Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.2000, Side 6

LEIKSYNING ER ÞRIGGJA
ÞREPA ELDFLAUG
Á Litla sviði Borgarleik-
hússins verður forsýnt í
kvöld á Listahátíð nýtt
íslenskt leikrit, Einhver í
dyrunum, eftir Sigurð
Pálsson. Eftir æfingu á
dögunum tók HÁVAR
SIGURJÓNSSON
höfundinn tali.
„UPPHAFLEGA byrjaði ég á þessu leikinti
sem einhvers konar stúdíu í hysteríu og áráttu-
maníu,“ segir Sigurður sem svar við vangavelt-
um blaðamanns um að hann sé að skrifa um leik-
hús, geðsýki og tungumálið, allt í senn á mjög
áhrifamikinn hátt. „Síðan þróaðist þetta meira
og meira útí rannsókn á tilfinningum, tungumál-
inu og ekki síður rannsókn á leikhúsforminu.
Frakkar kölluðu leiklist sína á 17. öld því
skemmtilega nafni, „poésie dramatique", sem
segir það sem segja þarf. Leikhústexti er ekki
ljóð en hann getur verið er ljóðrænn og leik-
rænn verður hann að vera. Glíman er að tengja
þetta tvennt saman og búa til leiksýningu úr
leikriti en ekki ljóðabók.“ Sigurði verður tíðrætt
um þetta þar sem hann er ekki síður ljóðskáld
en leikskáJd og hefur einnig skrifað skáldsögu.
„Þó ég sé ljóðskáld þá er ég ekki að skrifa ljóð
þegar ég skrifa skáldsögu. Eg reyni a.m.k. að
hugsa um það form sem við á hverju sinni. Þeg-
ar ég er í leikhúsi reyni að ég skrifa leikrit sem
er stökkpallur fyrir leiksýningu. Annars var ég
orðinn afhuga leikritun en það var Þórhildur
Þorleifsdóttir sem hvatti mig til dáða og kom
þessu verki upphaflega af stað ásamt reyndar
fleirum í átaki til þess að efla íslenska leikritun."
Leikkonan neitar að fara út
Einhver í dyrunum er saga roskinnar leik-
konu, Kolbrúnar (Kristbjörg Kjeld), sem hefur
lokað sig inni frá umheiminum og neitar að fara
út. Eiginmaður hennar (Þorsteinn Gunnarsson)
líður íyrir þetta og reynir að hafa áhrif á hana
með litlum árangri. Ungur maður (Bjöm Ingi
Hilmarsson) kemur til hennar og játar að hafa
dáð hana hömlulaust frá bamsaldri. Móðir hans
(Edda Björgvinsdóttir) sem orðið hefur íyrir
áfalli við hjálparstörf í stríðshrjáðu landi kemur
einnig við sögu og einnig birtist íyrirsæta (Guð-
mundur Ingi Þorvaldsson) sem minnir um
margt á fortíð leikkonunnar. Allt þetta fólk er í
dyrunum, kemur og fer, gengur inn og út og
skilur mark sitt eftir. „Þetta er saga þessarar
konu en einnig saga aðdáandans, áhorfandans,
sem er jafn ómissandi í leikhúsinu og leikarinn.
Verkið fjallar einnig um tengsl hjónanna, tengsl
karlsogkonu.
Þetta þróaðist í höndum mínum sem rann-
sókn á tilfinningum og tungumálinu sem er ætl-
að að tjá þær eða fela þær, eða ljúga til um þær
eða segja satt um þær. Tungumálið sem aldrei
dugir til að tjá tilfmningamar en hér er um að
ræða það sama og sálgreining fæst við, að koma
þeim upp á vitundarstig tungumálsins. í því er
fólgin lausn á þeim vanda sem undir liggur.
Þetta knýr einnig áfram hina dramatísku firam-
vindu þar sem Kolbrún fær einhvers konar
bata, en með tungumálinu, tjáningu sinni, nær
hún að komast yfir vanlíðan sína að einhverju
leyti.“
Sigurður segist sem leikritahöfundur sífellt
vera að fást við formið. „Ég held að leikhús-
formið eigi glæsta framtíð. í leikhúsi er hægt að
skapa skilyrði fyrir upplifun sem hvergi er hægt
að skapa annars staðar. Ég tel að leikhúsið muni
beina kröftum sínum sífellt meir að því sem
skapar þvf algjöra sérstöðu gagnvart öðrum
miðlum leikins efnis, sjónvarpi, kvikmyndum og
nú síðast tölvumiðlum ýmiss konar. Þannig tel
ég að þær sögur sem höfundar vilja segja áhorf-
endum ætti að skoða mjög vel og velja þeim mið-
il við hæfi. Leikhúsið ætti einungis að huga að
þeim sögum sem best verða sagðar í leikhúsinu.
