Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.2000, Blaðsíða 7

BRÉF FRÁVESTURHEIMI
Hjónin Sigríður Jónsdóttir og Jón Jónsson fluttust úr Borgarfirði til Kanada 1878 með fjögur börn sín. Þau námu land í Mikiey í Winnipegvatni og bjuggu þar í 24 ár. Þau eru hér í hópi afkomenda
sinna og fleiri Vestur-íslendinga. Þau hjónin sitja í annarri röð, Jón er beint aftur af unga manninum í fremstu röð sem situr á hækjum sér, en Sigríður situr Jóni á vinstri hönd.
HVAÐ GERÐU KONURNAR?
„...ekki batnaði þá þegar ég sá konurnar berhöfóað-
ar, berfættar, svuntulausar á kolmórauðum skyrtulörf-
um því engin var sápa til og ekkert til að kaupa fyrir,
og þar lá ég nú og börnin í hálfan mánuð..."
Ljósmynd: Gísli Sigurðsson.
í kirkjugarðinum í Mikley má víða sjá íslensk nöfn enda var þar á tímabili alíslensk byggð.
Iágætri bók sinni „Nýja ísland. örlaga-
saga vesturfaranna í máli og myndum“
(Mál og menning, Rvík, 1997) segir höf-
undurinn, Guðjón Arngrímsson, á bls.
153: „Fátt er sagt um hlutskipti kvenn-
anna og barnanna í þeim frásögnum sem
til eru um upphafsárin í Nýja-íslandi.
Verkaskiptingin hefur án efa verið sú
sama og hún var á Islandi - konurnar sáu um
bömin, matinn, þrif og ýmis önnur tilfallandi
verk.“
I fórum mínum er bréf borgfírskrar konu
sem fór ásamt fjölskyldu sinni til Manitoba á
fyrstu árum íslenskrar byggðar þai’. Eins og
þar kemur fram stflar hún bréfið og les manni
sínum fyrir, hún má ekki eyða tímanum í skrift-
ir. Þau bjuggu fyrst í Mikley í Winnipegvatni,
og eins og þama kemur fram vom störf kvenn-
anna á frumbýlingsárunum að ýmsu leyti ólík
því sem bóndakona úr Borgarfirði átti að venj-
ast. Hjónin hétu Sigríður Jónsdóttir og Jón
Jónsson. Þau bjuggu á Hofstöðum í Stafholts-
tungum 1871-77 og á Uppsölum í Norðurárdal
1877-78. Þau fluttust til Kanada 1878 með böm
sín, Þorbjörgu 6 ára, Jón 5 ára, Kristínu 3 ára og
Helgu ársgamla. Viðtakandi bréfsins var amma
mín og systir Jóns. Þuríður Jónsdóttir, sem bjó
á Svarfhóli í Stafholtstungum, gift Birni As-
mundssyni bónda þar.
I Almanaki Olafs S. Thorgeirssonar 1912 er
stutt grein um þau hjón Jón og Sigríði. Þar seg-
ir: „Nam Jón land við höfnina í Mikley í Winnip-
egvatni og bjó þai- í 24 ár, bygði hann bryggju
við höfnina og hélt henni við, þar til stjómin
bygði þar bryggju. Hann hafði þar eldiviðarsölu
um mörg ár og stofnaði þar verslun í félagi við
son sinn, Jón H. Johnson. Árið 1905 seldi hann
land sitt og flutti til Grunnavatnsbyggðar og
nam þar land í annað sinn og býr þar enn og er
talinn auðugur maður.“
ÞURÍÐUR J. KRISTJÁNSDÓTTIR.
