Alþýðublaðið - 02.07.1983, Blaðsíða 8

8
Laugardagur 2. júlí 1983
Kjartan Jóhannsson
„Afnám samningsrétt-
ar er algert einsdæmi
meðal lýðræðisþjóða“
Kjartan Jóhanns-
son, formaður Alþýðu-
flokksins er í viðtali Al-
þýðublaðsins að
þessu sinni. Rætt var
við Kjartan á dögunum
um stjórnmálavið-
horfið vítt og breitt, ný-
myndaða ríkisstjórn og
þau áform sem hún
hefur uppi, stefnumál
Alþýðuflokksins og
ýmislegt fleira bar á
góma. Við byrjuðum á
því að minna á stjórn-
armyndunarviðræður
og loforð þau sem
stjórnarflokkarnir
höfðu gefið um upp-
skurð í efnahagslífinu
og fleira.
— Nú töluðu allir talsmenn
flokka fyrir síðustu kosningar um
nauðsyn uppskurðar á efnahags-
lifinu. Alþýðuflokkurinn lagði
mikla áherslu á betri leiðir i þjóð-
málum. Sýnist þér að verið sé að
ryðja nýjar brautir að einhverju
leyti á þeim vikum sem liðnar eru
frá því að stjórnarmyndun var?
— Enn sem komið er, þá sér
þess nú ekki að það sé verið að
ryðja nýjar brautir, heldur er farið
í hefðbundinn farveg og einungis
tekið á einum þætti efnahags-
mála, sem eru launin. Þetta hefur
verið margreynt áður. Á þessu
hefur hver ríkisstjórnin á fætur
ann^rri brennt sig. Og þetta var
nátturlega eitt af því sem Alþýðu-
flokkurinn gat alls ekki sætt sig
við. Hann taldi nauðsynlegt að
það yrðu gerðar mjög umfangs-
miklar kerfisbreytingar í hag-
stjórn og í stjórn efnahagsmála
og atvinnumála. Hættan er sú, að
árangurinn af þessu reynist þegar
til lengri tíma er litið harla lítill
eða enginn á sama tíma og launa-
fólki hefur verið gert að axla mjög
þungar byrðar sem munu reynast
þungbærar, þegar líður á þetta ár.
Spádómar um næsta ár að því er
þessa hluti varðar eru kannski
tæplega tímabærir.
Þó er eitt sem er mjög óvenju-
legt i sambandi við starfsaðferðir
þessarar ríkisstjórnar og það er
afnám samningsréttar. Jafnaðar-
mannaflokkur sem Alþýðuflokk-
urinn getur auðvitað ekki sætt sig
við það, að samningsréttur sé af-
numinn vegna þess að þetta er eitt
grundvallaratriði lýðræðisins.
Menn verða að geta samið um
kaup sitt og kjör. Og þetta er það
sem jafnaðarmenn um allan heim
börðust fyrir við upphaf jafnað-
armannahreyfingar í heiminum.
Og það er í rauninni ekki bara
neyðarúrræði að gera hluti af
þessu tagi að ganga á samnings-
rétt, heldur held ég að svo víðtæk-
ar aðgerðir af þessu tagi sem ríkis-
stjórnin hefur gripið til, afnám
samningsréttar hjá launþegum
um þetta langan tíma, sé algert
einsdæmi meðal lýðræðisþjóða.
Verðum að um-
gangast auðlindir
með varúð
— Sjávarútvegsmál skipta
sköpum fyrir þjóðarbú íslend-
inga. Hvert hrunið hefur þar rek-
ið annað. Fyrst loðna, síðan
þorskur, nú er talað um grásleppu
og karfa. í sölumálunum hafa
orðið stórslys. Fleiri dæmi um
rányrkju má nefna. Hver er að
þínu mati meginorsök þess,
hvernig komið er í þessari undir-
stöðugrein okkar og hvaða leiðir
eru færar út úr vandanum?
