Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.2000, Blaðsíða 14

Drög að skipulagi flugvallarsvæðisins. Sýnt er hvernig svæðið gæti litið út sem miðborgarbyggð í grænu umhverfi. Orn Sigurðsson arkitekt hannaði.
MIÐBORG í VATNSMÝRINNI
EFTIR ÖNNU SIGRÍÐI JÓHANNSDÓTTUR
Sameiginlegur miðborgarkjarni fyrir um 200 þúsund
manns krefst aukins 1 andrýmis, enn fjölbreyttari upp-
li fana og greiðari samgangna en nú er. Þetta
landrými eigum við til þar sem Reykjavíkurflugvöllur
stendur nú á um 300 ha svæði í Vatnsmýrinni. Ein-
stakt tækifæri býðst þar til að byggja höfuðborginni
nútímalega miðborg á alþjóðavísu.
Einn megintilgangur Samtaka
um betri byggð er að vekja vit-
und og umræðu almennings
um mikilvægi umhverfismót-
unar og skipulags. Ég vil í
þessari grein draga fram þá
þætti sem ég tel vera þýðingar-
mikla fyrir mótun höfuðborg-
arinnar og velta upp þeim spurningum sem
vakna þegar hugsað er um framtíð borgar-
innar og þess samfélags sem hana byggir.
Borg og skipulag hennar endurspeglar
samfélagið, áherslur þess og lifnaðarhætti.
Skipulagið er um leið stór þáttur í mótun sam-
félagsins. Heilbrigð og gefandi þróun samfé-
lagsins krefst umhverfis sem er félagslega
þroskandi og gefur margvíslegar upplifanir.
Borg byggist upp á löngum tíma og býr þess
vegna yfir fjölbreytni í arkitektúr og skipu-
lagi. Hún er sá staður þar sem fjölskrúðugt
mannlífið þrífst í manngerðu umhverfi.
Borg samanstendur af byggingum sem gefa
umhverfinu ákveðna eiginleika með afstöðu
sinni hverrar til annarrar, útliti, ólíku aðgengi
og skjólmyndun. Milli bygginganna myndast
götur, torg og iðandi mannlíf verður til þar
sem leiðir fólks mætast. Opin útivistarsvæði
og skipulagðir grænir reitir veita annars kon-
ar upplifanir og andrými í þéttbyggðu borgar-
landslagi. Samgönguæðar tengja hin ýmsu
svæði saman svo úr verður ein heild. Allt
' þetta þarf að vera til staðar svo borgin geti
verið fullnægjandi rammi fyrir fjölskrúðugt
samfélag.
Lífið í borginni þrífst í nánu samhengi við
atvinnu, framleiðslu, þjónustu, verslun,
menningu og menntun. Nálægðin við fólkið og
athafnir þeirra gefur okkur þá tilfinningu að
við séum virkir þátttakendur í því samfélagi
sem við ferðumst í. Borgir hafa í tímans rás
byggst út frá kjarna sínum, þaðan sem byggð-
in og mannlifið dreifist. Kjarninn er miðpun-
ktur borgarsamfélagsins þar sem stöðug
starfsemi og líf myndar gagnkvæma strauma
út í ytri skel borgarinnar. Til þess að borgin
f eti lifað og starfað sem ein heild þarf þessi
jarni að vera til staðar og fá að þróast í takt
við samfélagið.
Reykjavík í dag
íslenskt samfélag hefur tekið gífurlegum
breytingum eins og önnur vestræn samfélög á
sl. öld. Frá því að vera nokkuð einangrað
eyjasamfélag, óháð mörgum þeim umbylting-
um sem urðu úti í hinum stóra heimi er Island
nú statt í miðju hringiðunnar. Samtímis því að
tengjast umheiminum æ meir hefur Reykja-
vík fengið hlutverk sem höfuðborg á alþjóða-
vísu. Reykjavík sem höfuðborg er ekki aðeins
stolt borgarbúa heldur stolt allra lands-
manna. A öld alþjóðavæðingar og alþjóða-
samskipta er ekki síst mikilvægt að borgin búi
yfir aðdráttarafli í krafti þægilegrar og fal-
legrar umhverfismótunar.
Á síðustu áratugum hefur hraði tæknivæð-
ingar og fjármagnsflæðis orsakað skamm-
tímalausnir í uppbyggingu borga víðsvegar
um heiminn. Sama á hér við um Reykjavíkur-
svæðið. Skipulag hefur að miklu leyti stjórn-
ast af möguleikum bílaumferðar og byggðinni
verið dreift um stór landsvæði. Petta orsakar
nú ýmiskonar vandamál í borginni og má þar
nefna m.a. tímafrekar samgöngur, erfiðleika í
mótun almenningssamgangna, skort á um-
hverfislegu heildarsamhengi og kostnaðar-
samar samgöngulausnir.
í góðæri síðustu ára hefur atvinnulífið farið
í gegnum gróskumikinn tíma og mikil upp-
bygging hefur átt sér stað í atvinnu- og þjón-
ustuhúsnæði. Þessi uppbygging hefur þó frá
skipulagslegu sjónarmiði verið frekar tilvilj-
unarkennd og markaðslögmálið fengið að
ráða frekar en framtíðarsýn í skipulagi. Brýnt
er að horfa til langs tíma og með umhverfis-
mótun og skipulagi þarf að tryggja atvinnu-
lífinu öruggan grunn í nánum tengslum við
samfélagið.
