Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.2000, Blaðsíða 5

•Reykjavík
ISLAND
NOREGSHAF
Haraldur siglir með
hafskipinu Laum
1. maí 1899
FÆREYJAR
NORE'
SKOTLAND
Leith
13. mafs.
Cautaborg
Norðursjór
imanna-
RLAND
Dublino/
ENCLAND,
, ös§f 'Cambridge »
23.Ul.-mar3 /
Londoh*
' \ 17. nóv.
,Hamborg
Bremeríg
írwich
HOLLAND
lerford PotsdamP^
Bielefeld
12.ágúst
rBELGÍA
Wittenbérg
Halle
Kassel1
Brussels
Havre
Eisenach'
Weimar
lAND
FRAKKLAND
LUXLMBORG
stað, svo þar kemur skýringin.
7. júlí 1899 ritar Haraldur enn frá Moritz-
zwinger 17 og er þar ferðasaga frá heimsókn
hans og félaga hans til Dresden og skoða þeir
þar hið fræga málverkasafn „Staatliche
Kunstsammlungen, Gemáldegalerie Alte
Meister". Þannig lýsir Haraldur heimsókn-
inni: „Það sem togar flesta menn til Dresden
er hið nafnfræga málverkasafn þar, og þá
framar öllu öðru eitt einasta málverk, fræg-
asta málverkið um heim allan að líkindum,
nefnilega „hin sixtinska Madonna“ eftir hinn
fræga ítalska málara Raphael (1483-1520).
Það sýnir Maríu mey með Jesús-barnið á
handleggnum. Það er svo stórt (265x196 cm),
að það nær hér um bil yflr heilan vegg og er
eitt sér í herbergi, náttúrlega í feiknar
skrautlegum ramma. Eiginlega á það að
tákna sýn og tveir dýrðlingar sjá þessa opin-
berun og horfa undrandi á Maríu með barnið,
er birtist í skýjunum og bak við hana sjást
eins og þunn netský, en þegar betur er að
gáð, eru það allt englahöfuð. Neðst á mynd-
inni sjást tveir englar. María mey er svo stór-
kostlega fallega máluð, að ég hefi aldrei séð
neitt slíkt og andlitið á drengnum svo yndis-
legt, að þar er ómögulegt að hugsa sér fal-
legra barn. Að meira en lítið sé varið í mál-
verkið má meðal annars ráða af því, að árið
1753 var það keypt fyrir 60.000 dali og þó
myndi miklu, miklu meira verða boðið í það
nú, ef það væri fáanlegt. Raphael mun hafa
málað það árið 1515, að því er menn ætla sem
altaristöflu handa klausturkirkju Benedik-
tínarmunka í Piacenza á Ítalíu. Við vorum 3
klukkustundir á málverkasafninu og hefðum
gjarnan viljað vera lengur, en það er aðeins
opið á sunnudögum frá 11-14.“
King’s Chapel í Cambridge.
26. júlí ritar Haraldur enn frá Halle og er
nú að ræða stjómmál, en á þau hafði Bergljót
unnusta hans minnst í sínu síðasta bréfi: „Þá
minnist þú ofurlítið á pólitík. Sorglega þykir
mér hafa farið með kosninguna í Rangárvalla-
sýslu. Aðferðin að láta Sighvat (Sighvatur
Arnason 1823-1911) bjóða sig fram aftur, ekta
benza-leg, refsleg. Hitt var ekki nema nátt-
úrulegt, að síra Þórhalli yrði forseti, þar sem
flokkarnir standa eins og þeir standa. Máske
tekst Benediktsmönnum enn á þessu þingi að
hamla framförunum með því að neita stjóm-
arbótartilboðinu. Sannleikurinn þolir ofurvel
að bíða. Hann er vanastur því að vera rekinn
á dyr fyrst þegar hann kemur. Skaðinn er að-
eins þeirra, sem njóta eiga þeirra hlunninda,
sem honum eru samfara. Hin fátæka íslenska
þjóð hefur þegar liðið mikið tjón sakir hinnar
misvitm stefnu Benedikts í pólitíkinni. En töl-
um ekki meira um það, látum alla pólitík vera
langt í burtu frá bréfum okkar.“ (Benedikt f.
