflii Hsttflv jTr. fl' fsifltlut- ttv.Rit V\ ut aqr un
^"fl.twvutfltt K*Wu t-t *»t\ISm titata'"tat*
fiötii CtiftKtvVtnACuvtBumiWtHfl 1"» .nfcw*tf*ru<\i\u
iimrtt Kttí.mJtiK.fvfB'flW'5 fM,Aw t"6>T-e"'í Mfe.t^u
.Wfitamtft ítii ti«p' *"»■. ji.iti jí* « fl'tflflttt* ttfliflflft
tíSa!«sSi@»^K£
K*jt*liflr Kttu Tfl»u.fl» VflJUKtt pu* m«i n n'. Wlí. fÁ*p.
h,»T u Kjrtpu ImVtótm ta&yv».|>* iBitfih'" JfU «3
útnjitjjuinkiM,
m*

-M Sg^
íí. . ..t
n
m it»:
.....______1'irl
FLATEYJARBÓK. Stóra myndin sýnir síðu úr Flateyjarbók skrifaða og lýsta með hendi séra
Magnúsar Þórhallssonar. Bókin var gerð fyrir Jón Hákonarson bónda í Víðidalstungu í Húna-
þingi á seinni hluta 14. aldar. Stefán Karlsson hefir fært gild rök að því að Magnús prestur
hafi einnig skrifað Vatnshyrnu, stórt ísiendingasagnahandrit sem brann með Háskólabóka-
safninu í Kaupmannhöfn 1728. Rök Stefáns birtust í grein um Vatnshyrnu 1970 og eru þau
helst að stafsetning og bönd í uppskriftum Árna Magnússonar eftir Vatnshyrnu koma að heita
má í hvívetna heim við ritvenjur séra Magnúsar Þórhallssonar. Á minni myndinni sést upphaf
uppskriftar Árna Magnússonar á Stjörnu Odda draumi (AM 555 h 4to) sem Árni skrifaði án efa
beint eftir Vatnshyrnu með sömu stafsetningu og er á hlut síra Magnúsar Þórhallssonar í Flat-
eyjarbók. Hægra megin við fyrirsögnina stendur: „Skrifaður eptir mjög gamallri membrana:
Kjöbenhafn: Anno 1686:“
mörg rök fyrir því að lestrar- og skriftar-
kunnátta leikmanna í bændastétt hafi verið
algeng allt frá því á 12. öld þegar höfðingja-
synir af bændaættum tóku margir klerkleg-
ar vígslur.
Við handritarannsóknir þarf einkum til
glöggskyggni á sérkenni í stafsetningu,
skriftarlagi og orðanotkun liðinna kynslóða.
Viðfangsefnið er flókið en að sama skapi
ögrandi og tekur stundum á sig mynd tor-
ráðinnar gátu sem kristallast í lýsingu Stef-
áns á stafsetningu fyrri alda sem hann birti
í undirstöðuritgerð um íslenska tungu í
sjötta bindi ritraðarinnar um íslenska þjóð-
menningu: „Reglum hans [íyrsta íslenska
málfræðingsins sem uppi var á 12. öld] er
þó hvergi fylgt til neinnar hlítar í varðveitt-
um ritum og stafsetning næstu alda ein-
kenndist af breytingum og óreglu sem sum-
part átti sér rætur í árekstrum hljóðbreyt-
inga og ritvenja“ (bls. 53). I fjölda ritgerða
heflr Stefán skilað nýrri þekkingu um skrif-
ara og aldur handrita og ekki hlíft sér við að
leiðbeina innlendum og erlendum fræði-
mönnum sem undanfarið hafa gefið út forna
norræna texta í vísindabúningi. Sérstaklega
er áberandi hve vel þekking Stefáns hefir
nýst við aldursákvarðanir norrænna mið-
aldahandrita sem notuð voru til orðtöku við
fornmálsorðabókina Ordbog over det rtorro-
ne prosasprog, sem gefin er út í Kaup-
mannahöfn af Den arnamagnæanske
kommission og verður stórvirki þegar út
hafa komið þau ellefu eða tólf bindi sem
áætluð eru. Fyrsta bindi verksins eru skrár
og kom það út árið 1989. Nafn Stefáns
Karlssonar kemur æði oft fram í þvi þar
sem úrskurður hans hefir haft úrslitaáhrif
til tímasetningar handrita og verður þeim
varla haggað á næstunni.
