Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.2000, Blaðsíða 6

Háskólinn í Halle í Þýskalandi.
unni í Khöfn og hlaut nafnið Eigil Halfdan (f.
11. júlí 1899, cand. juris frá Hafnarháskóla
1927). Amma Knuds var Hildur Jónsdóttir
Johnsen (1807-1891) frá Grenjaðarstað, systir
Guðnýjar skáldkonu frá Klömbrum (1804-
1836), ömmu Haraldar.
X.
11. október ritar Haraldur enn frá Pileallé
3: „Nú fer Bjöm ritstjóri heim með skipinu,
hann var réttar 3 vikur á spítalanum, er því
kominn út þaðan fyrir 6 dögum. Býr hann nú
á hótelinu, sem Thjell heldur og sem er eins
og 6 mínútna gang héðan, þar sem ég bý.
(Hér mun átt við Hagbard Vigor Valdimar
Thjell, f. ca 1853 í Danmörku, konu hans Sig-
ríði Önnu Pétursdóttur, f. á ísafirði 1853 og
dóttur þeirra Lydíu Önnu Steinunni Camillu
Thjell, f. á Búðum 1877. Hagbard var áður
faktor á Búðum í Staðarsveit.) Þar hefi ég tal-
að bæði við Thjell sjálfan, konu hans og
Lydíu, sömuleiðis við mágkonu Thjells, frú
Steinunni, sem er þar í kynnisferð frá Amer-
íku. Hún gat meðal annars frætt mig heilmik-
ið um Sigríði móðursystur þína (hér er átt við
Sigríði Einarsdóttur Magnússon, konu Eiríks
Magnússonar meistara í Cambridge = „Sig-
ríður dóttir hjóna í Brekkubæ..." o.s.frv.)
„Segir hún, að Sigríður búi í New York og búi
þar jafnan á fínu hóteli, hún sé kát og fjörug,
haldi stundum fyrirlestra og líði henni mjög
vel. Hún sé þar talin með fína fólkinu, meðal
annars sjái maður oft í blöðunum, að þennan
og þennan dag ætli frú Magnússon að borða
miðdag hjá hinum og þessum háttstandandi
manni. Frú Steinunn segist oft hafa komið til
hennar og hún oft til sín. Hún hafi jafnan von
um að geta selt hinn íslenska búnað og skart-
grigi fyrir hátt verð og þykist svo ætla að fara
til íslands. Frú Steinunn heldur, að hún fái
stöðugt peninga frá Eiríki manni sínum til
þess að lifa fyrir. Hvort það er rétt, veit ég
eigi, svo mikið segist Steinunn vita, að það
einu sinni hafi verið mjög ástríkt hjónaband.
I gær hitti ég Pál Briem amtmann, hann er
nýkominn hingað til Khafnar ásamt konu
sinni. Ég gekk með honum dálítinn tíma og
þótti mér mjög gaman við hann að tala. Hann
er einn af þeim mönnum, sem hafa „inter-
esse“ nærri því fyrir öllu. Hann ætlar til Eng-
lands í nóvember. En hingað eru þau hjón
komin af því að kona hans er veik í handlegg
(máttleysi). Páll Briem (1856-1904), kona Álf-
heiður Helgadóttir (1868-1962) lektors Hálf-
dánarsonar.“
XI.
Þann 7. nóvember 1899 ritar Haraldur frá
31 Bateman Street í Cambridge: „Ef þú lítur
á yfirskrift þessa bréfs, getur þú séð, að ég er
þegar kominn til Englands, fyrr en þig varði
og fyrr en ég sjálfur hafði búist við og gert
ráð fyrir... Um morguninn 21. okt. kl. 9.05 f.h.
hélt ég af stað frá Kaupmannahöfn. Fór fyrst
með jámbraut yfir þvera Danmörku, til Es-
bjerg á vesturströnd Jótlands, kom þangað kl.
