Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2000, Side 5

ELÍAS AAAR
SEPTEMBER
OKTÓBER
Vizku töskurnar
ólaðar aftan á litlum herðum
og dingla þar
í takt við fótaburð hvers og eins
troðnar afbókum pennum og
einhverju nesti næringar
til viðbúnings átakanna
á komandi öld
og taka mjög í hjá
mörgu barninu.
ANNA SNORRADÓTTIR
ÞEGAR
DAGAR
TITRA
Það sagði einhver, að dagarnir
væru allir eins, upp til hópa -
- álitleg kenning sem
ekki stenst;
þegar til kastanna kemurmun
nær ógerlegt að greina hinn
ómælilega
margbreytileik.
Rétt ísvip eygi ég einhvers kon-
ar
eldstólpa, sundurgerð,
duttlunga og dálitla
elskusemi
en þegar það gerist að dagar
taka að titra eins ognál
í áttavita
læðist angist í brjóst.
Skyldi ekki þá vera
tímabært
aðgá til veðurs?
SÍÐSUMARDAG-
UR í FLÓRENS
Ó, Flórens, loksins fundumst
við
einn fagi-an ágústdag, ég og þú!
Agndofa stari ég á Arnófljót
ofan frá Vecchíóbrú.
Horfín nöfn stíga eins og dúfur
uppúr blámóðu yfír
Uffízzi:
Bótticelli, Dante, Dónatelló
hin mikla Duómó
horfír til himins.
Torg.
Sólbráðið malbik,
hér brann Savonarola í logum.
Leika óprúttnir strákar,
lúnir ferðamenn
hvQast á bekk.
Áfram liðast fíjótið ogleynir
löngu horfnum tíðindum.
Eitthvað hefír að mér sótt
- spyr út í húmið -
Hvað skyldi Dante dreyma í
nótt?
Höfundurinn býr í Reykjavík og hefur gefið
út þrjór bækur. Ljóðin eru úr óprentuðu
handriti.
Lokaorð
Bulgar við Volguhné er taiin hafa verið miðstöð silfurstraumsins til Norður-
landa. Þaðan lágu verslunarleiðir til Kína og Bagdad. Það var sunnan við
Bulgar sem Ibn Fadlan hitti Væringjana á Volgu árið 921.
oddur. Þetta hefur Bjarni F. Einarsson forn-
leifafræðingur bent á. Orvar koma við sögu á
báðum stöðum. I gröf Húnans eru leifar af
boga og örvaroddar. Hjörtinn er erfitt að
veiða með öðru verkfæri en boga. I hálsi
hjartarins á beinplötunni má sjá ör en annar
hjörturinn á beinhringnum hefur hálsband
sem túlka má að hafi trúarlega þýðingu. Hún-
ar og þjóðir við Svartahaf og Kaspíahaf höfðu
í átrúnaði sínum guðlegar verur í hjartarlíki.
Þetta atriði bendir eindregið til austurs. Tréð
á hringnum má túlka bæði samkvæmt nor-
rænni goðafræði og austrænni.
Höfundur þessarar greinar hefur sett fram
þá hugmynd, að hringirnir á beinhringnum
tákni mörk og hafi verið notaðir til að meta
fjarlægðir, líkt og listmálari notar þumalfing-
urinn til að mæla hlutföll í þeirri mynd sem
hann er að mála.
Fjarlægðin til skotmarksins skiptir
sérstaklega miklu máli við bogskot.
Fornleifafræðingar hafa hallast að
þeirri skoðun, að stíll myndanna á j
beinhringnum og þ.e. dýrin, sem eru |
samofin til hægri á beinhringnum, til- :
heyri elleftualdarstíl.
Dysin við Eystri-Rangá nærri Gunn-
arssteini væri þá, ef rétt væri, ekki í
neinu sambandi við bardagann við
Knafahóla, sem lýst er í Njálssögu og
minnst er á í Landnámu.
Ef það reynist rétt og staðfest af kol-
efnisgreiningu verður gátan um bein-
hringinn frá Eystri-Rangá enn dularfyllri.
Þegar litið er til annarra þátta, sem allir
benda til að bogi Þormóðs Þjóstarssonar hafi
verið hornbogi austan úr Garðaríki og að
hann hafi komist eigu Hámundar, föður
Gunnars á Hlíðarenda, verður ekki séð að
beinhringurinn ráði þar úrslitum enda gæti
hann þrátt fyrir það verið þumalhringur til að
draga upp boga með.
Örskotslengd Grágásar er augljóslega mið-
uð við hornboga, sem dregnir eru upp með
þumalhringjum. Varla hefði hún verið sett inn
í lögin síðar í föðmum og miðuð við homboga
ef ekki hefðu borist hingað til lands fleiri
hornbogar úr Austurvegi.
íslenskir Væringjar
um miðja tíundu öld
Merkilega virðist hafa verið algengt á
tíundu öld að fara í Austurveg.
Eyvindur Bjarnason frá Laugarhúsum í
Hrafnkelsdal var bróðir Sáms, sem hitti Þor-
kel lepp á Þingvöllum. Samkvæmt Hrafnkels-
sögu var hann: „Farmaður, nam staðar í Mik-
lagarði, og fékk þar góðar virðingar af
Grikkja konungi og var þar um hríð.“ Hrafn-
kell Freysgoði vó Eyvind við heimkomuna til
að hefna ófaranna gegn þeim Sámi og Þorkeli
lepp. Eyvindur hefúr farið utan síðar en þeir
bræður Þjóstarssynir en samt getað verið
samtímis þeim einhvern tíma í Austurvegi.
