Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1999, Síða 12

SÍGILD finnsk hönnun í sígildri uppsetninu á yfirlitssýningu um hönnun.
SPYR ÉG þig vala mín .... Minjagripur
eftir Valdísi Harrysdóttur.
FINNSK nútímahönnun í nútímalegri upp-
setningu. Munir með áþekk hlutverk
látnir kallast á.
að stæra sig af bréfaklemmunni og ostasker-
anum. Svíar hafa sett öryggið og sérhæfða
hcnnun fyrir fatlaða á oddinn og vegnar vel.
Danir halda hins vegar áfram að nostra við
glæsilega formgjöf sína. Dönsk hönnunarhefð
hefur alla tíð byggst á meiri opnun gagnvart
umheiminum en hefðir hinna Norðurlanda-
þjóðanna. Peir eru djarfír við að notfæra sér
stíla og stefnur úr öðrum menningarkimum en
sínum nánustu og ljá hlutunum sígilt en um
leið létt og skemmtilegt útlit sem oft sker sig
úr. „Islensk hönnun er ekki til, aðeins íslensk-
ir hönnuðir," segir Aðalsteinn Ingólfsson list-
fræðingur í grein sinni í efnismikilli og
skemmtilega hannaðri sýningaskrá Stedelij-
safnsins. Þar með hefur mótsögnin sem ís-
lensk hönnun býr við og svo lengi hefur velkst
fyrir mönnum verið orðuð.
íslenski hlutinn á Het Transparante Noor-
den-sýningunni er talandi dæmi um þetta,
brotakennda hefðina, sterka einstaklinga,
skort á framleiðslutækifærum nema fyrir það
sem sértækum atvinnuvegum okkar er nauð-
syn á. Þetta getur hins vegar breyst og er að
breytast. Nútímahönnun byggist fyrst og
fremst á þróun hugmynda þannig að íslend-
ingar ættu að eiga jafn greiðan aðgang að al-
þjóðamörkuðum og aðrir. Forsendan fyrir því
að henda sér út í slaginn er m.a. að geta sýnt
svokallaðar frumgerðir. Þróun og framleiðsla
slíks hlutar getur verið kostnaðarsöm og
hönnuðir hér á landi hafa ekki í neina sjóði að
sækja. Með takmörkuðum fjármunum hefur
Form ísland (Samtök fagfélaga hönnuða) í
samvinnu við viðskiptaráðuneytið reynt að
styðja við kynningu á íslenskri hönnun innan-
lands sem utan og efla samskipti við opinber
hönnunarsamtök í öðrum löndum, einkum á
hinum Norðurlöndunum. Sambærilegar stofn-
anir og Forni ísland hafa verið þar við lýði í
marga áratugi, yfirleitt ríkulega styrktar með
opinberu fé. Og það er engum vafa undirorpið
að fagleg kynning og stuðningur þessara
stofnana hafa átt drýgstan hlut í þeirri virð-
ingu og vinsældum sem t.a.m. sænsk, dönsk
og fínnsk hönnun hefur skapað sér.
Á síðustu árum hefur Form ísland stöðugt
verið að sækja í sig veðrið og hefur sýnt og
sannað mikilvægi sitt sem faglegrar miðstöðv-
ar sem tryggir samhengi og gæði í íslenskri
hönnun.
ALLT SEM þarf. Danskur borðbúnaður
í japönskum stíl.
TÚLÍPANAR í Amsterdam. Hönnuðurnir Sig-
urður Gústafsson og Tinna Gunnarsdóttir í
kvöldverðarboði Stedjelijksafnsins að kvöldi
opnunardagsins.
Hverl leiðir sýning sem
Het Trnnsparante Noorden?
Sennilega ekki neitt ein og sér, utan að vera
til skemmtunar, afþreyingar fyrir einhvern
fjölda gesta og vekja stolt nokkrum hönnuðum
sem þarna öðlast eilitla viðurkenningu. Hin
eiginlegu kaup á eyrinni hvað hönnun varðar
eru gerð á „design-messum", hönnunarstefn-
um. Þar sýna þeir hönnuðir sem raunverulega
ætla sér að standa í samkeppninni um fram-
leiðslu og þangað koma fulltrúar framleiðslu-
fyrirtækja að leita að góðum hugmyndum og
hönnuðum sem henta þeirra framleiðsluvörum
og -ferli. Þátttaka í slíkum stefnum er kostn-
aðarsöm og þarf að vera vandlega undirbúin.
