Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1999, Blaðsíða 20

„NUTIMALIST SNYST UM
MISMUNANDI SJÓNARHORN"
David Elliott, forstjóri Mod-
erna Museet í Stokkhólmi/
hefur tröllatrú ó sænsku
listalífi, eins og SIGRÚN
* DAVÍÐSDÓTTIR heyrði er
hún ræddi við hann.
HIÐ undarlega getur hrært í
áhorfandanum og vakið at-
hygli á ólíkum sjónarhornum.
Nútímalist snýst um ólík sjón-
arhorn,“ segir David Elliott,
hinn breski safnstjóri
Modema Museet í Stokk-
hólmi, þar sem hann situr á
palli við stóra gluggann á skrifstofu sinni baka
til í hinu nýumbyggða og stækkaða safnhúsi.
Elliott kom til starfa 1996, var áður safnstjóri í
Oxford og það kom því í hans hlut að fylgja eft-
ir breytingunum, sem urðu á Modema Museet
yer byggt var við það eftir teikningu spánska
arkitektsins Rafael Moneo. I febrúar var safn-
ið opnað eftir endurbyggingu og skipar nú aft-
ur eðlilegt sæti sem miðpunktur samtímalistar
í Svíþjóð.
Útfeerður einfaldleiki
Moderna Museet er til húsa á Skeppsholmen
rétt við miðborg Stokkhólms og útsýnið er yfír
borgina, nálæga hólma og hafíð. „Eins fallegt
og hægt er að hugsa sér,“ hefur Elliott sjálfur
haft á orði. Húsakynnin vom gamall hergagna-
skáli, sem löngu var orðinn of lítill. Aldrei var
hægt að sýna nema lítinn hluta safnsins og
Mastasýningar safnsins urðu að víkja þegar
sýningar voru settar upp.
Því var ákveðið 1990 að efna til samkeppni
um viðbyggingu og upp úr henni voru fimm
þekktir arkitektar beðnir um tillögu, Tadao
Ando frá Japan, Frank Gehry frá Bandaríkj-
unum, sem síðan hefur orðið víðfrægur fyrir
Guggenheim-safnið í Bilbao, Daninn Jprn
Utzon, sem teiknaði óperahúsið í Sydney,
Kristian Gullichsen frá Finnlandi og Spánverj-
inn Rafael Móneo. Tillaga Moneos varð fyrir
valinu, því honum þótti takast best upp í að
taka tillit til hins einstaka umhverfís en um leið
að teikna nútímalegt safn með 20 þúsund fer-
metra gólfpláss.
Frá borginni blasir við þriggja hæða einfalt,
stílhreint og rauðleitt hús. Á kvöldin era tum-
byggingamar eins og lýsandi luktir. Þegar
komið er að safninu er aðeins að sjá yfírlætis-
lausa byggingu á einni hæð, því húsið stendur
utan í sjávarklöpp. Einfaldleikinn heldur sér
innan dyra, þar sem Moneo hefur hannað allt,
svo húsið verður mjög heildstætt og formin út-
færð. Betri ramma um frábært safn sænskrar
og erlendrar nútímalistar er vart hægt að
hugsa sér. Safn, sem rómaðir safnstjórar eins
og Pontus Hultén hafa byggt upp.
Velunnarar skipta miklw máli
„Áherslan er á list frá því um aldamótin og
fram á okkar daga, bæði sænska list og er-
lenda," segir Elliott þegar talinu víkur að því
hver þungamiðja safnsins sé. „Markmiðið er að
reyna að velta fyrir sér Iistinni eins og hún
kemur fyrir á okkar tímum, en einnig á þeim
tíma sem hún varð til á. Það er hægt að gera á
marga mismunandi vegu, svo sem með því að
kbreyta uppröðun verka í eigu safnsins reglu-
lega, með fræðslustarfi, rannsóknum og út-
gáfu.“
Moderna Museet hefur í tímans rás eignast
mjög mikið af veralega áhugaverðum verkum
og eru mörg þeirra gjafír. Með breyttum að-
stæðum og hækkandi listaverkaverði óttast
mörg söfn að það sé að verða æ erfiðara að ná í
góð verk. David Elliott tekur undir að það hafí
orðið miklar breytingar á listaverkamarkaðn-
um undanfarin tuttugu ár. „Verðið er oft og
tíðum stjarnfræðilegt. Það sneiðist því um
hvað hægt er að kaupa af eldri verkum, en við
einbeitum okkur að því að kaupa verk ungra
listamanna, áður en verðið tekur á rás upp á
>V/ið. Eins og áður á safnið sér sína velunnara,
sem færa því verk að gjöf.“
Gjöfulir velunnarar hafa sett mark sitt á
sænsk söfn eins og annars staðar og Elliott
segir að slíkir menn séu söfnum enn mjög mik-
ilvægir. „Verkin verða dýrari, en söfnin keppa
einnig um athygli velunnara, sem vilja sem
Ljósmynd/Áke E: son Lindman
EINN af sýningarsölum safnsins.