Samkvæmt Hrafnkelssögu var hann sex vetur
erlendis. Hann hefur ekki frekar en þeir kom-
ist öðruvísi tii Miklagarðs en í flokki árásar-
Hér hefur verið getið nokkurra þeirra at-
riða, sem styðja þá tilgátu að slóð beinhrings-
ins frá Eystri-Rangá og hornbogans
tengist Njálssögu og megi rekja til
Austurvegs, til Garðaríkis og land-
anna þar í kring. Þetta styðja bæði
fornrit okkar og form, stærð og útlit
beinhringsins. Eftirlíking hans hefur
verið gerð og prófuð sem þumalhring-
ur við skot með hornboga og ekkert
mælir á móti því að hann hafi verið
notaður sem slíkur. Þegar litið er á
Landnámu, Grágás, Njáls sögu og
Hrafnkels sögu í samhengi,
styðja frásagnir þeirra
Silfur-
klingja frá
tíundu öld,
frá Smolensk
í Rússlandi.
manna svo hann hefur dvalist í
Garðaríki. Skýringin á liðveislu
Þorkels lepps við Sám gæti verið
að Eyvindur hafi verið vopnabróðir
hans í Garðaríki.
Grís Sæmingsson frá Geitaskarði í Langa-
dal kemur við sögu Hallfreðar vandræða-
skálds.
Grís mun hafa verið í Austurvegi um 970 til
980. Þess er getið að hann hafi fengið gullrek-
ið spjót og sverð að gjöf frá Garðskonungi.
Hér gildir það sama og áður að hér mun vera
um að ræða konung Garðaríkis en ekki Mik-
lagarðs.
Finnbogi rammi Ásbjarnarson á samkvæmt
sögu sinni að hafa farið i Austurveg, líklega
rétt eftir miðja tíundu öld. Finnbogi sýndi þar
krafta sína samkvæmt sögunni með því að
lyfta stóli þeim sem Grikkjakonungur sat á og
hverja
aðra og
líkur á því að
hér hafi gætt
sterkra menn-
ingarlegra
áhrifa frá Garð-
aríki. Ferðir
landnámsmanna hafa
verið tíðari í Austurveg en
menn hafi grunað og þaðan hafi
borist gripir og vopn eins og hom-
bogar og frankversk sverð.
HEIMILDIR:
Gcngið á rcka cftir Kristján Eldjárn. Bákaútgáfan
Norðri, 1948.
Das Hunnenrcich eftir Istvan Hóiiii. Konrad Theiss Ver-
lag, Stuttgart, 1991.
Landnáina. Hið íslenska fornritafálag, 1986.
Hrafnkelssaga, Islendingasðgur, síðara bindi, Svart á
hvftu, 1986.
Væringjasaga eftir Sigfús Blöndal, ísafoldarprentsmiðja
1954.
The Bow, Some notes on its origin and devclopmcnt eftir
Gad Rausing, Lund 1967.
A History of the Vikings eflir Gwyn Jones, Oxford Uni-
vcrsity press 1968.
Myndin af beinhringnum er frá Þjúðmii\jasafni (slands.
Myndin af bronskingjunni og ðrvaroddinum frá Eystri-
Rangá eftir Magnús Rcyni.
Aðrar myndir cru tcknar eða unnar af höfundi f tölvu-
formi
Höfundur er brunamólastjóri.
bera hann þannig um. Þetta hefur ekki getað
verið Miklagarðskonungur en gæti vel átt við
konunginn í Garðaríki.
Gaman væri að ímynda sér að hér væri um
Svyatoslav Garðaríkiskonung að ræða, sem
lýst er hér að framan og að Finnbogi rammi
hefði verið einhvern tíma í liði hans. Næði
þannig saga íslenskra aflraunamanna erlendis
meira en þúsund ár aftur í tímann.
Sumum hefur fundist, að íslenskir forngrip-
ir frá þessum tíma beri meiri einkenni áhrifa
frá Eystrasalti en samsvarandi gripir í Nor-
egi. Minna má á að í Hrafnkelsdal eystra hef-
ur fundist frankverskt sverð einmitt sömu
gerðar og þau frankversku sverð sem voru ein
aðal verslunarvai’a Væringjanna í Garðaríki.
Ef nokkuð er hæft í Herúlakenningu Barða
Guðmundssonar má minna á það að Herúlarn-
ir bjuggu í um tvö hundruð ár við mynni Don
eða Tanakvíslar. Heiðnu Herúlarnir riðu til
Norðurlanda eftir ósigurinn við Langbarða
við Dóná árið 508, þar sem nú mætast Austur-
ríki og Ungverjaland.
Þeir hafa þá enn haft í fersku minni sín
gömlu heimkynni á Krím og við Tanakvísl og
flutt með sér þekkingu til Norðurlanda á
Svartahafi og leiðinni niður Dnjepur. Þess
vegna væri vel hægt að ímynda sér að skyld-
leiki hafi verið með landnámsmönnum íslands
og þeirri þjóð sem lagði leið sína til vatnaskil-
anna og leiðanna í Austurvegi skömmu eftir
komu Herúlanna til Svíþjóðar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 14. OKTÓBER 2000 5
1