1826, dó 2. ág. 1899, viku eftir að Haraldur
ritar bréf sitt frá Halle).
um stúdentum, sem boð höfðu íyrir félaga
sína: „Það sem hér einkennir allt borðhald, er
hve litlar kröfur menn gera til matarins. Við
heima á íslandi mundum kalla það tarveligt.
Á borði þeirra var aðeins sigtebrauð, spege-
pölse, ostur, smér og svo te. Auk þess tvenns
konar kökur, ekkert annað boðið. Slíkt er
mjög algengt hér. Morgun- og kvöldmatur er
hér mjög óbreyttur. Við lifum í allt of miklu
óhófi heima, held ég.“ Hvað myndi Haraldi þá
hafa fundist óhófið árið .1999, einni öld síðar?
30. júní ritar Haraldur svo frá nýjum heim-
kynnum, hann er fluttur til Moritzzwinger 17,
Halle. Hann fer í langar gönguferðir, ýmist
með félögum sínum eða einn. Oftast er gengið
meðfram ánni Saale, sem bærinn stendur við.
Hann kann vel við sig á nýja staðnum, laus
við hávaðann af „hinum elektrisku sporvögn-
um“, sem trufluðu hann í Geiststrasse.
Prófastsekkjan, sem hann býr hjá heitir frú
Kitzig og býr með 3 sonum sínum, einn er
cand. theol, tveir í menntaskóla. Þannig lýsir
hann húsmóður sinni: „Hún vill gjarnan ann-
ast allt fyrir mig, eins og besta móðir. Hún
sér að öllu leyti um málamat fyrír mig, lætur
gera við föt mín, skó og sokka, eftir því sem
þarf og er það mikils virði fyrir mig, ópra-
ktískan einstæðing." Furðu vekur, að Hara-
ldur fær ísafold senda langt suður í Evrópu,
en Björn Jónsson ritstjóri (1846-1912) var
kvæntur móðursystur Haralds, Elísabetu
Sveinsdóttur (1839-1922) Níelssonar á Staða-
Þann 29. júlí 1899 ritar Haraldur frá Leipz-
ig: „Leipzig er fremur fallegur bær, göturnar
breiðar og asfalteraðar og fjöldi stórhýsa og
skrauthýsa að sjá. Þó tekur háskólinn hér
þeim flestum fram. Hús háskólans eru alveg
nýbyggð. Undanfarin ár hefur hann verið
byggður alveg um, og er nú svo skrautlegur,
að hann stendur framar öllum öðrum háskól-
um á Þýskalandi. Svo stórkostlega háskóla-
byggingu hafði ég áður vart getað hugsað
mér. Við þennan háskóla eru nú um 3.500
stúdentar og háskólakennararnir eru yfir 200.
Leipzig er líka stór bær, hefur alls 430.000
íbúa, er fjórði stærsti bærinn í hinu þýska
ríki. Eins og þú hefur e.t.v. heyrt, er það ein-
hver frægasta verslunarborg í heimi. Þú
kannast að minnsta kosti við Mey & Ethlich,
en einkum er bærinn frægur fyrir bókaversl-
un sína.
I dag hefi ég skoðað hér ýmislegt og í 3
tíma hlustaði ég á fyrirlestra á Háskólanum.
Ég ætlaði að heimsækja M.phil. Carl Kuchler
(fæddur 1869), vin Bjarna Jónssonar frá Vogi
(1863-1926) sbr. myndina í „Baldursbrá".
