Tíminn - 11.02.1967, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 11. febrúar 1967
TÍMINN
hanoritamAud oe wöðin
Undanfarið haifa blöðunum bor-
izt ýmsar „raddir“ vegna þess end
emis, að gera átti mericisdaginn
17. nóvember 1966 að „aftöku-
palli“ fyrir Bjama M. Gíslason.
Ætla mætti við skulduðum hon-
um eitthvað annað. Enginn get-
ur neitað því, að þeir menn, sem
íyrir framan alþjóð gerðu bolla-
leggingar út af dómi hæstaréttar
í Danmörku, hafa unnið þjóð
sinni mörg þarfaverk, enda hefur
ekki verið sparað á „verðlauna-
peninga” til þeirra í blöðum
þessa lands. En einmitt þess
vegna minnti atburðurinn 17.
nóvember mig talsvert á algenga
refskák, sem endurtekur sig að
öðru hvoru. Þegar rætt er um
hina svokölluðu velmegun í þjóð
félaginu, fara vissir menn ótru-
lega oft til myndasmiðsins, og þarj
á eftir í blöðin til að láta þakka:
sér góðærið og aflabrögðin.
Satt að segja eru þantúg sjón-j
hverfingar hálfgerð móðgun gagn
vart íslenzkum almenningi. Það eri
engu líkara en við séum skoðaðir
sem sauðsvartur almúgi án þroska
og getu til að hugsa sjálfir. En
þó íslenzk alþýðumenning nú um
áraraðir hafi verið gerð að horn-
reku í þjóðfélaginu, erum við
ekki ennþá orðnir það kalnir í
toppinum, að við getum ekki gert
mismun á ærið sérlegum gróanda
í vandamálum þjóðarinnar og óvið
jafnanlegri sjálfsumgleði, sem;
aldrei er utanbæjar, etf eittíhvað i
mikilvægt er á ferli.
Mergunnn í sigri handritamáls-
ins er alls ekki hið alkunna færi-
band íslenzkra stjórnmála og
fræðslumála. Það er með hand-
ritamálið eins og öll önnur mál,
sem erfitt er að leysa, að lausn-!
in allt í einu þokast nær fyrir
atbeina einhvers einstaklings, sem
batt bagga sína öðrum hnútum en
venja var á. Bjarni M. Gíslason er
ekkert veraldarundur, en hann er
samt sam áður sá íslendingur, sem
á mestan þótt í heimkomu hand-
ritanna. Galdurinn í starfi hans
er ósköp einfaldur og felst eink-
um í því, að auka skarpskyggni
danskrar alþýðu gagnvart okkur.
Á ferð um Danmörku síðast)ið-
ið sumar, gerðum við nokkrir ís-
lendingar það að gamni okkar,
að ræða handritamálið og athuga,
hvað danskur almenningur þekkti
af handritameisturunum okk^r.
Enginn hafði heyrt þeirra getið,
en allir þekktu Bjarna M. Gísla-
son, sem manninn, sem aldrei
hafði talað um annað en hand-
ritamálið. Það var engu líkara en
Bjarni oft og mörgum sinnum
hefði strokið um það viðkvæma
strengi, að fólki jafnvel fyndist
hann heyra til í þeirra sveit. Af
mikilli leikni hefði hann jamrýmt
ræður sínar almennu etfni sem þar
var fyrir hendi um félagslega þró-
un milli tveggja bræðraþjóða.
Þegar við urðum þessa varir
skildum við betur, hvers vegna
alþýðuhreyfingin danska með lýð-
háskólamenn í broddi fylkingar,
tók rit hans og ræður sér td upp-
byggingar. En þar nær enginn
siíkum á'hrifum á einum degi. Upp
lýsingarstarf Bjarna M. Gíslason-
ar hefur kostað hann eljusemi
margra ára. Danskur lýðháskó)a-j
maður sagði við okkur: Samst.aríi;
Bjarna M. Gíslasonar og dönsku
lýðháskólanna í handritamálinu er
þannig varið, að það er ekici nægti
að skilja það að. Við sóttum |
margt til hans af fræðslu um
tengsl handritanna við íslenzka
þjóðina, og hann sótti ýmislegt
til okkar af betri þekkingu á
dönskum þjóðfélagsmálum. Við
vorum hlynntir skilun hundrit-
anna áður en hann kom til Dan-
merkur, en eftir að bækur hans
komu út gátum við rifið það upp
úr þeim skotgrafarhernaði, sem
tíðkazt hafði og haslað þvj nýjan
völl.