Annars ætti endilega að koma þeim í sjónvarp
Morgunblaðið/Ásdís
,Þetta náttúrlega gengur ekki lengur," segir eiginmaðurinn.

Morgunblaðið/Ásdís
„Þú ert fyrir sæta,“ segir ieikkonan við fyrirsætuna.
eða kvikmynd eða eitthvað allt annað.“
Sigurður lýsir vinnu sinni við ritun verksins á
þann myndræna hátt að hann sé annars vegar í
hlutverki skáldsins og hins vegar í hlutverki
dramatúrgsins. „Ætli öll leikritaskáld séu ekki
búin til úr þessu tvennu. Dramatúrgurinn í mér
er eins konar verkfræðingur eða skipuleggjandi
verksins. f fyrstu leyfði ég skáldinu að flæða
eins og mögulegt var og satt að segja komst ég
ekkert af stað fyrr en ég sendi verkfræðinginn
undir þiljur og leyfði skáldinu að stýra skipinu
út á reginhaf. Þegar skáldið gat ekki gefið upp
neina staðarákvörðun á þessu hafi þá leyfði ég
dramatúrgnum að reikna út hvemig hægt væri
að koma skipinu í heila höfn. Kannski ekki þá
höfn sem skáldið hafði hugsað sér en höfn samt.
A þeim tímapunkti ákvað ég að halda öllum
persónum verksins raunverulegum, gefa upp á
bátinn þá hugmynd að allar persónumar utan
aðalpersónan væm hugarfóstur hennar. Með
þessu móti sló ég þykkan raunsæisramma um
verkið og þó fyrirsætan hafi greinilega eigin-
leika hugarfósturs þá er hún raunvemlegri en
ég ætlaði í upphafi."
Mjó læri, lítill rass, engin bijóst
Fyrirsætan er forvitnileg persóna þar sem
hún er leikin af karlmanni. Samt er hún ekki
klæðskiptingur. Hvað liggur að baki?
„Þetta var hugmynd leikstjórans (Kristínar
Jóhannesdóttur) og mér fannst hún mjög snjöll.
Kolbrún segir að hún hafi byrjað feril sinn sem
fyrirsæta en lærin, rassinn og bijóstin hafi verið
of fyrirferðarmikil. Hún var of kvenleg. Þannig
er það mjög rökrétt að ofurfyrirsæta sé leikin af
karlmanni sem hefur mjó læri, lítinn rass og
engin brjóst. Það er sá draumur sem tískukóng-
amir ala með sér. Mjög strákslegar konur, ein-
hvers konar millikyn."
Sigurður segir að verkið hafi verið fullskrifað
þegar æfingar hófust. Hann hafi reyndar bæði
gagn og gaman af að fylgjast með æfingum en
hinu skapandi ferli einnar leiksýningar megi
skipta í þrjú þrep. „Þetta er eins og þriggja
þrepa eldflaug. Á fyrsta þrepi brennur leikrita-
skáldið upp og þegar orka þess er á þrotum þá
tekur sviðsetningin við og þá kviknar í leikstjór-
anum. Við frumsýningu losnar annað þrepið Irá
og hið þriðja tendrast og þá em leikaramir
komnir á sporbaug með áhorfendum."
Einhver í dymnum verður forsýnt nú á Lista-
hátíð en eiginlegar sýningar taka við í haust.
Sigurður segir það alltof sjaldgæft að ný verk
fái tækifæri til að mótast á forsýningum með
áhorfendum í íslensku leikhúsi. „Þetta er að
mörgu leyti nauðsynlegt þar sem verið er að
reyna algjörlega nýja hluti. Það er því mjög
kærkomið fyrir höfund, leikstjóra og leikara að
fá svona tækifæri til að skoða verkið á sýningum
og taka svo upp þráðinn í haust eftir góðan um-
hugsunartíma."
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 27. MAÍ 2000