I i j|aM

Ljósmynd/Hans Hammarskjöld
MODERNA Museet í Stokkhólmi.
betur fer leggja sitt af mörkum. En söfnin
verða líka að vera fljót að taka ákvarðanir um
kaup og gjafir þegar slíkt býðst. Þegar keppt
er við einkasafnara er oft erfítt um vik, því söfn
era lengur að taka ákvarðanir. Söfn eru líka í
erfiðari aðstöðu en einkasafnarar, því þau geta
ekki selt verk, ef þau skipta um skoðun."
I safnaheiminum berst oft í tal hvort ungt
auðfólk muni sýna listum jafnmikinn áhuga og
eldri auðmenn gerðu gjarnan. Elliott segir að
ungir og auðugir Svíar sýni listum áhuga.
Safnið gerir sitt til þess að rækta listaáhuga í
þeim hópi. „Við gerum það einfaldlega með því
að vera vinsamlegir við fólk,“ segir Elliott.
„Við höfum starfsfólk, sem sinnir því að rækta
sambönd, um leið og ræktuð era sambönd við
þá sem hafa sýnt sig viljuga að styrkja sýning-
ar.“
Styrktaraðilar breyta ekki söfnum
Hlutur styrktaraðila í rekstri safna var að
mestu óþekktur á Norðurlöndum þar til fyrir
nokkrum áram, en hefur farið vaxandi jafnt og
þétt. Elliott segir samkeppnina um hylli þeirra
harða, auk þess sem slíkt sé fremur nýtt fyrir-
bæri í Svíþjóð, en styrktaraðilum þar fjölgi.
„Það er miklu erfiðara að reka safn til dæmis í
Bretlandi nú en fyrir nokkrum áratugum, því
þar hafa opinber framlög sífellt verið að drag-
ast saman. Um leið verður hlutur styrktaraðila
æ meiri og það þarf styrktaraðila fyrir allt sem
gert er.“
Elliott tekur þó ekki undir að vaxandi hlutur
styrktaraðila breyti starfsemi safna. „Styrkt-
araðilar breyta ekki sýningarstefnu. Ef styrkt-
araðili hafnar sýningaráætlun þá er ekkert
annað að gera en leita eitthvert annað og ef
það tekst ekki er ekki annað að gera en fmna
upp á einhverju öðru. Það er aldrei hægt að
geta sér til um það
fyrirfram hvað fáist
styrkt og hvað ekki.
Og það er tvímæla-
laust ekki rétt að það
fáist aðeins styrkir í
öraggar og fyrirsjá-
anlegar sýningar,
ekki ögrandi sýning-
ar. Það eru margir
sem einmitt vilja
styrkja athyglisverð-
ar sýningar, því
þannig næst athygli.“
Söfn: hof
nútímans
Söfn sem eitthvað ætla sér standa fyrir
miklu meira en sýningum eingöngu. I söfnum
era haldnir tónleikar, fyrirlestrar og aðrar
samkomur og reknar búðir og kaffistofur. „Það
er kannski ekki ómögulegt að reka safn án alls
þessa,“ segir Elliott, „en það er sjálfsagt að
koma til móts við þær óskir fólks að það vill
geta keypt sér bækur og annað er snertir safn-
ið og sýningar þess og geta sest niður og feng-
ið sér kaffi eða aðrar veitingar.“ Moderna Mu-
seet reynir að koma til móts við gesti með því
að ein deildin sér um uppákomur eins og fyrir-
lestra, kvikmyndasýningar og annað, sem
Elliott segir að sé mikilvægt til að draga að
sem flesta gesti. „Bókasafnið og kaffistofan er
mikilvæg í þessum tilgangi, auk þess sem við
höfum opið til klukkan 22 suma daga.“
Það er oft haft á orði að söfn nútímans gegni
sama hlutverki og hof og dómkirkjur áður fyrr,
þar sem fólk bæði kom til að sýna sig og sjá
aðra, en líka til að sökkva sér niður í annað en
daglega lífið. „Það má segja að söfn séu nokk-
urs konar blanda af hofi og verslunarmiðstöð,"
segir Elliott. „Fólk ætti að koma þangað til að
staldra við, því umhverfið er notalegt, en söfn
bjóða líka upp á hluti, sem ekki er annars stað-
ar að hafa. Þeir sem vilja sjá beinagrindur risa-
eðla fara á náttúrugiápasöfn af því þær er ekki
annars staðar að sjá. Sama er með listasöfn.
