Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2000, Blaðsíða 4

UR SOGU AKUREYRAR
HVERNIG BIRTIST AKUREYRI
ERLENDUM FERÐAMÖNNUM?
EFTIR JÓN HJALTASON
Út er komið þriðja bindi
sögu Akureyrar. Undirtitill
bókarinnar er: Fæðing
nútímamannsins, 1906-
1918. Stiklað er ó stóru
í annól þessara óra,
en í bókinni er víða
komið við. Hér er birt
úr kafla um Ásýnd
Akureyrar, en auk hans
er kafli um brunaöld ó
Akureyri, verzlun og iðn-
að, síld og þorsk og Ak-
ureyri stríðsóranna.
Bókin er ríkulega
myndskreytt. Útgefandi
er Akureyrarbær.
ÞEGAR Friðrik 8. og danskir rík-
isþingmenn fóru um ísland í
ágúst 1907 leist þeim mætavel á
Akureyri. Höfðu þeir orð á því
hversu vel bærinn virtist hafa
jafnað sig eftir brunann mikla á
Oddeyri árið áður og dáðust að
því hversu vel í sveit settur
kaupstaðurinn var. „Er sérlega tilkomumikið
útsýni og fjölbreytilegt af götunum með fram
höfninni, og uppi á brekku fyrir ofan bæ sést
langt út á fjörð. Gefur þar að líta undursamleg
litabrigði í lofti um sólsetur á sumrin."
Fannst gestunum mikið til um athafnalífið í
bænum. „Fjör og framkvæmdasemi einkennir
alla háttu Akureyrar. Bæjarbúar eru hressir í
bragði, alúðlegir í garð aðkomumana og ætíð
fúsir til að kynnast hvers konar nýjungum.“
I þessum dúr var öll ræða gestanna en þeir
stóðu stutt við, aðeins fáeinar klukkustundir.
Það sem við þeim blasti var því ekki annað en
augnabliksmynd og hún allvel fáguð og pússuð
til að geðjast konungi íslendinga.
En hvaða bæjarmynd blasti við öðrum út-
lendingum er komu til bæjarins og sáu hann á
hversdagsfotum? Sumarið 1910 dvaldi sænsk-
ur dýrafræðingur og háskólakennari, A.
Klinckowström, nokkra daga á Hótel Akureyri
hjá „Vigfúsi gamla, kórónu allra gestgjafa",
eins og Svíinn kallaði hann í ferðabók sinni.
Ekki var laust við að Klinckowström þætti
nokkur stórborgarbragur á Akureyri, ekki síst
í samanburði við nágrannaþorpin. I kaupstaðn-
um væri að finna banka, gagnfræðaskóla,
sjúkrahús, héraðslækni, lyfjabúð og gróðrar-
stöð. Það væru þó ekki hvað síst hin miklu um-
svif við höfnina sem minntu ferðamanninn á
stórborg. Skröltið í spilum stóru gufuskipanna
lét kunnuglega í eyrum og á bryggjunni hlóð-
ust upp heil fjöll af tómum tunnum er biðu þess
eins að gleypa í sig silfur hafsins.
Stærstu verslunarfyrirtækin norðanlands
áttu líka flest höfuðstöðvar á Akureyri og
óneitanlega settu þau sterkan svip á bæinn.
Verslunarmáti bæjarbúa var Klinckowström
þó stöðugt undrunarefni. Allar helstu sölubúð-
imar í bænum voru einna líkastar sveitaversl-
unum í heimalandi hans. Þar mátti kaupa jöfn-
um höndum allt er nöfnum tjáði að nefna,
tóbakspípur og stofuorgel, vefnaðarvöru og
Ljósmynd/Minjasafnið á Akureyri
Torfunefsbryggja og kominn vísir að miðbæ. í júlí 1912 kom dularfullur maður til Akureyrar: George H.F. Schrader, sem hafði auðgast á kaupskap i
New York. Hann vildi breyta ýmsu á Akureyri og byggði hús í Grófargili, Caroline Rest, sem var í senn hesthús oggististaður ferðamanna.
Þýskir ferðamenn við Torfunefsbryggju árið 1913. Ekki er auðhlaupið upp á bryggjuna þar sem
síldartunnum hefur verið staflað.
bárujám, silfurslegnar svipur og kom.
„Þegar frá er talin ein ketbúð, tvær brauð-
búðir og sölubúðir handiðnaðarmanna, skó-
smiða, skraddara, úr- eða söðlasmiða, eru þar
nær engar hinna fjölmörgu sérverslana, sem
vér eigum að venjast heima fyrir.“
Ekki þótti Svíanum mikil reisn yfir þessum
verslunarmáta en þó tók fyrst steininn úr þeg-
ar hann ætlaði að fá sMpt 50 króna seðli í stórri
sölubúð. Það var með mestu eftirgangsmunum
að það tókst en Klinckowström var fljótur að
finna skýringuna: „Svo má kalla að öll verslun
sé einungis með útflutnings- og innflutnings-
vörur, þar sem engir milliliðir em aðrir en
kaupmennimir. Sérstök afleiðing þessa er að
peningar sjást varla við kaup eða sölu.“
Þrátt fyrir þetta leist hinum sænska vísinda-
manni allvel á kaupstaðinn og greinilegt var að
hann kunni vel við ysinn og þysinn er var þar á
götum úti. Mikið var um ríðandi fólk, konur og
karla, langar hestalestir bar fyrir augu, létti-
vagnar af norskri gerð voru í förum og jafnvel
yfirbyggðir leiguvagnar. EkM voru allir öku-
mennimir lærðir í ökulistinni og kusu sumir
þeirra að ríða með vagninum og teyma vagn-
hestinn „ ... rétt eins og hann færi með lest
áburðarhesta."