5'A e.h. sama dag. Þaðan fór ég með gufuskipi
kl. rúmlega 7 þetta sama kveld (laugardags-
kveld). Eins og þú munt geta ímyndað þér,
bjóst ég við að verða sjóveikur, einkum þar
sem rok hafði verið á landi þennan dag, en þó
hreinviðri. En nú lægði veðrið og við fengum
yndislegasta veður alla leið til Englands, svo
að ég lék við hvem minn fingur af ánægju og
kenndi engrar sjóveiki. Ferðin er ekki löng og
vomm við rúman sólarhring á leiðinni. Þó gát-
um við ekki komist í land á sunnudagskveldið,
en urðum að liggja úti fyrir um nóttina vegna
þoku, en snemma á mánudagsmorguninn hinn
Upphaf eins sendibréfsins frá Haraldi
til Bergljótar, dagsett 13. maí 1899.
23. okt. fór ég í land í Parkeston Quai, sem er
rétt hjá borginni Harwich og er þessi leið
vanalega kölluð Esbjerg-Harwich leiðin. Það-
an fór ég svo með járnbrautinni kl. 7 um
morguninn og kom hingað til Cambridge kl.
rúmlega 9'/z. Eiríkur (Eiríkur Magnússon
1833-1913) var þá ekki heima, en hafði skrifað
mér að koma rakleiðis heim til sín og beðið
bústýru sína að taka á móti mér, er ég berði
að dyrum. Og er ég hafði setið hér heima hjá
honum rúma tvo tíma og borðað morgunverð,
kom hann heim utan af landi (prestssetri hér í
grendinni). Tók hann mér mjög ástúðlega og
vildi ekki heyra um annað talað en að ég
byggi hér heima hjá sér. Nýt ég þín og for-
eldra þinna hjá honum, ég ætlaði auðvitað að
leigja mér herbergi úti í bæ, en þótti mjög
gott að mega eiga hann að með ýmislegt, en
svar hans var: „Það væri nú annað hvort, þó
ég gerði eitthvað fyrir tengdason Soffíu." Ég
verð líka að segja það, að þennan hálfa mán-
uð, sem ég hefi verið hér, hefur hann verið
mér svo ástúðlegur, að hann hefði ekki getað
verið mér betri, þótt hann hefði verið faðir
minn og ég sonur hans...
Við Eiríkur höfum spjallað mikið saman
síðan ég kom hingað, bæði um pólitík, banka-
mál og enn alvarlegri efni, og ekki þurfið þið
að vera hrædd um, að ég gæti mín ekki. Ég
veit hvað ég geri og þekki manninn dálítið,
veit að hann er geðríkur, en það er líka það
góða við djúpmenntaða menn, sem jafnframt
eru „gentelmen“, að þeir þola að disputera án
þess að af því spretti nokkur óvild. Aldrei hef-
ur okkur orðið sundurorða út úr pólitík. Hið
eina, sem setur hann í verulegan hita, er það,
að ég skuli efast um að hann hafi ekki rétt í
öllum atriðum bankamálsins, en eins og þú
veist stendur hann þar einn uppi, og ég held
svo að segja allir aðrir á móti honum og það
hefur pabbi þinn skrifað mér einu sinni, að
sér sé ómögulegt að vera honum sammála í
því stóra máli.
XII.
Síðan ég kom hingað til Cambridge hefur
mestur tíminn farið í að lesa ensku. Það er
bráðnauðsynlegt til að komast upp á að skilja
málið. Ég ætla mér því ekki að fara á fyrir-
lestra strax,.ég mundi alls ekki skilja þá. En
ég læri ensku hjá manni einum hér, að nafni
Mr. Pass, gegn því að segja honum til í þýsku.
Lesum við saman þrisvar í viku, hérumbil l'A
klukkustund í senn. Hann er candidat (B.A.) í
austurlandamálum (hebresku, sýrlensku, og
assýrísu etc.) og er Gyðingur, en fæddur og
uppalinn í Englandi. Mikið dæmalaust þykir
mér sum hús vera falleg hér í Cambridge. Það
eru einkum collegíin, þó tekur King’s College
þeim öllum fram, eða einkum King’s Chapel.
