Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2000, Blaðsíða 11

Hofið frá Pergamon í Litlu-Asíu, sem þýzkir fornleifafræðingar grófu upp seint á 19. öld og fluttu til Berlínar. Það er stærsti „gripurinn" á Pergamon-
safninu, en auk þess er þar margt annað að sjá.
við að bjarga hofinu í Kalabasha undan vatni þeg-
ar Níl var virkjuð. Þetta mektuga stykki er að
grunnfleti 5x5m og 7 m á hæð.
Svo gengur maður úr einum sal í annan og þeir
verða sífellt dimmari, en kastljós á einstökum
verkum. Unz hún birtist, drottningin.
I þeim sal er ekkert annað en hún, ein á stalli
sínum; kastljós baðar hana skærri birtu, en um-
hverfis er myrkrið. *
Áhrifin eru mögnuð; hér er hún þessi 3.500 ára
gamla drottning í myrkrinu; hún sem átti sólina
yfir sér og trúði á hana. Og á leiðinni út spyr mað-
ur sjálfan sig: .Hefur mannkindinni ekkert farið
fram síðan? Er Nefertiti enn einhver fegursta
kona sem uppi hefur verið og hafa listamenn ekk-
ert lært eða þroskast síðan þau verk voru unnin
sem hér eru í sal eftir sal?
Nútímalist á Hamburger Bahnhof
Norðan við Brandenborgarhlið og Ríkisþing-
húsið var fyrr meir ein helzta jámbrautarstöð í
nánd við hinn gamla miðhluta Berlínar. Sú stöð
hefur nú verið aflögð og breytt í sýningarhúsnæði
fyrir myndlist. Þar stóð yfir sýning - og stendur
framyfir áramót - sem bar yfirskrift á ensku: Af-
ter the Wall.
Hugmyndin er sú að draga fram í dagsljósið
ungu kynslóðina sem hefur verið að hasla sér völl
siðan Berlínarmúrinn féll. í myndlist stórþjóð-
anna ríkir mikil þjóðemishyggja og hafa þá Þjóð-
verjar ekki sízt verið ötulir að halda sínum mönn-
um fram. Því kom það á óvart að einn af þeim
fjómm sem urðu fyrir valinu og sýna í aðalsal
Hamburger Bahnhof er íslendingurinn Ólafur
Elíasson. Framlag hans er múrinn sjálfur; það er
mittishár múr úr einhverskonar ljósbrúnni
steypu og nær hann enda á milli í salnum. Ekki
kom síður á óvart að sjá fréttir af þessu í frétta-
þætti CNN, þar sem rætt var við Olaf einan sýn-
endanna. Hann sýndi sjónvarpsmönnunum
gryfju þar sem hann hafði tekið efnið og var svo
að skilja að múrinn yrði molaður niður að sýning-
unni lokinni og efnið færi þá aftur á sinn stað. Þá
er eins og ekkert hafi gerzt; nákvæmlega eins og
með sjálfan Berlínarmúrinn, sem bráðum verður
aðeins til í endurminningu og á myndum.
Ólafur er ekki almenningi kunnur á íslandi,
enda hefur hann kosið að búa og starfa í Berlín, en
nafn hans er vel þekkt í listaheiminum.
Það kom á óvart að ein þeirra sem urðu fyrir
valinu og sýna þama, Katharine Grosse, hefur
málað risastórt, abstrakt málverk, en á sýningum
af þessu tagi þykir mörgum að málverkinu hafi
verið ýtt út af borðinu sem ófullgildum miðli. Það
viðhorf sást hjá öðrum listamanni á þessari sýn-
ingu. Hann sýndi þokkalega góð málverk, en þau
voru eiginlega aukaatriði sem hluti af innsetn-
ingu.
Salur fyrir „upphafna ró"
í safninu Kulturforum skammt frá hljómleika-
húsi Berh'narfílharmóníunnar sunnan við Tierg-
arten var nýlega byggt yfir nokkur sþfn, en það
þykir ekki hafa tekizt að öllu leyti vel. í fyrsta lagi
lenti forhliðin á bakhliðinni; á þessari byggingu er
eiginlega ekkert andlit. Forsalurinn vekur ein-
ungis athygli fyrir fáránlega stærð; hann minnir á
flugstöð, en þar er þó ekki neitt annað en miðasal-
an. I miðju málverkasafninu, Gemaldegalerie, er
annar gríðarstór salur, 80 m langur, um 25 m á
breidd. I honum eru tvær súlnaraðir, en annars
ekki neitt fyrir utan eitt lítið rýmisverk, varla
hnéhátt, á miðju gólfi. ,
Sjálft málverkasafnið er í hefðbundnum, fi-ekar
litlum sýningarsölum í kringum stóra salinn.
