Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2000, Blaðsíða 5

Hallgrímur Einarsson/Minjasafnið ó Akureyri
Gamli og nýi tíminn. Hestvagn til fólksflutninga og bifreið Zophoníasar Baldvinssonar, sem hann
fékk sumarið 1914. Bílinn var Ford, keyptur í Kaupmannahöfn. Hann gat náð 75 km hraða, en
besti ferðahraðinn var 25. Myndin er tekin hjá Norðurgötu 2.
Hallgrímur Einarsson/Minjasfnið á Akureyri
Garðveisla hjá Oddi C. Thorarensen sem rak Akureyrar apótek á árunum 1886-1912. Þegar
áfengisbannið gekk í gildi 1. jan. 1915 máttu einstaklingar eiga sitt vín áfram, en um hver ára-
mót urðu þeir að ganga á fund lögreglustjóra og gefa honum vottorð, að viðlögðum drengskap,
um áfengisbirgðir sínar. Þetta átti að gera uns áfengið væri þrotið. Enn um sinn gátu Akureyring-
ar gert sér glaðan dag og látið flöskuna standa uppi á borðinu.
Hallgrímur Einarsson/Minjasafnið ó Akureyri
Akureyri um það leyti sem Árni Þorvaldsson fluttist í kaupstaðinn. Braunsverslun er í Hafnar-
stræti 100. Við verslunina standa Páll Sigurgeirsson og Baldvin Ryel.
jafnvel ekki hinum hlédræga kennara sem orti
um það einkennilega vísu:
Bærinneríuppnámi,
aristokratáþeytingi.
AxelSchiötháafmæli,
uppi er flagg á Höepfneri
Árni kynntist þó Matthíasi Jochumssyni
fljótlega sem var kominn á áttræðisaldur en í
anda ekki degi eldri en tvítugur. Ekki sóttist
Ami samt eftir því að heimsækja Matthías
enda kom þeim ekki vel saman honum og Guð-
rúnu Runólfsdóttur, eiginkonu þjóðskáldsins.
Þótti Ama hún sparsöm og tók þó út yfir allan
þjófabálk þegar hún ....... tímdi ekki að láta
mann sinn hafa kol til að leggja í ofninn á skrif-
stofu sinni.“ Það var því miklu oftar að Matt-
hías kom heim til Áma og þáði hjá honum viskí
þynnt í vatni, sem þjóðskáldinu þótti góður
drykkur. Lét Matthías þá ekki standa á því
lengi að bjóða Áma að þúa sig „... og urðum við
brátt mestu mátar.“
Eitt sinn hafði Matthías orð á því við Áma að
hann skyldi nú bjóða samkennara sínum við
Gagnfræðaskólann, séra Jónasi, eitt glas af
viskíi: „Honum þykir það mjög gott. Hann er
þreyttur maður, hefur þungt hús og verður að
leggja mikið á sig. Það mundi hressa hann,“
sagði þjóðskáldið.
Ami tók vel í þetta en kvaðst ekki þekkja
Jónas neitt. Það væri því best að Matthías tæki
hann með næst þegar hann kæmi. Upp úr
þessu varð það fost venja hjá þeim þremur að
hittast einu sinni eða tvisvar í mánuði heima
hjá Áma, drekka kaffi og skrafa saman „ ... og
hafði [Matthías] optast orðið.“
Pólitík bar sjaldan á góma og var það með
ráðum gert til að forðast eldfimasta umræðu-
efni þess tíma sem var ágreiningurinn á milli
Hannesar Hafsteins og andstæðinga hans.
Þeir Matthías og Jónas vom einarðir heima-
stjórnarmenn en Árni ekki. Það var þó engin
hætta á því að umræðuefnin færu í þurrð þar
sem þeir komu saman klerkamir Jónas og
Matthías. Þeir vom báðir miklir lestrarhestar
og varla til það málefni sem þeir bám ekki eitt-
hvert skynbragð á. Báðir vom þeir miklir
áhugamenn um handanheiminn og höfðu oft
haldið miðilsfundi heima hjá Matthíasi. Stúlka
að nafni Guðný hafði verið á Sigurhæðum hjá
skáldinu og verið þeirrar náttúm að geta náð
sambandi við dána.