Einn liður í slíkum undirbúningi er þátttaka í
sýningu eins og Het Transparante Noorden í
Stedelijk-safninu í Amsterdam. Slík sýning
gefur ákveðinn gæðastimpil en til þess að sá
stimpill fleyti lengra þurfa fleiri sýningar að
koma til. Hönnunarsýningin í Kalmar í Sví-
þjóð árið 1997 var einn hlekkur í slíkri keðju
eða öllu heldur möskvi í netið, einnig sýning
ungra norrænna hönnuða í Helsinki og Malmö
fyrir skömmu. Form Island átti þátt í að
skipuleggja báðar þessar sýningar og reyndar
ýmsar fleiri. Nú er í undirbúningi enn ein nor-
ræn hönnunarsýning utanlands, í Louvre-
safninu í París árið 2002. Það verður nefnilega
að fylgja hlutunum eftir í hönnuninni eins og
öðru. Og ekki skyldi gert lítið úr því sem ég
kallaði „afþreyingu einhvers fjölda gesta“ hér
að ofan. Þessir gestir eru hin raunverulega
endastöð, þá á að langa til að sjá meira, fá
meira, spyrja frekar um norræna, íslenska
hönnun, vöru. Spyrja um stól eftir Helgu Sól-
veigu Óskarsdóttur næst þegar til stendur að
festa kaup á verulega fínum stól.
Höfundurinn starfar hjó Ríkisútvarpinu.
„UNDARLEGT VAR
ÞAÐ MEÐ TÍKINA"
EFTIR KRISTÍNU HEIÐU KRISTINSDÓTTUR
Stéttaskiptingin á þessu heimili kom í Ijós í því að í
stóru og miklu sýrukeri voru allir lundabaggarnir,
bringukollarnir og síðubitarnir, en aðeins húsbændurn-
ir, svo og uppáhalds tík húsfreyjunnar, gátu notið þess.
NÚ þegar hljóðnað hefur um hið und-
arlega tíkarhvarf í Mosfellsbænum
er rétt að minna á dularfullt hvarf
annarrar eðaltíkur hér á landi, sem
átti sér stað fyrir um hundrað árum. Þótt
þessi tvö tíkarhvörf séu allsendis óskyld eiga
þau það þó sameiginlegt að í báðum tilvikum
er um miklar uppáhalds tíkur eigenda að ræða
og eins komast dularfull örlög þeirra beggja í
hámæli á landsvísu. Og svo eiga atburðirnir
sér báðir stað um aldamót. Víst er það sér-
kennilegt hvernig tíminn og tilviljanirnar snú-
ast og endurtaka sig, kannski til þess eins að
koma okkur á óvart. Og hverslags tíkarhvarf
ætli komi upp hérlendis eftir önnur hundrað
ár?
Gunnar Valdimarsson frá Vopnafirði rifjaði
upp fyrir mér hið fyrra hundshvarf, sem átti
sér stað um síðustu aldamót norður í landi á
prestssetri einu. Þar á bæ var stéttaskipting
eins og tíðkaðist á þeim tíma, húsbændur og
hjú sátu sjaldnast við sama borð, en íslenska
embættisstéttin lagði sig því miður niður við
að apa slíka hegðun upp eftir norskum og
dönskum aðli. Auðvitað var misjafnt hversu
vel hástéttin gerði við sitt vinnufólk en hús-
móðirin á þessum fyrrnefnda bæ, sjálf prests-
frúin, sat sannarlega skör hærra en fólkið sem
vann skítverkin fyrir hana og bónda hennar.
Það var á mörkunum að hún tímdi að gefa
þessum aumingjum að éta, í það minnsta þótti
sístritandi undirsátunum maddaman skammta
þeim heldur naumt þegar kom að matmálstím-
um. Allt orkumikla feitmetið og bestu bitana
skömmtuðu prestshjónin sjálfum sér og gest-
um sínum en létu vinnulúnum hjúunum eftir
mjög svo takmarkað úrkastið. Kúgunin og
svíðingshátturinn kristallaðist í stóru og miklu
sýrukeri sem stóð í matarbúri prestssetursins.
I þessu sýrukeri voru allir lundabaggarnir,
bringukollarnir og síðubitarnir og allt það
besta sem féll til á heimilinu, sett í súr, og má
nærri geta að ekki fékk vinnufólkið að súpa af
þeim gnægtabrunni. Ekki var nóg með að
vinnufólkinu þætti sér gróflega misboðið við
mannanna matarborð, heldur var forláta
hundtík maddömunnar einnig stríðalin á sama
gæðafæðinu og húsbændurnir. Svo gerist það
haust eitt að eftirlæti húsfreyjunnar hverfúr.
Tíkin gufar bara upp eins og jörðin hafi gleypt
hana. Eins og nærri má geta verður uppi fótur
og fít á heimilinu og mikil leit er gerð og fyrir-
spurn um alla sveit hvort sést hafi til tíkurinn-
ar. En engan ber það árangur og hvergi þólar
á hpndspottinu.
