Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2000, Blaðsíða 15

Liberace í sjónvarpsþætti með leikaranum Bob Hope.
einhvers konar hermigimd eða sníkjulíf á
gleði annarra.
Liberace verslaði og verslaði: „I gotta have
it“ - saigði hann og vöruskemmurnar fylltust
af dóti eins og húsin hans tíu og því meira
sem hann keypti þeim mun minna virði virð-
ast kaupin hafa orðið. Það er skiljanlegt. Ef
þú sérð fallegan stól sem þig langar í en kaup-
ir sautján aðra um leið úr því að þú ert að
kaupa stól á annað borð er vel hægt að fá sér
sæti þó að fyrsti stóllinn komist aldrei til
skila. Ofgnóttin gerir allt jafngilt og einskis
virði. Hvers vegna ætti einn hápunkturinn að
vera meira virði en sá næsti ef um hundrað er
að ræða í röð?
Liberace var næstum dáinn einu sinni.
Hann fékk heiftarlega eitrun, nýrun lömuðust
og hans fyrstu viðbrögð við þessum fréttum
voru að biðja um síma og panta sportbíla og
loðfeldi handa fjölskyldu og vinum í stórum
stfl. Hann gerði sitt besta til að eyða aleigu
sinni áður en hann dæi. Þetta er skylt viðhorf
og fram kemur í Hávamálum þ.e. þú átt að
eyða því sem þú átt á meðan þú lifir því að
það er ekkert líf eftir dauðann og þú veist
ekki hvort einhverjir leiðindapúkar reyna að
ná peningunum þínum eftir að þú ert ekki
lengur til að passa þá. Þetta er hundheiðið
viðhorf og þó að Liberace væri nokkuð oft
með nafn Guðs á vörunum trúði hann ekki á
neitt nema sjálfan sig og skyldur sínar við
áhorfendur.
List um landið
Ég held að enginn mótmæli því að Liberaee
var upphaflega mjög efnilegur einleikari og
ákaflega flinkur. Kennsla Ms. Kelly, þrotlaus-
ar æfingar hans, stálminni og sjálfsagi voru
gott veganesti. Hann fékk alltaf hryllilega
dóma í blöðunum eins og þennan í Times eftir
tónleika í Camegie Hall árið 1953:
„Eins og Salómon konungur hunsar Lib-
erace það nafn sem honum var gefið en þar
lýkur jafnframt því sem þessir tveir listamenn
eiga sameiginlegt... Liberace sýndi fingrafimi
og umtalsverða hæfileika til að taka glæsileg-
ar syrpur upp og niður nótnaborðið. Hann
ræður yfir tveimur stíltegundum: hraðri, há-
værri og dugnaðarlegri og hægri, með tilfinn-
ingasömum ýktum seinkunum og hraðaaukn-
ingum. Það er píanóleikur af þessu tagi sem
maður heyrir iðulega á kokteilbörum og það
er afar þægilegt að skola honum niður með
kokteilunum.“
Gagnrýni af þessu tagi, frá háðskum yfir í
beinlínis kvikindislegar úttektir, voru regla en
ekki undantekning og að sumu leyti höfðu
gagnrýnendur rétt fyrir sér. Liberace var
ekki að leika einleik eins og Rubinstein. Hann
matreiddi klassísk tónverk fyrir sína áheyr-
endur sem voru einfalt fólk með einfaldan
tónlistarsmekk. Hann bauð því upp á ná-
kvæmlega jafn mikið af klassísku tónverkun-
um og það hafði þolinmæði og vilja til að taka
á móti. Viðskiptavinir hans voru fólk sem
hafði hvorki skólun né skilning á uppbyggingu
og undirbyggingu í lengri tónverkum en það
vildi fá að hlusta á fallegu kaflana.
Fyrir þetta fólk spilaði Liberace fjögurra
mínútna Tunglskinssónötu. Hann spilaði
fyrstu tólf síðurnar og síðustu ellefu síðurnar
af Píanókonsert Tchaikovsky númer eitt, sem
er mjög langt verk eða 153 síður, og tengdi
hlutana með smábrú sem hann bjó til sjálfur.
Hann lék hluta af tónverkum og bjó til Chop-
in-syrpur og Liszt- og Gershwin-syrpur.