Það er brýnt fyrir okkur að
gera okkur glögga grein fyrir því,
að til þess að við getum haldið
uppi góðum lifskjörum hér á ís-
landi og sæmilegum stöðugleika í
efnahagsmálum, verðum við að
umgangast auðlindir sjávarins af
varúð. Sterkir fiskistofnar eru
undirstaða þess að hér sé hægt að
hafa blómlegan sjávarútveg, sem
standist bærilega sveiflur af völd-
um náttúrufars, því að þær eru
auðvitað hluti af þessu dæmi. ís-
lendingum hefur ekki tekist að
hafa nægilega góða stjórn á fisk-
veiðunum. Við höfum verið allt
of stórtækir í því að ganga á fiski-
stofna. Eftir það sem gerðist með
síldina mátti telja að við yrðum
varkárari í sambandi við loðnu-
stofninn og þorskstofninn og
fleiri fiskistofna, en það hefur
ekki reynzt svo og hefur keyrt um
þverbak á síðustu árum. Þarna
þarf að sjálfsögðu að eiga sér stað
alger stefnubreyting þannig að
fiskistofnar séu ekki ofveiddir og
menn séu aðhaldssamir í þeim
efnum. Það mun síðan koma
fram í betri afkomu í sjávarútveg-
inum.
í annan stað hefur tilkostnaður
við veiðarnar verið stórlega auk-
inn og það er tilhneiging til þess
að stækka fiskiskipastólinn um-
fram það sem nauðsynlegt er og
umfram það sem skynsamlegt er
og hagkvæmt. Á seinustu árum
hefur bæst mjög við fiskiskipa-
stólinn. Þetta þýðir auðvitað að
tilkostnaðurinn við veiðarnar
verður langtum meiri og með
þessum hætti bitnar sú stefna sem
fylgt hefur verið, bæði í veiðunum
og í stærð skipastólsins og fjár-
festingu í útgerðinni á afkomu út-
gerðar, sjómanna og þjóðarinnar
allrar. Þarna þarf vitaskuld að
eiga sér stað alger stefnubreyting.
Mörkuð verði
nútímastefna
Við Alþýðuflokksmenn höfum
verið með þær hugmyndir að inn-
flutningur á fiskiskipum væri
ekki leyfður um tíma. Við höfum
byrjað að framkvæma þær hug-
myndir, en þær voru brotnar á
bak aftur. Ég held að það sé nauð-
synlegt að slíkri stefnu verði nú
fylgt fram meðan menn átta sig á
því, hvaða ráð þeir telja að séu á-
sættanleg til þess að hafa hemil á
stærð skipastólsins. Ég tel, að það
sé ákaflega mikilvægt að það sé
farið í þetta verkefni. Það er
nauðsynlegt að það náist sam-
staða um það, ekki bara pólitísk
samstaða milli flokkanna, heldur
líka samstaða við hagsmunaaðila
í sjávarútvegi þannig að það verði
mörkuð nútímastefna. Það er
auðvitað afleitt, að einn sjávarút-
vegsráðherra fylgi einni stefnu og
sá næsti brjóti hana síðan á bak
aftur með þeim afleiðingum sem
við höfum séð að undanförnu.
Þarna þarf að koma til samstaða
allra aðila um það hver stefnan
eigi að vera í þessum efnum og
það er svo mikið í húfi. Mér finnst
að menn eigi að geta þó nokkuð á
sig lagt til þess að leita að þeirri
samstöðu.
Veiöileyfastjórn
Við Alþýðuflokksmenn höfð-
um þar á meðal flutt þingsálykt-
unartillögu um athugun á veiði-
leyfastjórn í fiskveiðum. En það
er kannski ekki tímabært að full-
yrða það fyrir fullt og fast, að það
eigi að taka upp víðtæka veiði-
leyfastjórn. En það er þó a.m.k.
tímabært að hyggja að því, hverjir
eru kostir og gallar hvers fyrir-
komulags og leita eftir umræðu
um það við hagsmunaaðilana í
sjávarútveginum. Við lauslega
skoðun kemur í ljós, að það eru
ýmsir kostir, sem fylgja veiði-
leyfastjórnun, en það eru líka
ýmsir gallar og þetta verða menn
að vega og meta og flutningur
okkar á þessari þingsályktunartil-
lögu er beinlínis þannig hugsaður,
að það sé leitað eftir samstöðu um
betri leiðir við fiskveiðistjórnina
heldur en hafa verið tíðkaðar að
undanförnu og í því sambandi
verði veiðileyfastjórn athuguð al-
veg sérstaklega.