Á heimilinu var vinnumaður einn sem var
með eindæmum fámáll, en hafði á sér það orð
að vera ekki skaplaus þrátt fyrir orðfæðina. í
hvert sinn sem talið barst að hundshvarfinu,
þá hrökk upp úr þeim fámála: „Undarlegt var
það með tíkina.“ Líður nú fram á veturinn og
þau undariegheit koma upp að bera fer á hár-
um á matardiskum hefðarfólksins á prests-
setrinu. Þetta ágerist eftir því sem gengur á
súrmetið og þegar líður nær vori kveður svo
hart að þessu að ákveðið er að tæma sýrukerið
til að komast að hverju þetta sæti. Og viti
menn: Á botni sýrukersins liggur tíkin sem
sumir höfðu saknað svo sárt.
Aldrei var upplýst hvernig stóð á tilvist yfir-
stéttartíkurinnar innan um lundabagga og
síðubita, en þó var ekki laust við að sett hafi
verið ofan í yfirvaldið með þessari aðgerð, í
orðsins fyllstu merkingu. Og þó ekkert hafi
sannast á hinn orðfáa vinnumann töldu margir
nokkuð ljóst að hann hefði komið tíkargreyinu
fyrir í sánum, kannski í skjóli nætur og hefur
eflaust þurft hjálp við að tæma svo umfangs-
mikið ílát. Og víst hefur hann þurft að hafa
borð fyrir báru þegar hann fyllti kerið aftur,
svo ekki er ólíklegt að eitthvað af óspilltu góð-
metinu hafi ratað rétta leið ofan í tóma maga.
Hvort sem sá orðvari stóð einn að gjörningn-
um eður ei má ljóst vera að vinnufólkið stóð
saman í að upplýsa ekki málið. Þótti mörgum
vel til fundið hjá smælingjunum að gera
þannig táknræna uppreisn gegn kúgurum sín-
um. Er þessi saga enn eitt dæmið um að seint
verða öll vopn slegin úr höndum öreiganna,
þeir finna alltaf einhverja leið til að standa
uppi í hárinu á yfirvaldinu. Og nú þegar Sjálf-
stætt fólk hefur verið sett á fjalirnar má finna
líkindi með þessari sögu og einu atriði þar:
Rósa grípur í örvæntingu sinni til þess vopns
að drepa uppáhalds gimbur Bjarts. Það er
hennar eina leið til að koma höggi á andstæð-
ing sinn í vonlausri baráttunni. Vissulega
koma uppreisnir í báðum þessum sögum
grimmilega niður á málleysingjum sem enga
sök eiga á því ástandi sem barist er gegn. En
blóði þeirra saklausu er iðulega úthellt í styrj-
öldum. Og það er því miður ekkert öðruvísi í
þeim styrjöldum sem háðar eru inni á heimil-
um.
En sagan af tíkinni í sýrukerinu þótti mögn-
uð á sínum tíma og flaug sem eldur í sinu um
skerið og var ekki óalgengt að fólk í öllum
landshlutum tæki sér í munn orð hins fámála
vinnumanns: „Undarlegt var það með tíkina."
Vigfúsi nokkrum vert var sérlega tamt að
taka svo til orða í tíma og ótíma, og þá sér-
staklega ef honum blöskraði, og varð orðatil-
tækið einhverskonar kækur hjá honum. Hann
var frá Sunnudal í Vopnafirði og væntanlega
afkomandi hinna frægu Brasilíufara sem tóku
sig upp hér á norðurhjaranum til að freista
þess að finna eitthvað betra suður í heimi. En
Vigfús þessi fór hvergi heldur stofnaði verslun
á Vopnafirði og fluttist síðar til Akureyrar og
rak þar hótel og veitingasölu með myndarbrag
til margra ára. Einhverju sinni kom háttsettur
höfðingi úr höfuðstaðnum og bókaði sig á hót-
elið hjá Vigfúsi vert fyrir norðan. Þegar hann
hafði komið sér vel fyrir og sest að snæðingi
bar Vigfús fisk fyrir karlinn. Vertinn gefur því
gaum að herrann tekur roðið af fiskinum og
leggur til hliðar á diskinn. Vigfúsi þóttu þetta
undur og stórmerki því hann var ekki vanur
öðru en að fólk nýtti fiskinn allan. Hann gat
ekki orða bundist og spyr karlinn í fyllstu
kurteisi: „Étið þér ekki roðið?“
Það hnussar í þeim háttsetta og hann svarar
með þjósti: „Nei, ég ét ekki roðið.“ Og þá hvá-
ir Vigfús í undrun sinni og sakleysi eins og
honum var tamt: „Undarlegt var það með tík-
ina.“
Og það er ekkert sem heitir, embættismað-
urinn rýkur öskuvondur úr sæti sínu og
strunsar til dyra og sást ekki meir. Hann hafði
ekki einu sinni fyrir því að borða matinn sinn!
Menn geta svo velt því fyrir sér hvers vegna
manngreyið tók þessi orð svo nærri sér sem
raun ber vitni.
Höfundurinn er íslenskufræðingur og blaðamaður í
lausamennsku.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. MAÍ 1999