Það eru til margar haglega gerð
ar ritgerðir um sögu handrita-
baráttunnar hér í landi, en eftir
að málið tóik á sig sérkennilegt
danskt snið með gjaifartillögunni,
urðu það merkileg kaflaskipti í
baráttusögu handritamálsins, að
gömlu niðurstöðurnar um hina
dönsk-íslenzku baráttu féllu úr
gildi. Það væri ofloí að telja, að
Bjarni M. Gíslason hefði markað
þessa stefnu, en hins vegar er
hann einasti íslendingurinn sem
á nokkurn þátt í henni. Bækur
hans, fyrirlestrar og ritgerðir
höfðu mikilvæg áhrif á alla þá
Dani, sem stóðu að viðfangsefn-
um hinnar nýju lausnaraðferðar,
sem lyktaði svo gætfusamlega
1961, þegar mikill hluti danska
þjóðþingsins samþykkti gjafatil-
löguna.
í blöðum hér heima er þess
oft getið, að „margir hafi unnið
vel að handritamálinu.“ En að vei
afihu'guðu máli er þessi santileik-
ur oft sagður til að draga lesand-
ann að nöfnum, sem minni rétt
eiga á sér í þessu tilviki. Bjarni
M. Gíslason getur þess í fyrstu
bók sinni um handritamálið, að
danskir fræðimenn neiti þeirri að-
ferð í nefndarálitinu danska, að
gera harla lauslega grein fyrir því
sem nokkru máli skiptir, nota það
aðeins í innskotum og aukasetn-
ingum, en margfalda hins vegar
smámunina. í þeim greinum sem
ég hef lesið um handritamálið eft-
ir íslenzka fræðimenn, að Alex-
ander Jóhannessyni undantekn-
um, er sömu aðferðinni öeitt
gegn Bjarna og hinum merka sam
herja hans Jörgen Bukdahl. En
ætla mætti þó að við skulduðum
þeim aðra meðhöndlun.
Satt að segja álít ég það ekk-
ert sérstaklega þakkarvert, þó ís-
lenzkir embættismenn hafi gert
skyldú sína f sambandi við hand-
ritamálið. Þeir eru launaðir til
þess að gæta þjóðstarfa og þó
eitflhvert þrátt hafi verið um smá-
muni, þegar að samningum kom,
er ekki hægt að líkja því við bar-
áttu. Baráttan fyrir heimU .'tn-
ingi handritanna síðustu árin er
fyrst og fremst háð af Bjarna og
dönskum mönnum, sem gerðu -það
að stefnu sinni að færa íslandi
dýrmæta gjöf. Þetta er alveg ein-
stakur atburður í sögu Norður-
landa, og þess vegna ber að skilja
það rétt. Þessir dönsku menn voru
ekki akademískir sérfræðingar, ó
margir þeirra hefðu háskóla-
menntun. Þeir voru leiðtogar
danskrar alþýðumenningar, og
þeir töluðu fyrir munn danskrar
alþýðu. Öll þeirra barátta var háð
gegn steinrunnu aftunhaldi
danskra vísindamanna, en eikkert
sérstaklega fyrir Háskóla fslands,
heldur fyrir íslenzku þjóðina sem
heild.
En hvað skeður hér eftir að
gjafatillagan var samþykkt í
danska þinginu 1961, og danska
alþýðuhreyfingin mátti standa í
eilífu stappi með að verja land-
helgi stefnu sinnar? Þá fer að
bera mikið á ..akademiskum“ rit-
gerðum i jslenzkum blöðum og
hin umfangsmiklu skrif miðuðu
fyrst og fremst að því, að stækka
köku vissra íslenzkra ráðherra og
prófessora sem áhrifamanna mál-
efnisins. Þetta var ekki aðeins
móðgun gagnvart þeim mönnum,
sem fyrir okkur börðust, en það
var í þessu sambandi í algeru
ósamræmi við algengar kurteisis-
reglur, að einblina á sjálfan sig.
JÚt á við var ekki hægt að skilja
þetta öðruvísi, en að handrita-
málið væri akademísk sérmál hér á
landi, eins og andstæðingar okk-
ar vildu láta það heita, en ekki
þjóðmál. Samhliða þessu hafa
blöðin birt leiðara um allt það
sem þarf að gera fyrir háskólann.
Það er engu líkara en íslenzkur
almenningur nú eigi að fara að
þræla undir einhverri hámenntun,
sem liggur langt fyrir ofan garð
þess vannærða barns, sem alþýðu-
menning heitir.
Hvernig ætli leiðtogum dönsku
alþýðuhreyfingarinnar komi þetta
fyrir sjónir? Ætli það sé í sam-
ræmi við hugsjónir þeirra og bar-
áttu tfyrir að skila okkur handrit-
unum? Ég efast mikið um það.
Að mínum dómi hefur islenzikur
almenningur látið of lítið til sín
heyra í sambandi við þetta mál.
En betra seint en aldrei. Radd-
irnar um Bjarna M. Gíslason,
manninn, sem gerði handritamálið
að æfistarfi sínu, mega ekki
þagna. Þegar það endanlega verð-
ur ákveðið, að flytja eigi hand-
ritin heim, verður íslenzk alþýða
afdráttarlaust að krefjast þess, að
hún komist að og -geti fært dönsku
þjóðinni 'þökk sina.