Hlíðarhúsum, Mikley, 14. júní 1879
Heiðraða góða vinkona. Ástkær heilsan. Ég
kaupi af manninum mínum að vera bréfrítari
fyrir mig með þvi skilyrði að hann skrifi hvert
orð sem ég stfla, til þess að ég eyði ekki pappír
og tíma til lítils, því tíminn er lítill því við ætlum
að koma bréfinu á gufubát sem kemur til myll-
unnai' á hverri stundu. Er þá fyrst að geta þess
þegar við komum til Quibeck kom Jón, maður-
inn minn, með þá fregn til mín að hann ætlaði til
Nýja-íslands eftir áeggjan Guðmundar frá
Tjaldanesi, eftir orðum Sigtryggs að það væri
enginn munur á landi í Nýlendunni og í Minnis-
ota nema hvað það væri hægara að lifa fyrir fá-
tæklinga í Nýlendunni. Við þá fregn varð ég
bæði hrygg og reið en hafði ekki þrek í mér til
að taka algjörlega af skarið með það svo Jón fór
aftur til þeirra og sagði að konan sín vildi ekki
fara til Nýlendunnar, svo Guðmundur kom til
mín og fór að tala við mig að þetta væri skökk
skoðun fyrir mér því það væri betra fyrir okkur
svona fátæk, en ég sagði honum að ég hefði ekki
þurft að fara frá Islandi úr bleytunni þar til að
sökkva alveg ofan í forina á Nýja-íslandi. Þessu
gegndi hann litlu til utan að hann kæmi líkast til
bráðum til Nýlendunnar því landið væri þar víst
eins gott ef ekki betra en í Minnisota, svo ég
skipti mér ekki meira af því þegar ég vissi af
okkar fátækt. Svo tala ég ekki um ferðasögu
okkar vestur fyrr en í fyrsta sinn er ég steig á
land í Nýlendunni sem var í Sandvík þar sem við
lágum til byijar úti í eyna, og þar leist mér nú
ekki á en kom það þó ekki á óvart að ég sá þar
nokkra karlmenn næstum því á sokkaleistun-
um, alla rifna og tætta og skein víða í þá bera og
drullugir upp í klof. Og svo heilsaði hún mér
Nýlendan með því að ég missti Helgu sálugu
svo þú getur víst séð hvemig þú heldur að ég
hafi verið inn á mér um þær mundir.
Svo komumst við út til eyjarinnar og til Jóns
sem var á Svartagili og en skreið þó oftast í föt
og út fyrir dymar því ég gat þar ekki inni verið,
en það var hlynnt að okkur eins og það gat, við
fengum nýmjólkurmörk á hverju máli, líka
fengum við mat hefðum við getað haft not af því,
það var fiskur og kartöflur því annað var ekki
til. Bömin höfðu ekki lyst á þvi en vora þó alltaf
að biðja mig um mat og þá getur þú séð hve ró-
leg ég muni hafa verið, og Jón minn ekki heima.
Hann var inn á Gimli að sækja hveiti og það sem
hann keypti. Ég fór eitt sinn að tala við stjúpu
mína að hér væri mikið leiðinlegt og þá sagði
hún: „Þetta verðurðu að hafa, hér máttu sitja og
hingað ertu komin.“ Ég ansaði þessu fáu en
fannst það [ekki] vera skynsamleg huggun fyrir
mig [þar] sem mér fannst ég vara veik bæði á
sál og líkama og svo máttlaus var ég að ég gat
ekki snúið sænginni minni á meðan Jón minn
var í burtu. Segðu Jórunni að ég geti ekki lagt
það á hana stjúpu mína að skaffa mér allt sem
mig vantar, hún hefur gefið mér eina vettlinga,
hún hefur verið mér almennileg, kerlingargrey-
ið, þó hún lagaði svona sniðugt huggunargrein-
ina við mig.
Svo bar ekkert til tíðinda, við fóram svo smátt
og smátt að hressast. Við vorum í húsgarmi í
vetur sem Kristján Geitareyja átti, hann tók sér
þar land fyrst sem Stefán, norðlenskur maður
sem kom að heiman undireins og við, ætlaði að
kaupa en hætti við en tók Borðeyri... (illæsilegt).
Það var heldur kalt í því húsi í vetur, það fraus
tveggja tommu þykkt á vatni uppi á stónni yfir
nóttina þegar kaldast var. Ókkar vanalega
vinna, kvennanna hér, er að þegar við rífum upp
augun kveikjum við upp í stónni, setjum upp
teketil og pott til að fara að sjóða fisk, og svo fá
margir sér te og brauð, þeir sem það eiga, á
morgnana, svo er farið að borða kl. 8 til 9, svo er
farið að sjóða fisk í kýmar því þær drekka allt
soð og éta fisk, svo föram við að gera að fiski,
svo föram við að sjóða til miðdagsverðar og
þetta gengur daginn út og daginn inn dag eftir
dag, viku eftir viku svo við getum varla þjónað
eða tekið í gat.