Hann talaði á milli laganna og útskýrði þau og
svo bauð hann upp á Beer Barrel Polka og
boogie-woogie. Á hverjum tónleikum lék hann
lög sem áhorfendur pöntuðu og oft lék hann
sér að því að spila sama lagið, t.d. María átti
lítið lamb, eins og Bach, Mozart, Chopin og
Gershwin hefðu spilað það. Að sjálfsögðu var
verið að matreiða klassíska tónlist eins og
skyndibita og það er nákvæmlega það sem
Liberace vildi og ætlaði sér. Hann vildi gleðja
fólk og skemmta því og veita svolítilli fegurð
inn í líf þess. Hann gaf sínu fólki hamborgara
en hann vildi að það væru bestu borgarar í
heimi, Beethovenborgarar sem slægju allt
annað út. Hann gaf aðdáendum sínum smekk-
leysu eða það sem kallað er „camp“ en í
smekkleysunni er fólgin afbökun eða stíl-
færsla á alvarlegri listformum, oft galsafengin
og húmoristísk eða tilfinningasöm og (meló)
dramatísk en alltaf ýkjukennd og stór í
stykkjunum. Enginn gerði þetta af jafn mikilli
alúð og fagmennsku og Lee Liberace og hann
braut í blað í sögu dægurtónlistarinnar.
Búningai’nir hans, sem urðu ýktari og fár-
ánlegri með hverju árinu sem leið, voru teikn-
aðir af tískuhönnuðum sem svifust einskis. Á
safninu í Las Vegas gefur að líta dýrðina og
það er verulega gaman að sjá handverkið á
þessum fötum og fantasíuna í samsetningu
lita og forma, applikeringum og perlusaumi.
Sumir verða ansi hlægilegir eins og einn sem
er skreyttur með íjöði-um og líkist hálfreytt-
um kjúklingi og annar sem er búningur haf-
konungsins og bleiki liturinn er þar yfirgnæf-
andi svo að Lee hefur litið út eins og
risarækja eftir myndum að dæma. Aðrir bún-
ingar eru ólýsanlega glæsilegir og það mega
þeir líka vera því að fyrir þá gaf Liberace
rúma milljón dollara. „Þetta er dýrt sport,“
sagði hann, „en á meðan áhorfendur hafa
gaman af þessu og brandarinn er á minn
kostnað er þetta í lagi.“ Elvis Presley, Elton
John og Miehael Jackson urðu fyrir áhrifum
af smekkleysustíl Liberace - svo að nokkrir
séu nefndir.
Síðasta sýningin
I fagurfræði nýrýninnar, sem var ríkjandi í
bókmenntafræði sjötta áratugarins, sagði að
rithöfundar ættu að sýna en ekki segja. Heim-
speki Liberace má um margt lýsa með sömu
orðum. Snemma á fimmta áratugnum las
' hann bókina Töfrar trúarinnar eftir Prentice-
Hall nokkurn og þessi bók varð eins og Biblía
fyrir Liberace. Hann kunni hana utanbókar
og fylgdi reglum hennar daglega. Bókin boðar
að ef þú trúir ó eigin hæfileika verðirðu sig-
ursæll. Liberace stillti sér upp fyrir framan
spegilinn og æfði sigurvissa framkomu fyrir
hverja tónleika og hann sagði sjálfum sér hve
hamingjusamur og frábær hann væri. Fyrsta
boðorðið eða lífsreglan í Töfrum trúarinnar er
nefnilega: „Þú verður að tjá hamingju til að
geta upplifað hamingju." Hvemig er hægt að
tjá eitthvað sem maður hefur ekki upplifað?
Þetta hlýtur að þýða að maður eigi að leika
hamingjuna, líkja eftir hamingju annarra eða
búa til hamingjusamt ástand. Þá fyrst get-
urðu upplifað ástandið sem þú bjóst til? Þessi
undarlega heimspeki er kjarninn í tilvistar-
stefnu Wladziu Liberace. Fyrst er veruleikinn
búinn til. Svo verður hann veruleiki.