Það er sú fegursta bygging, sem ég hefi nokk-
urn tíma séð.“ Þeir Eiríkur og Haraldur fylgj-
ast með þróun mála heim á íslandi og fá
Þjóðólf sendan... „sömuleiðis hefi ég séð
Þjóðólf og fregnina um hinar ljótu aðfarar
„tröllsins“ við Hannes Hafstein og menn
hans. Grein um þær aðfarir, rituð af Birni M.
Olsen og fleirum í Reykjavík, hefur Eiríkur
sent til eins af blöðunum í London og ætla
þeir að taka hana.“ (Tröllið virðist vera Nils-
son skipstjóri á Royalist nr. 423 frá Hull, sem
drap 3 menn þann 10. okt. 1899 á Dýrafirði og
sjálfur slapp sýslumaðurinn Hannes Hafstein
naumlega.)
„Ég fékk ágætt bréf frá Friðrik frænda
(Hallgrímssyni), Útskálapresti nú með síðustu
ferð. Segir mann mér þau tíðindi, að hann
hugsi til að gifta sig í vor. Kvartar hann und-
an því, að við skulum ekki geta slegið saman,
fyrst ég gifti mig í Stykkishólmi, bað hann
mig bera þér kæra kveðju sína sunnan úr
Keflavík. Hann segir að sér líði mjög vel.“
14. nóvember ritar Haraldur: „Um jólin
verð ég að líkindum hér í Cambridge og fer
þá í hinar veglegu kirkjur hér, þar sem sálma-
söngurinn er svo indæll, ekkert í hinni ensku
kirkju er svo hrífandi eins og hinn dýrðlegi
sálmasöngur og verð ég þó að segja það, að
hvergi hefi ég séð eins fagra og viðhafnar-
mikla guðsþjónustu eins og hér í Englandi.
En það er ekki dreginn seimur á hverri hend-
ingu eins og Jónas gerir í Dómkirkjunni í
Reykjavík (Jónas Helgason organisti 1839-
1903).
XIII.
17. nóvember eru þeir Eiríkur komnir til
London og er stefnan tekin á British Mus-
eum, en Haraldur var mjög spenntur að kom-
ast þangað og átti sá staður eftir að verða
honum einna kærastur allra í Englandi. „Það
er hið langstórkostlegasta safn, sem ég hefi
nokkum tíma séð.“ Þeir Eiríkur þiggja kveld-
verðarboð hjá Mr. Rickman, miklum vini Eir-
iks og prófasthjónanna í Stykkishólmi, tilvon-
andi tengdaforeldra Haralds. Th. Rickman
var auðugur byggingameistari í London.
23. nóvember eru þeir félagar aftur komnir
til Cambridge og þiggja þar mikið boð hjá
Hargood-systrum, 'sem haldið er í húsi Frí-
múrara og stærsti salurinn allur blómskreytt-
ur. „Kvöldskemmtunin (frá 21-23.30) var svo
aðallega í því falin að hlusta á ágætan söng.
Var það heill consert, sungin alls 17 lög, voru
það bæði sólóir og dúettar. Var söngfólkið frá
London, tveir söngmenn og tvær söngkonur,
allt frá academíinu í London, enda var söng-
urinn stórkostlega fagur. Alls voru boðsgestir
um 100, mikill hluti af helsta fólki Cambridge-
borgar. Höfðu boðsmiðamir verið sendir út lA
mánuði á undan, svo að allt var nú fólkið í
meira lagi skrautbúið, kom mér vel að hafa
nýja kjólinn minn hér. Við innganginn var út-
býtt smáheftum, þar sem prentað var pro-
gram og öll kvæðin, sem sungin vom. Er inni-
hald kvæðanna flestra einkar fallegt, og þegar
við Eiríkur komum heim í nótt kl. 24.00, fór-
um við að stúdera þau betur og hann að út-
leggja þau fyrir mér. Höfðum við báðir
skemmt okkur svo Ijómandi vel, að við sátum
uppi og spjölluðum saman til kl. 04, ég etandi
rúsínur, möndlur og sveskjur, en hann drekk-
andi ögn af víni. Það er siður Eiríks að „trakt-
era“ mig á þann hátt af því að ég smakka
aldrei vín, en eitthvað vill hann að ég hafi í
vínsins stað.“ Fallegast þótti Haraldi kvæðið
,311 Soul’s Days“.