Árið 1963 gaf Stefán Karlsson út í Kaup-
mannahöfn stafréttan texta allra íslenskra
frumbréfa frá upphafi og til 1450 ásamt
fylgibók með ljósprentun bréfanna. Stefán
AKRASKÓLiNN. Hér sjást handrit með skriftareinkennum Akraskóians sem kenndur er við
Akra í Blönduhlíð í Skagafirði. Sniðið er úr Reykjarfjarðarbók (AM 122 b fol.) sem er brot úr
Sturlunga sögu. Skrifuð um 1350-1370. Hin myndin er úr lögbókarhandriti (AM 344 fol.) og
sér á farmannalög.
RITHÖND Ólafs Loftssonar. Hann var vel
skrifandi bóndi, launsonur Lofts ríka Gutt-
ormssonar á Möðruvöllum í Eyjafirði. Hér
sést síða úr sögubók (AM 557 4to) sem Ólaf-
ur hefir skrifað um 1420-1450. Efni bókarinn-
ar: Valdimars saga, Gunnlaugs saga, Hall-
freðar saga, Hrafns saga Sveinbjarnarsonar,
Eiríks saga rauða, Rögnvalds þáttur og
Rauðs, Dámusta saga, Hróa þáttur heimska,
Eiríks saga víðförla, Stúfs þáttur, Karls þátt-
ur vesala og Sveinka þáttur. Stefán Karlsson
hefir greint handarlag Ólafs á sex fornbréf-
um og sést hér eitt þeirra (AM Fasc. VII116)
gert að Víðimýri í Skagafirði 3. nóvember
1426. Efnið er dómur sem varðar ólögmæta
ábúð á Söndum í Miðfirði og byggingu jarð-
anna Aðalbóls, Bessastaða, Oddsstaða og
Bálkastaða. í upphafi bréfsins er Ólafur
Loptsson talinn fyrstur manna sem í dóminn
voru nefndir.
skrifaði ítarlegan inngang, lýsti hverju
bréfi, greindi milli norskra og íslenskra
skrifara og benti á hvar væru falsbréf.
Hann ákvarðaði og nafngreindi skrifara
fjölda margra bréfa og rakti saman handar-
lag sumra þeirra við skriftareinkenni í öðr-
um handritum og sýndi með því að sumir
bréfaskrifarar voru að auki bókskrifarar. í
þessum rannsóknum Stefáns bar hátt nokk-
ur fombréf sem varða feðga er bjuggu að
Ökrum í Blönduhlíð í Skagafirði á seinni
hluta 14. aldar, Brynjólf Bjarnarson og syni
hans Benedikt og Björn, en sá síðarnefndi
bjó að Ökrum eftir fóður sinn. Sýnt er að
náskylt skriftarlag er á umræddum bréfum
og nokkrum formerkilegum skinnhandrit-
um. Meðal þeirra er Reykjarfjarðarbók sem
er brot úr Sturlunga sögu, ennfremur stórt
handrit sem geymir Ólafs sögu Tryggva-
sonar, lögbókaruppskrift og brot úr sögu
Péturs postula og sögu Þorláks biskups
Þórhallssonar. Af skriftarlíkindum hafa
fræðimenn ráðið að öll þessi handrit séu
gerð af mönnum er tilheyrðu sama skrifara-
skóla og er einkar athyglisvert að Akra-
feðgar voru af þeim skóla, þeir voru bænd-
ur, en erlendis er jafnan talið sjálfsagðara
að skrifarar hafi verið í klerkastétt. I fram-
haldi af fornbréfarannsóknum tók Stefán
saman merkilega grein um ritun Reykjar-
fjarðarbókar Sturlungu og tíundaði 19 bæk-
ur sem nær fullvíst er að 8 afkomendur
Lofts Guttormssonar ríka skrifuðu á um
það bil 140 ára skeiði, 1420-1560. Allir þess-
ir menn voru vel efnum búnir, flestir í leik-
mannastétt, og með samandreginni vit-
neskju um þá hefir Stefán brugðið ljósi á
hlutdeild sæmilega stæðra bænda í ís-
lenskri bókagerð á síðmiðöldum.
Árið 1967 gaf Stefán út í Kaupmannahöfn
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 6. MARZ 1999 5