Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2000, Blaðsíða 13

ER OKKUR NU
ORÐA VANT UMILL-
VIÐRIOG ÓFÆRÐ?
Ljóðskáldið Lars Huldén.
um sem mörg hver eru að feta sín fyrstu spor
á skáldbrautinni. Meðal nýgræðinganna í nor-
rænni ljóðlist, sem lásu upp á norrænu dag-
skránni, má nefna Ása Ericsdotter, Fredrik
Nylén og Ola Julén frá Svíþjóð, Mette
Moestrup frá Danmörku, Silje Vethal frá Nor-
egi og Catharina Gripenberg frá sænskumæl-
andi hluta Finnlands. Þau hafa ekki sent frá
sér nema eina Ijóðabók hvert, nema Fredrik
Nylén, sem á tvær að baki; allt eru þetta skáld
yngstu kynslóðar í sínu landi, ómótuð, en líf-
vænleg, ef marka má það sem þau höfðu fram
að færa á þessari fyrstu ljóðahátíð nýrrar ald-
ar. Nokkur greinarmunur virðist á viðhorfi og
efnistökum skáldanna og ef till vill má segja
að ljóð sænsku ungskáldanna Ása Ericsdotter
og Ola Julén beri sterkari keim af angist og
tilvistarkvöl en Ijóð norrænna skáldsystkina
þeirra. Mette Moestrup, hin danska, setur at-
vik hversdagsins í forgrunn og varpar á þau
ljósi óvæntrar þróunar bæði í tíma og rúmi.
Silje Vethal minnir ekki lítið á hina írsku
Sinnead O’Connor þegar hún syngur fram ljóð
sín eins og seiðkona liðinna alda. Catharina
Gripenberg er þroskað skáld, þótt hún sé
yngst í þessum hópi ungra skálda, aðeins 23
ára gömul. Sjónarhornið í ljóðum hennar er
opinská sýn þeirrar sálar sem er óðum að
uppgötva heiminn og þau hafa til að bera
ferskleika í stíl og tilgerðarlausan hljóm. Hinu
norræna ljóðakvöldi lauk með því að finnska
ljóðskáldið og prófessorinn Lars Huldén,
ljóðaunnendum á Norðurlöndum að góðu
kunnur, las nokkur ljóð sín, þeirra á meðal eitt
um sjálfan Geysi, sem vakti kátínu þeirra er á
hlýddu.
Lars Huldén hefur að undanförnu fengist
við að þýða Kalevala á sænsku ásamt syni sín-
um, Mats Huldén. Að eigin sögn hefur ljóða-
gerð hans sjálfs orðið að þoka fyrir þessu við-
amikla verki, sem hann gerði sérstaklega
grein fyrir í erindi á hátíðinni. Víst er að feng-
ur verður að Kalevala í sænskri þýðingu
þeirra Huldén-feðga. Hér birtist ljóð hans um
Geysi, lauslega þýtt með sérstöku leyfi skálds-
ins.
Á öðrum degi ljóðahátíðarinnar var flutt
dagskrá undir heitinu „Handan ála“ sem er
skírskotun til Atlantshafsins. Dagskráin var
helguð ljóðlist úr vesturheimi, þ.e.a.s. Banda-
ríkjunum, Kúbu og Kólumbíu, svo og Islandi
og Færeyjum sem hlutu sess innan þessa
ramma. Gerður Kristný las sjálf ljóð sín á ís-
lensku, en þau voru einnig flest flutt í sænskri
þýðingu Johns Swedenmarks. Ljóð Gerðar
Kristnýjar vöktu athygli að vonum og þýð-
andanum tókst að brúa bilið milli tungumál-
anna svo vel fór. Þá lásu einnig skáldkonurnar
Aymara Aymerich frá Kúbu og Angela García
frá Kólumbíu, báðar verðugir fulltrúar
spænskumælandi ljóðlistar nútímans. Angela
García hefur auk þess verið einn helsti drif-
krafturinn á bak við Ijóðaveisluna í Medellín í
Kólumbíu, sem er trúlega fjölmennasta ljóða-
veisla í heimi. Frá Bandaríkjum Norður-Am-
eríku komu skáldin Kenneth Koch og Susan
Howe, sem fyrr er getið. Þau eru bæði há-
skólakennarar í bókmenntum, hann við Kól-
umbíuháskóla, en hún gegnir prófessorsstöðu
við háskólann í Buffalo, New York. Kenneth
Koch hefur auk þess að yrkja Ijóð samið leik-
rit og kennslubækur í skáldskapargerð fyrir
börn og unglinga; má nefna að sænska
menntavarpið hefur notað bækur hans til að
hvetja börn og unglinga að spreyta sig á
skáldskaparlistinni. Susan Howe yrkir súr-
realistísk ljóð sem hún flytur á ákaflega frum-
legan og seiðandi hátt. Á dagskránni frömdu
hún og þýðandi hennar, sænska ljóðskáldið
Marie Silkeberg, einskonar gjöming þar sem
tungumál og málrómur blandaðist saman á
ákaflega sérstakan og magnþrunginn hátt.
