Tíminn - 17.03.1967, Side 3

FOSTUDAGUR 17. marz 1967.
TÍMINN
Aðdragandi og stofnun
TIMINN
í 50 ÁR
Hinn 17. marz 1917 hóf nýtt
vikublað göngu sína í Reykjavík
og bættist í fábreyttan en þó
mjög breytilegan hóp höfuðstaðar-
biaðanna. Þetta var lítið blað með
stórt nafn, fjórar litlar síður með
hógværum fyrirsögnum í einum
dálki en dirfðist þó að tengja sig
við tímann með þeim hætti að taka
sér nafn hans og visa með því til
markmiðsins — að hyggja í senn
að fortíð og framtíð. Þetta var
TÍMINN, sem á fimmtugsafmæli
í dag.
Árið 1917 er hamskiptaá” í
íslenzkri stjórnmálasögu. Þótt
fullveldið tæki ekki gildi fyrr en
árið eftir, vissu menn, að það
var á næstu grösum, og létu það
ekki dragast að sníða því stjórn-
málastakkinn. Gestur á Hæli og
Jónas Jónsson höfðu hrundið af
stað framboði „óháðra bænda“
sumarið áður. og haldið fund að
ÞjÖrsártúni. og Hallgrímur Krist-
insson og Jónas Jónsson höfðu
vakað saman heila nótt norður
i landi við að ræða hugsjónir sam-
vinnunnar og ungmennafélag-
anna sem grundvöll að nýjum
stj órnmálaflokki.
„Óháðir bændur“ höfðu unnið
kosningasigur, og gamla flokka-
skipanin var að riðlast. Þegar þing
kom saman árla vetrar 1916 stofn
uðu átta þingmenn Framsóknar-
flokkinn. Ríkisstjórn Jóns Magnús
sonar var setzt að völdum, og hinn
nýi flokkur, sem þegar átti ráð-
herra í ríkisstjórninni, Sigurð
Jónson frá Yztafelli, átti sér ekk
ert málgagn, ekkert blað. Menn
höfðu ætlað að fara sér hægt við
stofnun blaðs, láta líða á árið,
undirbúa það vel og höfðu auga
stað á ákveðnum ritstjóra, sem var
við nám erlendis og þótti hinn
efnilegasti stjórnmálamaður, Héð-
inn Valdimarsson.
En framvindan varð hraðari en
gert var ráð fyrir, og því var Tím-
inn búinn úr hlaði af meiri skynd
ingu en ætlað var, enda kallaði
mjög að brýn nauðsyn um átök í
dægurmálum og aðsteðjandi vanda
vegna styrjaldarinnar. Stjórnin
varð að gera ýmsar neyðarráð-
stafanir, sem sættu gagnrýni eins
og gengur, til þess að sjá þjóðinni
farborða í siglingabanni og vöru-
skorti Íslendingum hafði verið
neitað um sérstakan siglingafána,
sem hefði þó getað orðið þeim
nokkur hlíf á höfunum í stríðinu,
Þjóðvp-íar höfðu sett siglingabann
á landið.
f bók sinni Sókn og sigrar, segir
Þórarinn Þórarinsson. ritstjóri
m.a. svo um stofnun Tímans:
„Jónas Jónsson hafði neitað því
þrátt fyrir' eindregnar áskoranir
að gerast ritstjóri hins nýja blaðs,
því að hann ætlaði sér að helga
sig aðallega kennslu- og uppeldis-
störfum, en lofaði hins vegar að
skrifa i það Bjarni Ásgeirsson,
sem var einn þeirra, sem stóðu
að hinni fyrirhuguðu blaðaút-
gáfu, hafði rætt um það við Héðin
Valdimarsson. sem þá var við
hagfræðinám i Kaupmannahöfn.
að hann yrði ritstjóri blaðsins,
og að útgáfa þess byrjaði um
líkt leyti og hann kæmi heim frá
námi. Þar sem hraða varð stofnun
blaðsins af fyrrgreindum ástæð-
um, gat ekki orðið af þvi, að
Héðinn tæki strax við ritstjórn
blaðsins Jónas .Jónsson, sem var
bæði upphafsmaður og helzti fram
kvæmdamaður blaðstofnunarinn-
ar, sneri sér þá til Guðbrands
Magnússonar og fékk hann til að
taka að sér ritstjórn blaðsins fyrst
um sinn.