Ekki fleiri gælu-
verkefni
— Allir tala um að efla íslensk-
an iðnað. Hvernig finnst þér það
hafa tekist til á síðustu árum?
— Það gætir alltof ríkrar til-
hneigingar til þess, að ráðherrar
og stjórnmálamenn — og keyrði
um þverbak á síðasta kjörtíma-
bili — ætli sér að efla íslenskan
iðnað með einhverjum sérstökum
verkefnum, sem verða uppáhalds-
verkefni þeirra. Auðvitað getur
það átt við, að reistar séu einhverj-
ar verksmiðjur, t.d. stálverksmiðj-
an eða eitthvað slíkt, — en það er
rangt að ætla sér að þróa íslensk-
an iðnað fyrst og fremst á því að
opinberar stofnanir finni upp á
einhverjum sérstökum verksmiðj-
um sem reisa eigi. Það eru hin al-
mennu skilyrði í iðnaðinum sem
skipta langmestu máli, hin al-
mennu rekstrarskilyrði. Að iðn-
aðurinn búi við sæmbærileg kjör
og sams konar kjör og aðstöðu í
þjóðfélaginu eins og aðrar at-
vinnugreinar. Þetta gildir í lána-
málum, skattamálum og tolla-
málum.
Ef við ætlum að skapa okkur
möguleika til útflutnings á iðnað-
arvarningi, þá verðum við lika að
endurskoða fleiri aðferðir heldur
en nú eru uppi hafðar í sambandi
við innflutning. Innflutningur er
að vissu leyti frjáls hjá okkur, við
getum sagt að hann sé algjörlega
frjáls, en útflutningur er eiginlega
heftur. Þó að það eigi að heita
það í orði að útflutningur sé
frjáls, þá er pappírsverkið í sam-
bandi við útflutning svo svifaseint
og þungt að ýmsir þeir sem
kannski mundu vilja stunda út-
flutning á iðnvarningi hreinlega
gefast upp. Hugmynd okkar Al-
þýðuyflokksmanna er sú, að því
er varðar útflutning á iðnaðarvör-
um Iandbúnaðarvara, þá ætti að
gera þann útflutning frjálsari,
ekki bara í orði heldur líka á borði
og að því er sjávarútveginn varð-
ar, þá á að vera svigrúm fyrir
smærri útflytjendur í einhverjum
mæli til þess að stunda útflutning
og veita þannig hinum stærri sam-
tökum, sem fara með útflutning
eins og Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna og SÍS aukið aðhald frá
því sem nú er. Með þessu er ég alls
ekki að segja að þessi stóru sam-
tök hafi ekki hlutverki að gegna,
heldur að það sé nauðsynlegt að
smærri aðilar hafi þarna líka
tækifæri og geti þannig veitt að-
hald sem ég held að hinum stóru
sé hollt og þeir þurfi raunverulega
á að halda. Ég er ekkert að van-
meta það sem þeir hafa gert, en
nokkurt aðhald er auðvitað nauð-
synlegt í þessum efnum líka í sjáv-
arútvegi.