Á þessum miðilsfundum hafði ýmislegt und-
arlegt gerst; borð og stólar dansað og dauðir
menn talað í gegnum miðilinn. Stundum höfðu
vondir andar gert vart við sig og hamast svo
um herbergið að alit ætlaði um koll að keyra.
Búshlutir höfðu flogið horna á milli og geð-
heilsa viðstaddra verið í hættu. Matthíasi sjálf-
um hafði legið við sturlun út af öllu þessu anda-
fargani og Guðný orðið að leggja niður öll
miðilsstörf heilsu sinnar vegna.
Allt var þetta að baki þegar Árni varð dús
við þjóðskáldið og séra Jónas en oft ræddu þre-
menningarnir málefni guðs og genginna.
Árni hafði einnig töluverðan félagsskap af
öllum þeim bæjarbúum er hann tók í kennslu
heim til sín. Fyrsta veturinn bar mest á því að
Akureyringar vildu læra af honum undirstöðu-
atriði þýskrar tungu en færri báðu hann að
kenna sér ensku. Þetta voru mest nemendur
Gagnfræðaskólans, eða verðandi nemendur
skólans, og kaupmenn er vildu styrkja stöðu
sína í viðskiptum við útlendinga.
Ekki fór hjá því að sitthvað annað bæri á
góma í þessum einkatímum en námið sjálft og
varð Árni snemma gjörkunnugur helsta slúðr-
inu í bænum. I mannlífshafinu á Akureyri voru
um þessar mundir tveir siðgæðis-pólar af holdi
og blóði. Um annan þurfti Ámi ekki að fræðast
neitt af öðrum enda var það sjálfur séra Matt-
hías á Sigurhæðum. Hann var hinn góði hirðir
bæjarbúa, viðkvæmur í lund, sívakandi og
kærleiksríkur langt umfram aðra menn. Óhætt
er að fullyrða að enginn hefur komist nær því
en Matthías að vera í bæjarlífi Akureyringa
eins og heilagur andi í sakramenti Lúthers-
trúarmanna; undir og yfir og allt í kringum.
Það var engin tilviljun eða fagurgali að nokkr-
um árum eftir andlát Matthíasar var skrifað:
„Langdvöl síra Matthíasar á Akureyri á efri
hluta æfi hans er bjartasta stjaman yfir þess-
um bæ; mun ljómi hennar seint dvína.““
Andstæða séra Matthíasar var Guðmundur,
sonur Guðlaugs sýslumanns, ákaflega gjörvi-
legur piltur sem virtist þó ráðinn í því að verða
ógæfumaður. Sama haustið og Ámi fluttist til
Akureyrar fagnaði Guðmundur 21 árs afmæli
sínu en hann var þá án nokkurs vafa umtal-
aðasti einstaklingur kaupstaðarins. Það var
segin saga að ef eitthvað var gert einhverjum
til miska í bænum eða hrekkur var framinn án
þess að uppvíst yrði um höfuðpaurana, þá var
Guðmundur umsvifalaust stimplaður sekur.
Þetta sannreyndi Ami fljótlega. Hvenær sem
kvöldnemendum hans gafst færi til að líta upp
úr beygingu dyntóttra þýskra sagna barst talið
eins og ósjálfrátt að Guðmundi. Og Ámi fékk
að vita að Guðmundur hefði alla götustráka
bæjarins og lausastelpur á sínu bandi og
hvernig hann hafði einu sinni fengið stóran hóp
þeirra til að ganga í Góðtemplararegluna. Fá-
einum dögum eftir inntökuathöfnina hafði allt
hyskið dmkkið sig út úr reglunni aftur en
nokkru síðar vöknuðu templarar upp við að
bjórflaska dinglaði á flaggstönginni við sam-
komuhús þeirra á Barðsnefi „... og álitu allir að
Guðmundur hefði halað flöskuna þar upp
fjelaginu til smánar.“
í annað sinn var götukamar dreginn fyrir
dyr á húsi góðborgara á Oddeyrinni og komst
hann út við illan leik. Guðmundur var þegar
nefndur til sögunnar og svo var um ótal mörg
önnur strákapör sem aldrei vora upplýst. Það
orð lá líka á að hann hefði kveikt í húsi á Odd-
eyri en seinna átti hann eftir að tengjast fleiri
branum með svipuðum hætti, til dæmis elds-
voðanum mikla í desember 1912. Aldrei sann-
aðist þó nein íkveikja á sýslumannssoninn.