Loks skal getið þess ánægjulega viðburðar
þennan dag, að það var í fyrsta sinn sem Ijóð-
skáld frá Færeyjum kom fram á ljóðahátíð að
Suðurengjum. Það var Oddfríður Marni
Rasmussen, sem las upp á klingjandi fær-
eysku sem hátíðargestum þótti bæði framan-
dlegt og heillandi á að hlýða.
Hinn þriðja dag hátíðarinnar að Suðurengj-
um var ekki annað að sjá en öllum viðstöddum
hefði vaxið ásmegin við að njóta ljóða og upp-
lestrar. Veðrið endurspeglaði mannlegt geð;
það var með besta móti þennan dag, en hafði
verið í fremur hryssingslegum ham þegar há-
tíðin byrjaði. Og að kvöldi hins þriðja dags var
komið að því að blanda listgreinum, því hluti
dagskrárinnar var dansatriði tveggja dansara
frá ELD-hópnum, sem er danshópur listdans-
höfundarins Evu Lilja, sem er í hópi fram-
sæknustu dansara Svia um þessar mundir.
Dagskráin var að öðru leyti helguð sænskri
ljóðlist, og á henni komu fram nokkur helstu
og þekktustu skáld Svía: Björn Hákansson,
Pamela Jaskoviak, Maria Kúchen, Marie
Lundquist, Lars Mikael Rattamaa og loks
Magnus William-Olsson, en hann stóð fyrir
frumlegasta atriði kvöldsins með því að safna
saman nokkrum úr hópi starfsfólks hátíðar-
innar og áheyrenda úr sal og myndaði þannig
talkór sem flutti Ijóð hans ásamt honum sjálf-
um. Eins og nærri má geta þótti þetta upp-
átæki bæði frumlegt og fyndið.
Það var við hæfi að ljúka ljóðahátíðinni að
Suðurengjum með dagskrá sænsku leikkon-
unnar Mariku Lagercrantz um föður sinn,
skáldið Olof Lagercrantz. Hann er mörgum
íslendingum að góðu kunnur, enda kunnur
íslandsvinur og velunnari íslenskrar skáldlist-
ar um árabil. Marika Lagercrantz er þekkt
leikkona í Svíþjóð. Hún var einn af frumkvöðl-
um frjálsra leikhópa þegar þeir skipuðu sér
sess í sænskri leiklist á áttunda og níunda ára-
tug tuttugustu aldar og nú er varla gerð svo
kvikmynd í Svíþjóð að hún sé ekki í áberandi
hlutverki. í dagskrá sinni dró Marika upp
ákaflega persónulega mynd af föður sínum,
sagði frá minningum úr bernsku sinni og ílutti
Ijóð eftir hann við undirleik Hákan Berghes
píanóleikara.
Sú margraddaða ljóðasinfónía sem ómaði
frá Suðurengjum þessa hátíðardaga var fögur
hljómlist í öllum sínum fjölbreytileik. Hátíðin
einkenndist af alúð og ást á Ijóðlistinni og var
öllum aðstandendum til sóma. Hátíðin er þeg-
ar orðin ómissandi þáttur í menningarlífi
þeirra sem unna norrænni ljóðlist. Ljóðahátíð
er vissulega aðlaðandi form bæði fyrir áheyr-
endur og áhorfendur - það er í raun ólýsanleg
tilfinning að sitja með nær hundrað ljóðfélög-
um í einum sal og hlýða á skáld tjá hug sinn
og skynjun; og óskandi að enn fleiri mættu
njóta slíks.
Höfundur býr í SvíþjóS og starfor viS leikhús.
SAGT er að fá tungumál búi yfir jafnauðugum
blæbrigðum og íslenzkan þegar til þess kemur
að lýsa vondu veðri og ýmsu sem af því leiðir.
Meira að segja enskan er fátæk af orðum um
veðurfar á móti íslenzkunni.
Þessvegna stingur í augu að sjá gripið til „Ss-
ensku“ í auglýsingum, rétt eins og höfundar
auglýsinga hafi aldrei heyrt orð eins og skaflar
eða skafrenningur.
Ein slík auglýsing kom fyrir augu lands-
manna í Morgunblaðinu laust fyrir miðjan nóv-
ember. Þá þurfti að minna á, að senn mætti
vænta misjafnrar færðar á vegum og gott væri
þá að eiga vígalegan jeppa. Einn slíkur var
auglýstur með stórri mynd og yfir honum stóð
með fyrirsagnaletri: „Snjódrífur“. Ennfremur
með smærra letri: „Ekki láta snjódrífur verða
þröskuld á vegi þínum í umferðinni í vetur“.