Söluhliðin
mikilvæg
En að því er iðnaðinn varðar,
þá eru það þessii almennu skilyrði
sem fyrst og fremst gefa mögu-
leika á því að nota sér iðnþróun,
þannig að framtak manna nýtist
til þess að nýta þau tækifæri, sem
upp koma. Menn verða þá að hafa
aðstöðu til þess að geta sinnt
rekstri sinna fyrirtækja, en þurfa
ekki að vera sendisveinar redding-
anna eins og þeir eru núna á lána-
markaði og ýmsum öðrum svið-
um, þá geti þeir sinnt stjórnunar-
störfum og söluhliðin er ekki síð-
ur mikilvæg. Við íslendingar er-
um kannski fyrst og fremst fram-
leiðendur og höfum verið gegnum
tíðina, en höfum ekki tileinkað
okkur sölumennsku í sama mæli
eins og ýmsar aðrar þjóðir. Við
getum tekið Dani til samanburð-
ar. Þeir hafa engin feikn af hrá-
efnum til að vinna úr sinn iðn-
varning, en þeir kunna til sölu-
mennsku og þeim tekst að selja
mikið af iðnvarningi á erlendri
grund og það byggist fyrst og
fremst á tvennu: Annars vegar á
sölumennsku og hins vegar því
sem kallað er „design“ eða hönn-
un þeirra hluta, sem þeir eru að
selja. Þetta held ég að við íslend-
ingar þurfum að læra og stjórnin
þurfi að stuðla að því að þróunin
geti verið í þessa átt.
— Það hefur stundum verið
sagt að íhald og Framsókn laði
það versta fram hvor í öðrum.
Finnst þér að þessi fullyrðing hafi
að einhverju leyti sannast á fyrstu
vikum stjórnarinnar?
— Ja, reynslan hefur náttúr-
lega verið sú að þegar þessir tveir
flokkar hafa starfað saman, þá
hefur ekki tekist vel til um lands-
stjórnina og hagsmunir launa-
fólks hafa orðið útundan. Og það
eru auðvitað innan beggja þessara
flokka mjög sterk öfl af þessu
tagi. En þar á ofan þá hafa þessir
flokkar mikla tilhneigingu til þess
að standa vörð um ýmsa þætti í
efnahagsmálum, sem þurfa ým-
issa breytinga við. Við getum tek-
ið landbúnaðarmálin sem dæmi
og það kerfi sem við búum við
varðandi landbúnaðarmál, yfir-
stjórn þeirra, verðlagningarkerfi,
útflutningsbætur og því um líkt.
Það er orðið ærið gamalt, sérstak-
lega að því er varðar verðlagning-
arkerfið og þess háttar.
Þetta var í sjálfu sér gott og gilt
kerfi sem stuðlaði að framleiðslu-
aukningu fyrir — ja, við skulum
segja 30 árum síðan. Þá var þörf
á því. En nú er þetta orðið fyrir
löngu úrelt. En þessir tveir flokk-
ar hafa mjög ríka tilhneigingu til
að standa vörð um kerfið. Það eru
sterk öfl innan þeirra beggja, sem
vilja engu breyta í þessum efnum.
Og það er auðvitað eitt af því sem
við Alþýðuflokksmenn höfum
rekið okkur á, að kerfið er staðn-
að og steinrunnið og það eru sterk
öfl innan þessara tveggja stærstu
stjórnmálaflokka, sem fást ekki
til að taka á endurbótum í þeim
efnum. Ég held að það sé mikill
misskilningur hjá þeim að þeir séu
að standa vörð um hagsmuni
bænda með þessari afstöðu sinni
og ég hef orðið var við það hjá
ýmsum bændum sem ég hef um-
gengist, að þeir eru í sjálfu sér al-
veg gáttaðir á því hvernig það má
vera, að verð á landbúnaðarvör-
um þurfi að hækka um tugi pró-
senta á sama tíma og launþegar og
bændur fá 8% eins og gerðist
seinast, jafnframt því sem sífellt
er verið að reisa nýjar og nýjar
vinnslustöðvar, sem enginn sér
neina sérstaka fyrirsjá við að reisa
eða kosti. Það er þessi sjálfvirkni
í verðlagningarkefi landbúnaðar-
ins, sem þarf að höggva á og auka
þarna frjálsræði og sjá til þess að
vinnslustöðvarnar séu viðskipta-