Hið nýja blað var ekki gefið
út sem málgagn Framsóknarflokks
ins, enda tíðkaðist ekki þá, að
flokkar gæfu út blöð. Blöðin voru
yfirleitt einkaeign. Það var ekki
heldur lýst formlega stuðnings-
blað flokksins, þótt svo yrði í
reynd. Um útgáfu blaðsins var
stofnað félag 20—30 manna viða
um land, og lofuðu þeir allir nokkr
um framlögum til styrktar blað-
inu. Ekki voru þau framlög inn-
heimt nema í eitt skipti. Mjög var
þessi félagsskapur lauslegur, og
munu aldrei hafa verið sett nein
lög um hann. Fvrstu útgáfustjórn
blaðsins skipuðu þeir Hallgrímur
Kristinsson, Guðbrandur Magnús-
son og Jónas Jónson, en erfitt
var í reynd að skilja hana frá
hinni svonefndu Tíma-klíku, sem
fljótlega kom til sögu. Hún hélt
reglulega fundi, þar sem rætt var
| um blaðið og flokkinn. Auk út-
gáfustjórnarinnar áðurnefndu,
skipuðu Tíma-klíkuna þeir Jón
Árnason, Aðalsteinn Kristinsson
og Tryggvi Þórhallsson. eftir að
j hann varð ritstjóri blaðsins. Þegar
Hallgrímur féll frá, tók Sigurður
bróðir hans sæti hans. Þetta voru
hinir raunverulegu stjórnendur og
forráðamenn Tímans, unz hann
varð formlega eign flokksins og
yfirlýst málgagn hans 1938 ....
Ekki var laust við, að stundum
bæri Tíma-klíkunni og þingflokkn
um nokkuð í milli, einkum áður
en þeir Jónas og Tryggvi tóku
sæti á þingi. Þorsteinn M. Jóns-
son segir um þetta, „að samvinn-j
an milli þingflokksins og Tímansj
var ekki nógu náin á fyrstu árum !
þeirra. Tímanum réðu ungir hug-:
sjónamenn, vígreifir og djarfir, enj
ef til vill stundum ekki nægilega i
gætnir. En meirjhluti þingflokks;
ins voru aidraðir menn, lífsreynd-
ir og gætnir“.
Guðbrandur Magnússon var Aust
Austfirðingur, alinn upp á Seyðis
firði og lærði þar prentiðn. Flutt-
ist til Akureyrar og varð þar einn
af stofnendum. Ungmennnfélags
Akureyrar, fór skömmu síðar til
Reykjavíkur og stofnaði þar Ung-
mennafélag Reykjavíkur. Var
hann mikill áhrifamaður á fyrstu
árum ungmennafélagshreyfingar-
innar En vorið 1914 fluttist hann
austur að Holti undir Eyjafjöllum
og hóf þar búskap í sambýli við
séra Jakob Ó. Lárusson. Guð-
brandur hefur sjálfur sagt svo
frá tildrögum að ritstjóraráðningu
sinni í grein fyrir tíu árum:
„Frá fardögum 1914 áttum við
séra Jakob og frú Sigríður kona
hans að jöfnu búið í Holti undir
Eyjafjöllum. Á haustnóttum 1916
fer ég ti] Reykjavikur til þess að
sitja þar um jarðnæði. en ég ætl-
aði mér að verða bóndi, var nú
heitbundinn og kunni ekki við að
eiga ábúðarréttinn undir þriðja
manni, sem nú var þess þá um-
kominn að hafa einn það gagn af
sinni miklu og góðu jörð. sem við
áður höfðum haft báðir. Vann ég
þennan vetur að minni gömlu iðn
i ísafold.