Eins og aðrar gamalgrónar menningarþjóðir í
Evrópu eiga Þjóðverjar kynstrin öll af hollenzkri,
spánskri, ítalskii, enskri og að sjálfsögðu þýzkri
15.-19. aldar myndlist. A árum síðari heims-
styrjaldarinnar var safnið varðveitt í neðanjarð-
arbyrgjum.
MorgunblaSið/Gisli
í myrkvuðum sal; aðeins dauft Ijós á myndinni til
Ijóssins ríki og faraóinn, eiginmaður hennar, tók
3 á sólina.
im. í Kulturforum, er Gámeldigalerie - Málverka-
ir fyrir „upphafna ró“. Hann á að standa galtómur
r de Maria, sem gestir taka tæplega eftir.
Þessi stytta af forn-egypzkum faraó stendur fyrir utan Pergamon-safnið. Hún er hálfur þriðji metri á
hæð, líklega nokkur tonn á þyngd, og það hefur verið erfitt að koma henni hingað með 19. aldar
flutningatækni.
drottningar, sem hefur verið fegurst fljóða, er
áminning um „das ewig weibliehe" - hina eilífu
kvenfegurð - og hún hefur síðan á 19. öld verið
verðmætasti gripurinn í Egypzka safninu í Ber-
lín. Raunai’ er út í hött að tala um ákveðið verð-
mæti þegar hin tígulega höfuðmynd Nefertiti er
annars vegar; menn verðleggja hana ekki fremur
en Monu Lisu í Louvre.
Engin smáræðis vegalengd á Egypzka safnið
austan af Alexanderplatz. Það er langt vestan við
Tiergarten; eiginlega vestarlega í Vesturbænum.
En ég sé ekki eftir þeirri fyiirhöfn til þess að geta
átt stutt stefnumót við myndina af þeirri fögru
drottningu. Og þá mynd þekkja nánast allir. Fyrir
utan að prýða ótal bækur er hún fjöldaframleidd
sem minjagripur. Þannig hefur hún minnt á sig á
mínu heimili í mai-ga áratugi; þá keypt í París.
En hver var Nefertiti? Ef einhver skyldi ekki
vera með það á hreinu skal upplýst að hún var
drottning faraósins Aknatons í Egyptalandi hinu
foma; uppi um 1350 fyrir Krists burð.
Þorkell máni, sonarsonm- Ingólfs Amarsonar,
fól sig þeim er sólina hefði skapað á dauðastund
sinni. Aknaton gekk skrefi lengra og tók upp átr-
únað á sjálfa sólina. Á mörgum og fögmm mynd-
um af þeim hjónum er sólin alltaf yfir þeim og
sendir þeim sérstakan geisla. En Aknaton var
ekki lengi við völd og næsti faraó tók upp annan
átrúnað.
Þau Aknaton og Nefertiti höfðu byggt sér hallir
í Amanna, sem nú heitir Tell el Amarma, alllangt
upp með Níl í Egyptalandi. Þessar minjar vom
óspilltar þegar þær fundust í desember 1912. Þar
voru grafnar upp margar vistarverur með þús-
undum mynda; höfuðmynd Nefertiti þar á meðal.
I nútímanum væri ugglaust ekki hægt að hafa
slík verðmæti á brott með sér. Þær reglur giltu
hinsvegar í Egyptalandi í þá daga, að sá sem fann
fornminjar og gróf þær upp mátti sjálfur hafa
heíminginn; hitt fór á safn í Kaíró. Gustave Lef-
ebre var í forsvari fyrir þessum leiðangri og með;
al þess sem hann valdi var höfuðmynd Nefertiti. í
marzmánuði 1924 var hún komin til Berlínar og
hefur verið þar síðan.
Egypzka safnið er gríðarlegt að umfangi og
þyrfti langan tíma til að skoða það vel. Ég varð því
miður að fara of hratt yfir það, en staðnæmdist
við einstaka verk, þar á meðal mikið en formfag-
m-t ferlíki úr steini: Dyr, eða raunar dyraumbún-
að, úr hofi í Kalabasha í Egyptalandi.
Þær eru þó að minnsta kosti vel fengnar; eru
gjöf Egypta til Þjóðveija fyrir aðstoð árið 1963
I
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 25. NÓVEMBER 2000 1 1