Leitaði ég lengi að bústað hans og fékk að
lokum að vita, að hann er fluttur héðan og býr
í þorpi eigi mjög langt héðan, en ekki nenni
ég að ferðast þangað, eingöngu til að hitta
hann. Ég er honum ekki svo kunnugur, eins
og þú veist. Hefur hann skrifað heilmikið um
ísland og útlagt „Kærleiksheimilið" eftir Gest
Pálsson meðal annars (Das Liebesheim, 79
bls. Leipzig 1891).
VI.
Hinn 4. ágúst ritar Haraldur síðasta bréf
sitt frá Halle. „I gær hlustaði ég á síðasta fyr-
irlesturinn hér í háskólanum og nú er sumar-
leyfið byrjað, allir stúdentar halda nú heim til
sín og margir af prófessorunum fara í ferða-
lög, sumir til annarra landa. Vona ég að hafa
haft dálítið gagn af dvölinni hér. Mér hefur
farið dálítið fram í hebresku, þótt tíminn haíi
verið stuttur og svo hefi ég lært talsvert að
tala þýsku. Á mánudaginn 7. ágúst snemma
morguns fer ég héðan og er _þá ferðinni heitið
til Eisenach og Warthburg. Á stúdentafundin-
\ Ferdalag Haraldar Níelssonar
um Evrópu árin 1899-1900
Haraldur kemur til
Reykjavíkur
25. mars 1900
H)ALTLANDSEY|AR
ORKNEYJAR \
300 km Ermasund
KUiCniSBBH
um í Eisenach ætla ég svo að vera í 5 daga.
Þaðan fer ég að líkindum til Tevtóborgar-
skógar og svo til Bremen og Hamborgar.
Þegar ég kem til Jótlands er ég að hugsa um
að leggja dálítinn krók á leið mína og heim-
sækja vin minn síra Magnús Magnússon á
Jótlandsheiðum (1864-1935 bróðursonur
Matthíasar Jochumssonar, prestur í Nörre-
Omme og Bregning á Jótlandi frá 1895-1910).
VII.
Þann 8. ágúst ritar Haraldur frá Eisenach,
en þaðan kom hann frá Halle daginn áður
með viðkomu í Weimar, þar sem dvalist var í
8 tíma. Þannig lýsir hann borginni: „Weimar
er fræg fyrir þá sök, að þar bjuggu þeir Goet-
he og Schiller, tvö frægustu skáld Þjóðverja.
Eru húsin til sýnis, er þeir bjuggu í og þangað
safnað ýmsu til minningar um þá, einkum er
Goethe-húsið mjög frægt og er nú stórkost-
legt safn þar (málverka-mynda-steina-
o.s.frv.) Erindið til Eisenach var að sækja
kristilegan stúdentafund. Hér í Eisenach
gekk Luther um tíma í skóla og bjó hjá ekkju,
er studdi hann í efnalegu tilliti. Hús hennar,
þar sem Luther bjó, hefi ég séð í dag. Ekkjan
hét Úrsúla Cotta, ef ég man rétt. í dag hefi ég
lesið í blöðunum hér í Eisench telegram frá
Kaupmannahöfn, er segir frá því, að neðri
deild Alþingis hafi hinn 28. júlí fellt frumvarp
efri deildar, og eru það næsta sorgleg tíðindi í
mínum augum. Hins vegar furðar mig á því,
að umheimurinn skuli veita okkur svona mikla
eftirtekt, að slíkt standi í þýskum blöðum.
(Hér er átt við stjórnarskrárfrumvarp dr.
Valtýs Guðmundssonar, sem samþykkt var í
Efri deild með 7:3, en fellt í Neðri deild á
jöfnum atkvæðum 11:11.)
VIII.
Þann 12. ágúst ritar hann frá Bielefeld. Frá
Eisenach hafði hann farið um Cassel og skoð-
að Vilhjálmshæð (Wilhelmshöhe), mjög fræg-
an stað; þar sem er ein af höllum þýska keis-
arans.