XIV.
Þann 30. nóvember 1899 ritar Haraldur
enn frá Cambridge, en þann dag varð hann 31
árs: „Ég hefi verið tvo tíma á háskólanum í
dag og hinn tímann hefi ég verið að lesa. En
nú er Eiríkur á fundi og ég einn heima. Þegar
ég var orðinn einn fór ég að hugsa heim og
því kom mér í hug að nota næðið til þess að
skrifa þér nokkrar línur. Auðvitað hefur E.
engan grun um, að það sé fæðingardagur
minn, ég gæti þess vel að láta hann eigi vita af
því, þar eð mér leiðast allar „gratulationer“
þann dag.“
8. desember: Haraldur þakkar Bergljótu
unnustu sinni fyrir bréf, er hún ritaði frá
Stykkishólmi 27. okt., er hann fékk 27. nóv. -
Mánuð á leiðinni. „Síðan ég skrifaði þér síðast
hefi ég verið í tveimur stórboðum, auk ýmissa
smærri. Annað þeirra var kveldboð hjá Mrs.
Kennedy, hitt miðdagur hjá prófessor Kirk-
patrick, sem er prófessor hér við háskólann í
hebresku og Master of Selwyn College. Ég
hefi hlustað á fyrirlestra hans frá ca 20. nóv.
Það er mjög elskulegur maður og skemmti ég
mér vel hjá honum. Vorum við undir 20 til
borðs. Var þetta hinn 6. þ.m., hitt boðið var
hinn 5. og þar var Eiríkur líka. Á sunnudag-
inn var bauð Mr. Pass, sá er ég læri enskuna
hjá, mér að borða miðdag með sér í St. John
College. Var það mjög interessant. Er borð-
salurinn þar næsta mikill, því um 300 manns
eru í því College. Er þar jafnan lesin borðbæn
á latínu. Sérstakt borð er þar fyrir gesti og
situr sá hjá þeim, er boðið hefur. Hafði Mr.
Pass boðið tveim öðrum mönnum. Á eftir var
haldinn fundur í Collegíinu og var ég á hon-
um.“
12. desember ritar Haraldur: „I fyrra kveld
kom hér í fyrsta sinn á þessum vetri snjóföl,
þótti mér það svo nýstárlegt, að ég fór út fyrir
dyr til þess að sjá og heilsa upp á þennan
gamla kunningja minn, snjóinn. Sá dagur,
hinn 10. mun hafa verið silfurbrúðkaupsdagur
þeirra Elísabetar móðursystur og Björns
(Jónssonar ritstjóra). Hefði ég þá gjarnan vilj-
að vera kominn heim til Reykjavíkur. Ég býst
við að ættfólkið hafí þá allt verið hjá þeim og
sá dagur verið gleðidagur. Ég veit, að við
mundum bæði, Begga mín, hafa verið kær-
komnir gestir þar með í vinahópinn. Þú veist,
að Björn er mér kær.“
16. desember 1899: Haraldur ritar nú sitt
síðasta bréf frá Cambridge, sem varðveist
hefur. Heldur áfram með bréfið sunnudaginn
17. des: „Ég er nýkominn heim frá yndislega
fagurri kveldguðsþjónustu í King’s Chapel.
Mrs. Kennedy tók mig með sér þangað. Er
það einhver sú stórkostlegasta kirkjumúsík,
sem ég hefi nokkurn tíma heyrt, enn tilkomu-
meiri en í Trinity Chapel. King’s Chapel er
líka fegursta kirkjan í bænum og sjálfsagt ein
af hinum fegurstu stórbyggingum, sem til eru
í heiminum."
Nú er kominn ferðahugur í Harald, hann
áformar að halda heim frá Leith þann 9. mars
1900 og koma til Reykjavíkur þann 17. mars
1900.
Eftirmáli
Þann 13. mars 1900 er Haraldur staddur í
Commercial Hotel í Leith á heimleið og ritar
Eiríki Magnússyni þakkarbréf fyrir frábæra
gestrisni meðan á Cambridge-dvölinni stóð.