Ibúum höfuðborgarsvæðisins hefur stór-
lega fjölgað á undanförnum árum og eru nú
168.000 íbúar í þeim sveitarfélögum sem
byggja höfuðborgarsvæðið. Miðað við álíka
fjölgun á næstu árum má gera ráð fyrir að
búsettir verði um 220.000 manns á svæðinu að
20 árum liðnum. Til að umhverfi höfuðborgar-
innar geti mætt nýjum þörfum samfélagsins
þarf stórátak í skipulagsþróun borgarinnar.
Miðborg og þétting byggðar
Reykjavík hefur allt til að bera til að geta
orðið eftirsóknarverð borg að koma til og búa
í. Stór þáttur til að skapa hér samhangandi,
hagkvæma og vistvæna miðborg er þétting
byggðarinnar og betri nýting lóða. Mikilvægt
er að snúa þróuninni við og efla vöxt höfuð-
borgarsvæðisins inn á við í stað áframhald-
andi útþenslu. Sjálfsögð afleiðing þéttrar
byggðar er bætt kerfi almenningssamgangna.
Það er viðurkennd aðferð skipulagsfræðinnar
að eðlilegast sé að byggja upp þétta byggð og
miðborgarkjarna, atvinnu og þjónusu í kring-
um aðalstöðvar almenningsvagna. Með því
skapast vistvæn borg, með loft- og hljóð-
mengun í lágmarki.
Þegar byggðin er orðin eins víðáttumikil og
fjölmenn og raun ber vitni eykst þörfin á að
móta hverjum stað sín séreinkenni. Ein-
kennin mótast að miklu leyti af náttúrulegu
umhverfi svæðanna sem ber að leggja áherslu
á, í hinu manngerða borgarlandslagi. Nálægð
borgarinnar við sjó og náttúru gefur Reykja-
vík sérstakt gildi sem höfuðborg. Miðborgin
með afmarkað svæði þéttrar byggðar sem
inniheldur helstu stjórnsýslu, mennta- og
menningarsetur, þjónustu og verslun í bland
við fjölbreytta íbúðabyggð, þarf að halda
þessum tengslum. Með því að þétta byggðina
innan núverandi borgarmarka viðhelst ná-
lægð náttúrunnar við borgina, aftur á móti
með því að teygja byggðina sífellt út í nátt-
úrusvæðin veikjast tengslin milli borgar og
náttúru.
Byggð sveitarfélaganna á höfuðborgar-
svæðinu tengist sífellt meir og með þéttingu
byggðarinnar á auðum reitum milli þeirra
rennur byggin bráðlega saman í eina órofa
heild. Eðlilegt virðist því að höfuðborgin eigi
sér einn sameiginlegan grunn og kjarna sem
öll ytri svæði borgarinnar geta sameinast um.
Gamli miðborgarkjarninn hefur átt undir
högg að sækja í kjölfar fólksfjölgunarinnar.
Hann er fyrir löngu búinn að sprengja af sér
alla ramma og sú verslun, þjónusta og menn-
ingarstarfsemi sem tilheyrir miðborg hefur
dreift sér ómarkvisst út í nærliggjandi hverfi.
í allri umræðu um skipulag höfuðborgarinnar
á liðnum mánuðum hafa þau sjónarmið komið
fram, bæði hjá borgarfulltrúum og áhuga- og
fagfólki um skipulagsmál, að vilji er til að við-
halda öflugasta miðborgarkjarna höfuðborg-
arsvæðisins í gamla bænum, þ.e. innan Hring-
brautar. Þar má lesa sögu gróskumikillar
uppbyggingar þessarar þjóðar af húsum og
umhverfi og þar ætlum við að halda áfram að
skrá sögu okkar.
Miðborg í Vatnsmýrinni
Sameiginlegur miðborgarkjarni fyrir u.þ.b.
200 þúsund manns krefst aukins landrýmis,
enn fjölbreyttari upplifana og greiðari sam-
gangna en nú er. Þetta landrými eigum við til,
þar sem Reykjavíkurflugvöllur stendur nú á
um 300 ha svæði í Vatnsmýrinni. Einstakt
tækifæri býðst þar til að byggja höfuðborg-
inni nútímalega miðborg á alþjóðavísu. Flug-
vallarstaðsetningin hefur ekki einungis or-
sakað að byggðin hefur sífellt fjarlægst sinn
upprunalega kjarna meir og meir sl. 60 ár,
heldur hefur hún einnig hamlað þróun mið-
borgarinnar og orsakað ómarkvissar þreifing-
ar eftir nýju miðbæjarstæði. Vandamál tengd
staðsetningu flugvallarins eru löngu kunn og
hafa verið reglulega til umfjöllunar í fjölmiðl-
um og á opinberum vettvangi undanfarin 50
ár. Á nýrri öld er þetta mál enn og aftur tilefni
mikilla rökræðna um framtíð borgarinnar,
ekki síst vegna stórkostlegra og fjárfrekra
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. MARS 2000
I