Einnig skoðaði hann hina frægu mynda-
styttu Hermanns, sem reist er á Teutoborgar-
skógi, þar sem Varus forðum beið ósigur á
dögum Ágústusar keisara. Þar er stórkost-
lega fallegt (Publius Quintilius Varus var
sendur frá Róm sem landstjóri til Germaníu
árið 6 eftir Kr. Germanir gerðu uppreisn gegn
honum og felldu hann árið 9 eftir Kr. undir
forystu Arminiusar, ásamt þrem stórfylking-
um (legions) eða 18.000 manns). Arminius, á
þýsku Hermann f. 17 fyrir Kr., dáinn 21 eftir
Kr. - Minnismerkið reist 1875 - fyrsta þjóð-
hetja Þjóðverja. Frá Teutoborgarskógi var
haldið til Herford og þaðan til Bielefeld.
IX.
Þann 7. september 1899 ritar Haraldur frá
Kaupmannahöfn og er þar kominn til síns
gamla vinar Kaptejn Fevejle að Pileallé 3.
Hann hafði búist við Birni Jónssyni ritstjóra
Isafoldar með Bothníu frá Leith, en Björn
ætlaði til Khafnar að leita sér lækninga. Með-
byr virðist hafa verið góður, því allt í einu
heyrir Haraldur sagt fyrir utan gluggann í
Pileallé: „Jeg söger en candidat Níelsson, som
skulde bo her.“ „Mér varð litið út og sé þá
Björn standa fyrir utan á götunni og vera að
tala við ökumanninn (droskekusken). Eins og
þú getur nærri, þótti mér vænt um að hitta
hann. Allur sá dagur gekk í að koma honum
og dóti hans fyrir á hóteli og fylgja honum til
ýmissa kunningja, svo sem dr. Finns og pró-
fessors Krabbé (hér er átt við prófessor Éinn
Jónsson (1858-1934) og Harald Krabbé dr.
med. og prófessor “ (1831-1917).
24. september ritar Haraldur enn frá Pile-
allé 3: „Bjöm Jónsson ritstjóri er nú búinn að
vera ca. 10 daga á Friðrikshospítali og fær
ekki að fara heim með skipinu, eins og hann
hafði ásett sér. Læknirinn hefur sagt honum,
að hann verði a.m.k. að vera þar hálfan mánuð
enn. Vonandi er það ekki steinsótt, sem að
honum gengur, þótt læknirinn geti ekki for-
tekið það. Læknirinn er því enn á þeirri skoð-
un, að ekki muni þurfa að operera hann. Ég
kem til hans stundum á hverjum degi, stund-
um annan hvern dag. Nú lifir hann í þeirri
von að geta farið heim með októberferðinni."
Haraldur hefur sett stefnuna á Cambridge í
nóvember 1899 og ritar nú: „Nú er ég byrjað-
ur að læra ensku, ég fæ dálitla tilsögn hjá ís-
lenskum stúdent hér, sem les ensku sem aðal-
fag hér við háskólann og er sagður að vera
mikið góður í málinu. Hann heitir Árni Þor-
valdsson (1874-1946 cand. mag. frá Khafnar-
háskóla 1905, lengst enskukennari við M.A.),
fátækur stúdent, en mjög iðinn og reglusam-
ur. Svo hefi ég keypt sáldsöguna „Quo Vadis“
á ensku og ætla að reyna að brjótast fram úr
henni með orðabók." Skv. skýrslum Lærða
skólans í Reykjavík (nú M.R.) var enska að-
eins kennd í 1.-4. bekk á námsárum Haraldar,
samtals 10 stundir, kennari Geir T. Zoéga.
Þann 25. september er Haraldur skírnar-
vottur hjá frænda sínum Knud Jantzen yfir-
réttarmálaflutningsmanni (1869-1930), er
frumburður hans er skírður í Garnisonskirkj-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. MARS 2000 5