Þegar talið barst að kvennamálum Guð-
mundar breyttist hljóðskrafið í herbergi Árna í
hvísl. Guðmundur var fríður sýnum, stór og
karlmannlegur og gekk í augun á kvenfólki.
Var Árni brátt leiddur í allan sannleik um
mesta hneykslismál bæjarins sem þá var á döf-
inni. UndiiTÓt þess tök Ámi saman í eina setn-
ingu: ,Af því hann [Guðmundur] gekk í augun
á kvenfólkinu hafði hann mikið vald á ýmsum
stelpum og jafnvel sumum giptum konum bæj-
arins og fór mikið orð af kvensemi hans.“
Þegar dró nær jólum 1909 tók það að ganga
fjöllunum hærra í kaupstaðnum að Hulda
Laxdal, fósturdóttir Eggerts Laxdals, væri
byrjuð að þykkna undir belti og kenndi hún
Guðmundi um. Hafði hún skoðað hann sem
kærasta sinn en þegar honum varð ljóst ástand
hennar vildi hann ekkert með hana hafa leng-
ur. Hulda gaf sig þó ekki fyrr en Guðmundur
hreytti í hana að hann hefði engan tíma fyrir
hana lengur, hann ætti fullt í fangi með að full-
nægja eiginkonu tiltekins góðborgara í bæn-
um. Við þetta varð Hulda hrygg og reið, gekk á
fund eiginmannsins og sagði honum ummæli
verðandi bamsföður síns. Eiginmaðurinn
brást hinn versti við, kærði Guðmund til sátta-
nefndar Akureyrar og át hann þá allt ofan í sig
sem hann hafði áður sagt Huldu um samband
sitt og eiginkonunnar. Það kom þó ekki í veg
fýrir að bæjarslúðrið héldi áfram og fitnaði
heldur betur á stykkinu þegar í ljós kom að eig-
inkonan var ófrísk.
Sumarið eftir fæddust bömin og var Guð-
mundur titlaður faðir að öðra í kirkjubókum en
Gróur bæjarins kenndu honum hitt.
Höfundur er sagnfræðingur.
ÁGÚSTÍNA
JÓNSDÓTTIR
GRÆÐSLA
Taktu blóð úr ljóði mínu
litaðu líkama þinn
þyrstum rósum
stingdu þeim í eigin
táragarð
gefðu blóð í ljóð mitt
ég skal græða það
ílandogannað
DJASS
Mjúkur djassinn
koddahjal
en þú hvúir
á svæfli þínum
sunnan fjalla
sem halda fyrir mér
vöku
mætumst í draumi
hljómanna
ferskir tóngaukar
ímorgunsárið
GEISLAHUS
Teiknum saman
ljósgeislahús
með skýjagluggum
og sólarhurðum
á fjallinu tigna
það verðui’ saga okkar
kvöldið sem ljósker
tendrast í rökkrinu
ókominn dag eftir aldir
HEILUN
Jafnfallinn snjór
að ljósum vanga
heitirlófar
sólskinsstrengir
í hreystigöngu
suður um blástimið
söngskógaleiftur
Höfundurinn er skóld og kennari í
Reykjavík. LjóSin eru úr Vorflautu, nýrri
IjóðabókÁgústínu, sem jafnframter
fimmta Ijóðabók hennar. Utgefandi er
Möl og menning.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 25. NÓVEMBER 2000 5