Þá er það að Jónas Jónsson
kemur að máli við mig kvöld eitt
og spyr, hvort ég vilji gjörast rit-
stjóri að blaði hins unga Fram-
sóknarflokks, þar eð Héðinn Valdi-j
marsson, sem fyrirhugað hafðij
verið að yrði ritstjórinn, væri enn'
við háskólanám i Danmörku. Lauk
með því, að ég játaði þessu og
hafði þau orð um, að ég hefði þann
kost, að auðvelt yrði að losna
við mig, með því að ég ætlaði
mér annað hlutskipti“.
Samið var við Prentsmiðjuna
Gutenberg um prentun blaðsins,
sem hvorki var stórt né glæst á
mælikvarða síðari tíma. Upphafs-
mönnum ber saman um, að Jónas
Jónsson muni hafa ráðið nafni
blaðsins. Til vinstri við nafn var
skráð í ramma: „Timinn kemur út
einu sinni í viku og kostar 4 kr.
til áramóta“. Til hægri var skráð
í annan ramma: „Afgreiðsla á
Laugaveg 4 (bókabúðinni). Þar
er tekið á móti áskrifendum".
Nafn ritstjóra og prentsmiðju
var skráð neðst og aftast á fjórðu
síðu. Blaðið var fjórar síður. Eng
in fyrirsögn meiba en eindálka —
engin mynd, enda voru ljósmyndir;
þá ekki farnar að birtast í ís-
lenzkum blöðum og engin prent-
myndagerð til í landinu, en reynt
var stundum að skera úr mynda-
mót í línóleum eða tré oz prenta
eftir þeim myndamótum.
Fyrsta greinin í blaðinu nefnd-
ist Inngangur, og er þar lýst til-
gangi með blaðstofnuninni og
Framhald á 5. síðu..
Prentsmiðjan Gutenberg, þar sem Tíminn var fyrst prentaður.
„Takmarkið er framför alls
landsins og allrar þjóðarinnar"
„Inngangur" — fyrsta greinin í fyrsta blaðinu,
sem út kom af Tímanum.
Um nokkur undanfarin miss-
eri hafa verið á döfinni samtök
allmargra eldri og yngri manna
af ýmsum stéttum víðs vegar
um land, sem stefnl hafa að
því, að íslenzka þjóðin skiptist
framvegis fremur en hingað til
eftir því, hvort menn væru
framsæknir eð.. fhaldssamir í
skoðunum. Þessir menn voru
óánægðir með árangurinn af
gömlu flokkaskiptingunni. Þeir
sáu þessa flokka klofna og
bráðna saman aftur, oft af litl-i
um orsökum. Þeir sáu menn,
sem verið höfðu samherjar í |
gær, verða fjendur í dae. Og
þegar til athafna kom í þing-
inu, gekk illa að halda þessum
flokksbrotum saman um ákveð-
in mál. f innanlandsmálunum
a.m.k. var ekki hægt að greina
nokkum verulegan stefnumun.
Af þessu öllu hefur mjög
dvínað trúin á lífsgildi gömlu
flokkanna. Og svo mjög hefur
kveðið að þessu trúleysi, að tvö
nafnkenndustu stjórnmálablöð
iandsins hafa eigi alls fyrir
löngu viðurkennt, að gamla
flokkaskipunin væri úrelt og
eigi til frambuðar. (
En þjóð, sem býr við þing-
ræði getur ekki án flokk'>
Og stjórnarhættir og fram-
kvæmdir . þingræðislöndunum
fara mjög eftir því, hvort flokk
arnir eru sterkir og heilbrigðir,
“ða sjúkir og sjálfum sér sund
arþykkir. Þar sem flokkarnir
eru reikulir og óútreiknanleg-
ir, eins og roksandnr á evði-
mörk, verða framkvæmdirnar
litlar og skipulagslausar, því að
hver höndin er þar upp á móti
annarri. Heilbrigð flokkaskipun
hlýtur að byggjast á því, að
flokksbræðurnir séu andlega
skyldir, séu samhuga um mörg
mál en ekki aðeins eitt, og það
eru málin, sem mestu skipta
í hverju landi.