Síðan heldur hann af stað með skipi til
Reykjavíkur og kemur þangað 25. mars 1900.
Brúðkaup þeirra Bergljótar Sigurðardóttur
og Haraldar Níelssonar fór fram í Dómkirkj-
unni í Reykjavík laugardaginn 9. júní 1900.
Faðir brúðarinnar sr. Sigurður Gunnarsson
(1848-1936) prófastur í Stykkishólmi gaf þau
saman, en svaramenn voru Hallgrímur
Sveinsson (1841-1909) biskup og Björn Jens-
son (1852-1904) menntaskólakennari. Veislan
stóð í Vinaminni (Mjóstræti 3) hjá Maríu syst-
ur Soffíu Emilíu, móður Bergljótar. Bergljót
og Haraldur eignuðust fimm börn: Sigurð
(1901-1990), Soffíu (1902-1962), Komelíus
(1906-1960), Elínu (1909-1970) og Guðrúnu
(1910-1983). Bergljót Sigurðardóttir varð
skammlíf, hún andaðist þann 18. júlí 1915, að-
eins 35 ára gömul, fædd 20. ágúst 1879.
Framhaldsmenntun Haraldar nýttist vel.
Hann tók til við þýðingarstarfið af enn meira
krafti við heimkomuna 1900 ásamt samstarfs-
mönnum sínum, einkum var gott samstarf
hans og séra Gísla Skúlasonar (1877-1942), er
starfaði við þýðingu Gamla testamentisins ár-
in 1903-1905. Biblían hin nýja fór í prentun
árið 1907 og kom út árið 1908.
Þann 2. október 1918 kvæntist Haraldur
Níelsson Aðalbjörgu Sigurðardóttur kennara
frá Miklagarði í Eyjafirði (1887-1974). Börn
þeirra eru: Jónas, f. 1919 og Bergljót f. 1922.
Haraldur Níelsson lést þann 11. mars 1928
á Hafnarfjarðarspítala.
HEIMILDIR
1) Iiréfasafn Bergljótar Sigurðardóttur frá 1899.
2) BIBLÍA, það er heilög Ritning, ný þýðing úr frum-
málunum, Reykjavík 1908 á kostnað hins breska og er-
lenda biblíufélags. Prentsmiðjan Gutenberg.
3) Skýrslur Lærða skólans í Reykjavík, 1884-1890,
Prentsmiðja fsafoldar, Reykjavík.
4) Salmonsens Konversations Leksikon, Köbenhavn
MCMXV-MCMXXX.
6) Jón Helgason: íslendingar í Danmörku fyrr og síðar,
Reykjavík 1931, Herbertsprent.
6) Sr. Stefán Einarsson, Saga Eiríks Magnússonar,
ísafoldarprentsmiðja 1933.
7) Kennaratal á Islandi I., ritstjóri Ólafur Þ. Kristjáns-
son, Reykjavík 1958, Prentsmiðjan Oddi.
8) Öldin sem leið, Minnisverð tíðindi 1861-1900, For-
lagið Iðunn, Reykjavík 1956.
9) Séra Benjamín Kristjánsson: Haraldur Níelsson
1868-1968, útgefandi Sálarrannsóknarféiag íslands, Set-
berg, Reykjavík 1968.
10) Björn Magnússon: Guðfræðingatal 1847-1976,
Prentsmiðjan Leiftur, Reykjavík 1976.
11) Alþingismannatal, 1845-1995, Skrifstofa Alþingis,
Reykjavík 1996.
12) Lögfræðingatal 1736-1992, ritstjóri Gunnlaugur
Haraldsson, Viðaukar 1997, Iðunn-Prentbær hf.
13) Haile A/S: Gjöf Thoroddsens tit Landsbókasafns.
14) Great Britain, Eyewitness Travel Guide, London
1997.
15) Raphael, Köneman, Köln 1998.
16) Heimsatlas Máls og menningar, Islensk þýðing
Reykjavík 1998, prentuð á Italíu.
Leifur Sveinsson lögfræðingurog dóttursonur
þeirro Bergljótar og Haralds valdi kaflana og
samdi skýringarvið þó.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 4. MARS 2000