Það er skemmtilegt að þú beiddir mig um að
skrifa þér hvað marga diska ég ætti þegar ég
væri komin til Ameríku, ég held ég verði að gera
það og það er íljótt yfir sögu að fara með það,
það er einn blikkdiskur, allur beiglaður, heiman
frá Islandi, en stónni fylgja mörg flát, og það er
fyrst 2 pottar sem taka 11 merkur hvor, teketill,
2 jámskúffur sem era brauðskúffur, 2 blikk-
sMfur sem á að baka fínabreuðið í og 2 blikk-
skálar sem eiga að vera fyrir búðing, við brúk-
um nú ekki með þetta, líka blikkfat til gufusuðu,
tekanna, steikarapanna og smjörspaði og stór
blikkpottur með eirbotni sem teMr 40 merMr
sem er til að hita þvottavatn í.
Mikið langaði mig í kaffi í haust þegar mér fór
að batna og það svo að ég var veik um miðjan
daginn, en þar var engin bót við, en fyrir jól
eignaðist ég svolítið af því, því Jón geymdi fáein
cent til að kaupa kaffi til jólanna. Exportkaffi
fæst hér ekki en allir hlutir aðrir fást ef maður á
peninga.
Ég óskaði annarri hvorri ykkar Jórannar1 til
mín í vetur þegar ég átti barnið en hvorag ykk-
ar kom. Það var hjá mér karl sem þó hafði verið
hjá mörgum kvenmanni en ekki var mér það
rétt geðfellt, en Guð gaf að það gekk allt vel, en
lengi vai- ég hálf vesöl á eftir, en nú fyrir löngu
orðin vel frísk. Okkur líður nokMm veginn vel
eftir því sem um er að gera, við eram öll orðin
vel frísk, lof sé Guði, mér þykir mikið vænt um
Helgu litlu, en mér þykir leiðinlegt hvað hún
verður að vera illa til fara því ég var nauðbeygð
til að farga nokkra af fötunum af Helgu sálugu
þegar fátækin var svo mikil, því allir sem við
höfum kynnst hafa verið okkur vel. Þorbjörgu
þykir líka vænt um Helgu liltlu, hún er svo
trygg við nafnið. Ég bið að heilsa Önnu og segðu
henni að hún hafi haft nógu vandaða sokkana
sem hún gaf Þorbjörgu, ég held að þeir hefðu
átt að vera sauðsvartir og þykkir eins og kút-
rónh' sjóvettlingar, því það ætti best við hér á
vetuma því þó karlmenn hefðu umsnúna hunds-
belgi um höfuðið á vetuma tæki enginn til þess
því allir hafa líf sitt að verja fyrir kulda á vatn-
inu.
Það vildi ég að það væri einhver kunnug
stúlka mér komin til Winnipeg því þá skyldi ég
biðja hana að útvega mér smávegis sem ég gæti
brúkað sem ekki kostaði þar mikla peninga. Það
er líka ekki ónýtt fyrir einhleypar stúlkur að
vera þar, þær hafa þar, ef það era liðlegar stúlk-
ur í sér og Mnna málið, hærra kaup en karl-
menn ef þær eru á Hótelum (wertshús). Þær
hafa frá 12 til 16 dollara um mánuðinn og jafnvel
meira, en vanalega hafa þær frá 10 til 12 í öðrum
húsum.
Mér líst nú ekki svo illa á mig í eyjunni því ég
sé að eyjan er heldur í framfórum og svo geta
menn haft gott af versluninni við mylluna ef hún
helst nokkuð.
Ég ætla að biðja ykkur Jóranni að leggja vel
saman og skrifa Vigdísi2 fyrir mig því ég veit
ekki hvar hún er, og segja henni ágrip úr þess-
um bréfum. Sýndu systrum þínum bréfið ef þér
þykir það þess vert. Ég verð nú nauðug að
hætta því skrifarinn afsegir að skrifa meira. Ég
ætla að biðja þig að skrifa mér greinilega um
Kristbjargar3 hagi. Að endingu bið ég kærlega
ða heilsa manni þínum og börnum og í einu orði
öllum mínum kunningjum, og að síðustu óska ég
þér allrar lukku og blessunar í lífi og dauða, það
mælir þín einlæg tengdasystir.
Sigríður Jónsdóttir.
Tobba biður að heilsa Fríðu4, afa sínum og
Jóranni og Kristbjörgu.
Heimildir:
1 Jórunn Jónsdóttir Ijósmóðb' í Rauðanesi í Borgar-
hreppi, systir Þuríðar á Svarfhóli sem einnig var (jósmóðir.
2 Vigdís, systir Sigríðar, bjó í Barðastrandarsýslu.
3 Kristbjörg Jóhannesdóttir, var á Hofstóðum o.v.
4 Málfríður dóttir Þm-íðar og Bjöms á Svarfhóli.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. MARS 2000 7