Bólu-Hjálmar kvað á 19. öldinni: „Islenzkan
er orða frjósöm móðir/ ekki þarf að stela bræð-
ur góðir“. Sízt af öllu þurfum við að stela, eða
grípa til „ís-ensku“ þegar lýsa þarf illviðrum,
snjóþyngslum og vondri færð. Fáein dæmi:
Það kastar úr éli og jörð gránar í rót; það
verður fol eða grámi. Það verður logndrífa,
jafnvel hundslappadrífa, eða það hleður niður
og þá verður alsnjóa. Það gerir snjókomu eða
ofankomu, bylslitring eða hríðarhraglanda og
þá getur orðið þæfingur. Það syrtir í álinn og
þá getur orðið ofanbylur, stundum með skaf-
renningi, og þá dregur í skafla. Enn versnar;
það gerir hríð eða hríðarveður og verður ófærð
og enn er það versta eftir: Öskubylur eða stór-
hríð og afleiðingin verður umbrotafærð.
Auglýsingafólkið sem vann áður nefnda
auglýsingu virðist ekki hafa mikla hugmynd
um þennan auðuga arf tungunnar. Því virðist
tamara að hugsa á ensku. Þar er einungis talað
um „snowdrift“ þegar snjó dregur saman svo
að færð spillist. Og hvernig þýðir maður
ANNA BJÖRNSDÓTTIR
STEFNUMÓT
Horfst í augn
og fjallalindir bugðast
upp gilin
langt inn í himinbláma
andartaks
og eilífðar
lygnar
og bláar
sækja sér kraft
ífjallið
eru alltaf á heimleið.
í DJÚPINU
I djúpi hafsins
bíða glitsteinar eftir því
að fá að lýsa
ímyrkrinu
í djúpi hafsins
stendurþú ogbíður
öldunnar
uppstreymisins
lítill bátur vaggar
í öldudalnum
vindbáran veit
hvert för hans er heitið
Komið heim um sólarlag
Höfundurinn er sköld í Reykjavík.
„snowdrift" á íslenzku? Vitaskuld er það skafl
eða skaflar og svo hefur þetta fyrirbrigði verið
nefnt á íslenzku frá örófi alda. En á „ís-ensku“
auglýsingastofunnar verða úr þessu „snjódríf-
ur“ og það orð er að minnsta kosti ekki til í.
orðabókum.
Daginn eftir að téð auglýsing birtist sagði
meðal annars svo í leiðara blaðsins: „í hverri
einustu viku verður auglýsingadeild Morgun-
blaðsins að gera alvarlegar athugasemdir við
málfar í auglýsingum. Aður var um að ræða
eitt og eitt tilvik. Nú liggur við að tala megi um
flóð af auglýsingum, sem byggjast á ýmiss
konar enskuslettum."
Fyrirtæki sem standa að auglýsingum á ís-
ensku hljóta að bera ábyrgð á málfari í sínum
auglýsingum. Varla er hægt að ímynda sér að
forráðamenn fyrirtækja þurfi ekki að sam-
þykkja auglýsingar, eða komi hvergi nærri og
hafi enga hugmynd um málleysur og ensku-
slettur í auglýsingum fyrr en þeir sjá þær á
prenti.
En það er ekki aðeins í auglýsingum að
enskan gægist í gegn, og þá þar sem allra sízt ‘
þarf á henni að lialda, nefnilega í veðurlýsing-
um. Oftar en einu sinni hefur sloppið i gegn um
nálarauga málræktarinnar hér á Morgunblað-
inu, að talað sé um „snjóstorm" þegar verið er
að lýsa hríð eða byl. Það er dæmigerð „ís-
enska“, heitir „snowstorm" á ensku.
Síðan gerist það að einn tekur þetta hugsun-
arlaust upp eftir öðrum. Umsjónarkona vin-
sæls laugardagsþáttar í sjónvarpi allra lands-
manna sagði nýlega um einhvern, að „vonandi
lendir hann ekki í snjóstormi".
Mættum við fá minna að sjá og heyra um
snjóstorma og snjódrífur. Við þurfum ekki á
þeim að halda.
Gísli Sigurðsson
BJARNITH.
RÖGNVALDSSON
ÁRDAGS-
^JARMI
ISOKN
Hjala vindar bjartir þýtt við
blómin,
blíðir geislar líða í straumum
hlýjum.
Vaknar dagur hlýr og hækkar
róminn,
himinbirtan skín með svala
nýjum.
Glampa ljósin, liti spegla foldar,
lyfta sér mót góðri heillavætti.
Skartar landsins gróður grósku
moldar,
grösin hækka, fyllast auknum
mætti.
Birtast ægifögur sindur sala,
sóley brekkukær mun fegra
landið.
Blómstra vill hún skær í skjóli
dala,
skína í kapp við röðuls geisla-
bandið.
Þjóta vindar vítt um loftin háu,
vakir ljósadýrð í gullnum
bárum.
Lyftir dagur dýrðarbliki smáu,
döggin skín í mildum
gróðurtárum.
Höfundurinn er guðfraeðingur
í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 25. NÓVEMBER 2000 1 3