Erlendis liefur reynslan orðið
sú í flestum þingræðislöndun-
um, að þjóðirnar skiptast í tvo
höfuðflokka, framsóknarmenn
og íhaldsmenn. Að vísu gætir
allajafna nokkurrar undirskipt-
ingar, en þó marka þessir tveir
skoðanahættir aðallínur. Og
svo þarf eínnig að verða hér á
landi, ef stjómarform það, sem
þjóðin býr við, á að verða sæmi-
lega hagstætt Iandsfólkinu.
Þetta blað mun eftir föngum
beitast fyrir heilbrigðri fram-
farastefnu í landsmálunum- Þar
þarf að gæta samræmis, hvorki
hlynna um of að einum atvinnu
veginum á kostnað annars, né
nefja einn bæ eða eitt hérað
á kostnað annarra landshluta,
því að takmarkið er framför
alls landsins og allrar þjóðarinn
ar.
Að þessu sinni verður ekki
farið ítarlega út í einstök stefnu
atriði, en aðeins bent á fjögur
mál, sem blaðið mun láta til
sín taka, og Iítur það svo á, að
heppileg úrlausn þeirra geti
verið hin bezta undirstaða allra
annarra framfara.
Er þar fyrst að nefna banka-
málin, sem eru og hafa venð
í ólagi, svo megnu, að seðla-
útgáfurétturinn hefur af þing-
inu verið afhentur erlendu
gróðafélaei. T því máli ber
þrenns að gæta:
1. Að ekki verði gengið
lengra en orðið er í því
að veita hlutabankanum
sérréttindi.
2. Að bankarnir hafi i náinni
framtíð nægilegt veltufé
handa landsmönnum.
3. Að fyrirkomulag bank-
anna sé heilbrigt, og að all
ar stéttir ng allir lan<icblm
ar eigi jafnhægt með að
hagnýta sér veltufé þeirra.
Um samgöngumálin verður
spyrnt á móti því að nokkurt
félag, innlent eða erlent, fái
einkarétt til þess að eiga sam-
göngutæki hér á landi. Hefur
áður borið á þeirri hættu, og á
orði að sá draugur muni endur-
vakinn nú með vorinu. Hins veg
ar verður lögð áherzla á að
koma samgöngunum á sjó í við
unanlegt horf, og að jafnframt
verði samgöngurnar á landi
bættar svo sem efni þjóðarinn-
ar frekast leyfa.
í verzlunarmálum mun blað-
fyigja fram samvinnustefn-
unni til hins ítrasta, og gera
sér far um að benda á hvar
og með hverjum hætti sú hreyf
ing geti orðið þjóðinni til
mestra nota.
Að því er snertir andlegar
framfarir mun verða lögð stumL
á að benda á hverjir þættir séu
sterkir og lífvænlegir í íslenzkri
menningu, og haldið fram máli
þeirra manna, sem vilja nema
af öðrum þjóðum, þar sem þær
standa íslendingum framar, og
þá kostað kapps um, að numið
sé á hverju sviði af þeim, sem
færastir eru og lengst á veg
komnir.
Fn meðan hvers konar hætt-
ur og ófarnaður vofir yfir
þjóðinni af völdum heimsstyrj
aldarinnar, mun blaðið leggja
meiri áherzlu á að ræða bjarg-
ráð vfirstandandi stundar
fremur en framtíðarmálin,
Er þar einkum tveggja hluta
að gæta Fvrst. að einskis sé
látiff ófreistað tii þess að
tryggja landinu nægilegan
?kipakost. og < öðru lagi að
matvöruaðdrættii frá útlönd-
um og skipting matvælanna hér
á Iandi verði framkvæmd með
beirri réttvísi og hagsýni, sem
frekast verður við komið.
Einmitt þessar sérstöku á-
’tæður eru þess valdandi, að
blaðið hefuv göngu sína nokkru
Framhald á 5. síðu