En hvernig er hægt að gera
það í fullu samræmi við það vin-
arhandtak, sem felst i baráttu al-
þýðuhreytfingarinnar dönsku fyrir
okkur? Ég get ekki séð aðra mögu
leika, en að kalla eigi Bjarna M.
Gíslason heim og b'iðja hann um
að gera grein fyrir vinarhug okk-
ar í garð samherja hans í Dan-
mörku. Hann er meðal þeirra skoð
aður sem fulltrúi íslenzkrar al-
þýðumenningar, og það var gæfu-
munurinn þegar á reyndi, að
dönsk alþýða hafði heimsókn af
íslenzkum manni, sem hún gat
skoðað sem sinn jafningja — og
skildi.
Bjarni er sjálfsagður fulltrúi is-
lenzkrar alþýðu, þegar hún færir
dönsku þjóðinni þakkir sínar.
Hj. G.
LEÐUR - NÆLON OG
RIFFLAÐ GÚMMI.
Allar sólningar og aðrar
viðgerðir afgreiddar með
stuttum fyrirvara.
Skóvinnustofan
Skipholti 70
(inngangur frá bakhlið.)

Benedikt Gíslason og Einar Bjarnason við samlestur handrits og
prófarka að síðasta bindinu.
Ættir AustfírB-
inga í 8 binium
- útgálunni iokii
Rétt fyrir jólin kom út átt
unda og síðasta bindi af Ætt-
um Austfirðinga, hinu mikla
ættfræðiriti séra Einars Jóns-
sonar prófasts á Hofi í Vopna
firði, en um útgáfuna hafa
séð Benedikt Gislason frá Hof
teigi og Einar Bjarnason, ríkis
endurskoðandi. Útgefandi er
Austfirðingafélagið í Reykja-
vík, en Benedikt'mun þó vera
helzta driffjöður þess, að verk
ið allt er út komið, enda njun
hann beinlínis hafa tekið á
sig fjárhagsbyrðar af því, svo
og fleiri menn. Útgáían heíur
og notið nokkurs styrks frá
Alþingi og Múlasýslum og
framlaga ýmissa manna, að
því er Benedikt segir í eftir
mála.
Verkið allt er fullar fimm
tán hundruð blaðsíður. Út-
gáfan hófst litlu eftir 1950 og
fyrsta bindið kom út 1953 á
aldarafmæli höfundar. Handrit
ið var að sjálfsögðu ekki full
gert, er höfundur lézt, og hafa
umsjónarmenn útgáfunnar þvi
orðið að leggja af mörkum
mikið starf í því efni, og enda
leitað til fleiri manna, að þvi
er Benedikt tíundar i eftir-
mála, svo sem til Indriða Ind
riðasonar, Hjalta Jónssonar í
Hólum og Sigurjóns Jónsson-
ar frá Þorgeirsstöðum.
Þá getur Benedikt þess, að
ýmsir góðir menn hafi lagt
mikið starf af mörkum við
söfnun fjár til útgáfunnar og
sölu bókanna og getur sérstak
lega Jóns Þórðarsonar prentara
sem safnaði miklu fé og kveðst
muni láta binda söfnunarskrárn
ar með einu eintaki af verk-
inu, er síðan verið gefið Eiða
skóla til varðveizlu.
Það fer ekki á milli mála,
að hér hefur mikið þrekvirki
verið af höndum leyst, og hvað
sem menn vilja annars segja
um ættfræði er hér saman kom
inn mikill heimildasjóður, sem
komandi kynslóðir munu otft
leita í. Ættfræðistarf séra Ein
ars prófasts er afreksverk, en
síðan tekst svo vel til að um það
fjalla til útgáfu tveir menn
sem sérstaklega eru til þess
fallnir að gera því fullnaðar-
skil. Benedikt Gislason e r
þjóðkunnur fræðasjór en jafn
framt einstakur framtaks-
maður og hamhleypa, en Einar
Bjarnason nákvæmur og vand
virkur ættfræðingur, og mun
hann mjög hafa annazt próf-
arkalestur, sem ekki er lítil-
vægur í ættfræðiriti. Þeir fá og
til samstarfs marga ágæta á-
hugamenn um austfirzk fræði
og ýmsir leggja fram verulega
vinnu, svo sem Þorsteinn
Thorlacius, fyrrverandi prent
smiðjustjóri, sem vélritaði
meirihluta verksins eða annað
ist það. En vafalaust á Bene
dikt frá Hofteigi meginheiður
af því, að þrekvirki þessu er
lokið.
Útgáfan er öll hin vand-
aðasta.
VELSTJÓRAFÉLAG
ÍSLANDS
Aðalfundui Vélstjórafélags íslands verður haldinn
að Bárugötu 11 fimmtudaginn 16. þ.m. kl. 20.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf og önnur mál.
Stjórnin.
T rúlof unarhringar
afgreiddir
samdægurs.
Sendum um allt land.
HALLDÓR,
Skólavörðustjg 2.