Þar eru hlutir, sem ekki er annars staðar að
sjá.“
Listasöfn: vitnisbwrðwr
um lífið
En hvað er það þá sem laðar fólk að lista-
söfnum? „Það eru margar ástæður fyrir að fólk
fer á listasöfn,“ segir Elliott. „Listasöfn geyma
vitnisburð um lífið og mannfélagið. List veitir
innsýn í lífið, er oft torskilin, áhyggjusamleg og
kemur á óvart, en veitir innsýn engu að síður.
List veitir fagurfræðilegan grunn, en líka eitt-
hvað langt út yfir fagurfræði. Hvers vegna er
það sem einræðisstjórnir reyna svo oft að bæla
listir og banna?“
En hafa listunnendur nútímans ekki séð allt
og undrast ekkert lengur? Elliott tekur ekki
undir að svo sé. „List sem er ögrandi bara til
að vera ögrandi er ekki áhugaverð í sjálfu sér.
En list er ögrandi í sjálfu sér því hún fjallar um
það sem er nú, ekki um það sem hefur verið.
List samfléttast þjóðfélaginu, hún útskýrir
ekki, getur falið í sér ýmiss konar skilning og
misskilning, en tengist því sem skoðandinn veit
og trúir.“
Þegar Elliott talar um list víkur hin enska
hægð fyrir ákafa listunnandans. „Hið undar-
lega getur hrært skoðandann. Nútímalist snýst
um mismunandi sjónarhorn og um það fjallar
nútímalist."
Stefnwr og strawmar
Þegar talinu víkur að stefnum og straumum
í nútímalist segist Elliott greina þrjá megin-
strauma. „í fyrsta lagi er félagsleg list, sem
fléttast inn í aðra þætti þjóðfélagsins eins og
byggingarlist. í öðru lagi list, sem tekur mið af
firringu og endurskoðun mannslíkamans, ekki
af samsemd heldur einræktun og nýjum skiln-
ingi vísinda á mannslíkamanum. I þriðja lagi
frásagnarlist, sem tekur upp þráðinn frá kvik-
myndum og myndböndum, ekki til að segja
sögu, heldur til að nota einstaka þætti. Þetta
held ég að séu helstu straumarnir nú á síðasta
hluta tiunda áratugarins.“
Að mati Elliotts var saga og samsemd helsta
viðfangsefni listar á síðasta áratug, en einnig
líkaminn. „Þráðurinn hefur verið tekinn upp
þaðan. Spurningunni um hvað líkaminn sé er
ekki svarað með því að benda á kynferöi eða
þjóðerni, heldur á sjálfan líkamann og líffræði-
leg atriði. Útfærslan skírskotar iðulega til hlið-
stæðna í líffræði og nýrrar vitneskju um genin.
Listin endurspeglar þjóðfélagið. Kannski ekki
alltaf á mjög auðsæjan hátt, en listin er hluti af
þjóðfélaginu."
Um listalífið í Svíþjóð á Elliott ekkert nema
hrós. „Ég fæ ekki betur séð en að listalífið hér
sé jafnvel enn öflugra en það var í byrjun ald-
arinnar, þegar það þótti kröftugt," segir hann
og bendir til dæmis á Ijósmyndalist, sem standi
með miklum blóma í Svíþjóð. „Hér eru rekin
góð gallerí. Og svo er mjög mikið um að vera
annars staðar í Svíþjóð en bara í Stokkhólmi,
til dæmis í Gautaborg og Málmey. Nei, Svíþjóð
er ekkert jaðarsvæði.“
Ljósmynd/Ewa Rudling
DAVID Elliott
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. MARZ 1999