Um samkvæmislífið skrifaði Klinckowström
og hafði í huga veisluboð sem hann hafði þegið
hjá J. V. Havsteen á Oddeyri: „Og þegar ég
hugsa um viðtökumar hjá gamla etatsráðinu,
hlýt ég að játa, að í mínum kæra Stokkhólmi
verð ég oft að gera mér að góðu samkvæmi,
sem standa því langt að baki í andlegri reisn.““
Akureyrarlýsingar, áþekkar þessari hjá
Klinckowström hinum sænska, má lesa hjá
fleiri erlendum ferðamönnum sem komu til
Akureyrar á þessum árum. ÞýsM fræðimaður-
inn Carl G. F. Kúchler sparaði til dæmis ekM
fallegú lýsingarorðin þegar hann heimsótti Ak-
ureyri sumarið 1908. „Das liebliche Akureyri",
hin elskulega Akureyri, skrifaði Þjóðverjinn,
og afsakaði hina viðteknu skoðun erlendra
ferðamanna að á Islandi væri að vænta lýsis-
þambandi esMmóa.
EkM verður betur séð en að skrif útlendinga
er sóttu Akureyri heim um og upp úr aldamót-
um 1900 hafi yfirleitt verið í þessum dúr. Þeir
hrifust af bæjarstæðinu og varð tíðrætt um
þau hvörf gamla og nýja tímans er lágu saman í
kaupstaðnum. Hestar settu sterkan svip á
kaupstaðinn en þar var ekM að finna bíla, spor-
vagna eða jámbrautarlestar. Á bryggjunni og
á hótelum bæjarins blandaðist saman fjölradda
tungumálakliður. Norskir, sænskir og þýsMr
sjómenn voru algeng sjón á götum bæjarins og
skip, stór og smá, voru sífellt að koma og fara.
Þetta svipmót athafnabæjar fór ekki framhjá
erlendum rithöfundum og þeir gátu þess í bók-
um sínum.
„ ... Akureyri [har] alla naturliga förutsáttn-
ingar till utveckling och uppblomstring“, skrif-
aði Klinckowström, sem myndi útleggjast eitt-
hvað í þá veru að á Akureyri var, að hans áliti,
að finna alla þá náttúrlegu frjósprota sem leitt
gætu til þess að bærinn stækkaði og blómstr-
aði.
Einn aðfluttur Akureyringur
í september 1909 lagðist s/s Flora að
bryggju á Akureyri. Meðal farþega var hinn
hálffertugi Árni Þorvaldsson, sem fjóra undan-
gengna vetur hafði kennt ensku í Reykjavík en
var nú kominn norður að taka við kennara-
stöðu í gagnfræðaskólanum.
Eftir að hafa þegið kaffi og konjak hjá Stef-
áni Stefánssyni skólameistara tók við strembin
leit að húsnæði. Þetta var sami vandi og blasti
við flestum er vildu flytjast til Akureyrar á
þessum árum. Húsnæði lá ekki á lausu þótt
byggingar hefðu sprottið upp í kaupstaðnum
eins og mý á mykjuskán í góðærinu sem var á
fyrstu árum aldarinnar. Víða var búið þröngt
og ekM við sem bestar aðstæður. Húsin höfðu
mörg hver risið í miklum flýti og voru heldur
illa byggð. Einangrun var oft ekki önnur en
hefilspænir og mosi sem troðið var á milli þilja.
Gluggar voru einfaldir og listar lagðir að gler-
inu. Þá þekktist ekki að kítti væri smurt að
rúðum til einangrunar.
Heldur leiddist Árna þennan fyrsta vetur
sinn á Akureyri. Hann þekkti fáa og til að bæta
gráu ofan á svart hlóð niður óskaplega miklum
snjó um veturinn svo að í apríl sást ekM ennþá
á dökkan díl í kaupstaðnum. Ámi hélt sig því
miMð heima við þegar hann var ekki að kenna.
Hann brá sér þó af bæ við og við. Oftast fór
hann til fundar við samkennara sinn, Þorlák
Þorláksson, er bjó hjá bróður sínum, áður-
nefndum Páli kaupmanni, inni í Hafnarstræti.
þar komst Ami í kynni við kreppuna sem teMn
var að herja á bæjarbúa en Páll hafði tapað
töluverðum fjármunum undanfarin ár, sér-
staMega á sfldarútgerð sem hann hafði ráðist í
þegar allt stóð í blóma.
Sá var siður allra heldri manna á Akureyri
að hafa opið hús þegar þeir áttu afmæli og var
þá stöðugur gestagangur hjá þeim allan dag-
inn. Ami var ekM tíður gestur í þessum veisl-
um enda óframfærinn svo af bar. En tilstandið
var mikið og fór ekM framhjá nokkmm manni,
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 25. NÓVEMBER 2000