Annað lykilatriði var að til að hugsa já-
kvætt og miðla jákvæðri orku verðurðu að úti-
loka hið neikvæða skipulega og neita því um
aðgang að þér. Þessi lífsregla gerði Liberace
kleift að setja svart strik yfir nafn föður síns
og Rudy bróður síns sem varð alkóhólisti sem
neitaði að hjálpa sér sjálfur og ofbauð þolin-
mæði eldri bróðurins. Eins hætti Scott Thor-
son að vera til fyrir Liberace eftir að hann
varð erfiður og eftir því sem aidurinn færðist
yfir fækkaði vinunum. Ekki tókst Liberace þó
að útiloka þá upptroðslu sem þyngst var af
þeim öllum.
Hann hélt síðustu jólaveisluna fyrir fjöl-
skyldu sína árið 1987 og þó að fólk sæi að eitt-
hvað var að gmnaði engan af veislugestum
nema einn, lækninn hans, að sex vikum síðar
yrði Wladziu Liberace dáinn úr eyðni.
Þegar við lögðum af stað í eyðimerkurhit-
anum í Las Vegas í lok maí til að skoða Lib-
eraee-safnið var ég full af háði og spotti og
fannst að það væri vel við hæfi að skoða safn
þessa hryllilega skemmtikrafts í þessari
hryllilegu borg yfirborðs og smekkleysu. En
ég skipti um skoðun. Fyrir mér er Wladziu
Liberace um margt tákn amerískrar fjölda-
menningar, þess besta og þess versta, þess
ýkta og agalega en líka fagmennsku, væntum-
þykju og einlægni - þrátt fyrir allt.
Byggtá:
Bob Thomas: Liberace. The True Story, St Martins’s
Press, New York, 1987
Dagný Kristjánsdóttir: Undirstraumar, Háskólaútgáf-
an, 1999
Liberace - httpT7www.liberace.org
Scott Thorson with Alex Thorleifson: Behind the
Candelabra, E.P. Dutton, New York, 1988
Höfundur er bókmenntafræðingur.
INGÓLFUR SVEINSSON
BYGGÐIN
HENNAR
Þá var hún lítil og dalurinn full-
uraffólki,
frammi á bæjunum liðaðist
reykur úr strompi
og vetrarkvöld með kýr í fjósi,
krakka og svell í mánaljósi;
þá var hún lítil og dalurinn fullur
affólki.
Þá var hún stærri og stóð brátt
við hlið einum manni,
stækkaði fjölskyldan hratt, þá
var kátt oft í ranni;
börnin sérléku á brúnum velli,
brugðu á leik á mánasvelli;
þá varhún stærri ogstóðþétt
við hlið sínum manni.
Þá komu árin ogliðuðust hjá
einsog áin,
ungbarn í vöggu, í túnfæti mað-
ur með ljáinn
ogfólkið tók að tínast úr daln-
um,
tómlegt var þá í fjallasalnum
og ferðalangarnir liðuðust hjá
útí bláinn.
Þá kom sá dagur er dalurínn
tæmdist af fólki,
döpurþau stóðu oghorfðu um
öxl o’naffjalli;
nú situr hún ínæsta fírði,
nú gera minningar lífíð einhvers
virði;
þá varhún lítil og dalurinn fullur
af fólki.
Ljóðið er tileinkað Ástu Stefönsdóttur fró
Stakkahlíð.
SESSELJA
GUÐMUNDSDÓTTIR
VONBRIGÐI
Hvar varstu þessa nótt,
þessa nótt þegar regnið
lamdi rúðurnar
ogégbeið þín?
í allt kvöld hef ég
horft til dyranna
oghugsað:
Hann hlýtur að koma,
hann verður að koma
- bara fyrir mig.
Á borðinu stendur flaskan
full að öxlum,
augun fljótandi í tái'um
því reykurínn og tíminn
liðast um loftið.
Enginn kemurinn
- aðeins ókunnugt fólk.
Svona nótt er einskisvirði án
þín.
Fólkið dansar, drekkur og hlær
- heldur að það skemmti sér.
Það lifír í blekkingu
eihs og ég.
Allsgáð fer égheim,
alein, einmana,
og vonir næturinnar
rígna niður í götuna.
Enginn á ferli....
Höfundurinn vinnur við fiskeldi
í Mosfellsbæ.
LESBÓK AAORGUNBIAÐSINS - MENNING/USTIR 25. NÓVEMBER 2000 1,5