Tíminn - 17.03.1967, Blaðsíða 19

FÖSTUDAGUR 17. marz 1967.
TÍMINN
19
Guðbrandur Magnússon:
Laun opinberra starfsmanna
í síðasta blaði Lögréttur er
grein sem lýsir launakjörum
starfsmanna í sveitarfélögum, og
verður ekki annað sagt en að þau
séu grátlega bágborin.
Oddvitar, sem Torfi í Óiafs-
dal kvað hafa sagt um að marg-
ir hverjir þyrftu að ynna álíka
umsvifamikin störf af hendi og
sumir sýslumennirnir, fá að laun-
um 40—-140 krónur.
Þá eru virðingargjörðir borg-
aðar með 2 kr. sáttasemjurum 40
aurar — ef sátt kemst á. Fyrir
birtingu dóms eða stefnu 50 aur-
ar, nema í faðernismálum sé, þá
er ekkert borgað.
Allir sem eitthvað þekkja til
staðhátta í sveitum, vita að dag-
ur fer mestur eða allur í pessi
störf í hvert skipti. Og oft munu
lilutaðeigendur þurfa að leggja
isér til hest.
Menn sjá að hér er um úrelt
>Og óhafandi fyrirkomulag að
ræða. Bóndi þótt fórnfús kunni
að vera, getur ekki með glöðu
geði hlaupið frá orfinu til þess
ag rekast í barn-sfeðrun við vinnu-
mann á öðrum hreppsenda, vit-
andi það, að miðlungskaupamaður
lætur hann gjalda sér 5—6 kr.
á dag auk fæðis, húsnæði-s og
iþjónustu.
Sennilega er þetta launakerfi
orðið til á þeim tímum, þegar
hrossið kostaði 3—4 dali, og heil
ar jarðir fáeinar spesíur. En nú
-er jafnvæginu raskað. Allt annað
er selt hærra verði nú orðið,
og þá verður að meta þessa fyrir
höfn á líkan mælikvarða og ann-
lað.
Það er bændum skaði að hafa
þagað svona lengi yfir þessum
ójöfnuði, en hitt er verra, að
sennilega á til þess arna rótina
að rekja hugsunarháttur sá. sem
þvi miður er alloft ríkjandi hjá
alþýðu manna, að láta sér alveg
á sama standa um það nvernig
embættismaðurinn eða starfsmað-
uri-nn stendur í stöðu sinni, hafi
hann aðeins nógu lág laun.
Þær eru ekki margar trúnaðar-
stöðurnar á íslandi, sem eru svo
vel launaðar, að maðunnn geti
óskiftur he-lgað henni krafta sína.
Og þetta halda menn að sé gróða-
vegur.
Enda hefir margur hæfileika-
maðurinn komið sér hjá því að ta'k
ast þær á hendur, og lagst í hina
og þessa bjargræðisútvegi —
spekulationir — sem þeir sjálfir
hafa auðgazt á en ekki alltaf allir
aðrir.
Þegar á það er litið hvað það
kostar að lifa, hvað það kostar
að sjá fyrir fjölsikyldu, þá er það
auðskilið að launakjör íslenzkra
starfsmanna hafa orðið til þess
að svi'kja sjálfa þá og aðra. Þau
hafa engan veginn hrokkið í nauð
þurftirnar, og þá hefir úrræðið
orðið eitt langoftast: Að selja sig.
Presturinn hefir selt- sálusorg-
arastarfsemina, andagiftina bú-
skapnum, nurlinu, og í langflest-
um tilfellum hefir það ekki haft
ðhag af kaupunum, orðið lít.ið
-eftir af prestinum.
Læknirinn hefir líka orðið að
verzla. Og þurft á bak að sjá
þekkingu um framþróun v'sird-
anna fyrir bókafátækt og áhalda-
skort, en fengið hinsvegar að
spreyta sig á búskaparvísindum
og jafnvel ólöglegri á.'engissölu.
Löggæzlustjórarnir ha:a orðið
að berjast við ófrómleikafreisting
-ar vegna þess að þá langaði til
þess að hafa í sig og á.
Kaupfélagsstjóranum sést yfir,
þegar hann með eldmóði áhugans
tekur að sér forustu kaupfélags-
ins með 2 þúsund króna launum,
þvi það kostar hann meira að
lifa sé hann ekki einhlsypur, og
það endar með því að hann verð-
ur að selja sig, selja sig stór-
kaupmönnum fyrir brot úr á-
góða, sem almenningur sem við
kaupfélagið skiftir, verður að
borga.
Bændur þurfa ekki annað en
að stinga hendinni í eigin barm.
Þeim er mannamunurinn kunn-
ur frá hjúahaldinu. Þeir þekkjff
hjú sem ekki veitti af að borg-
uðu með sér, en þeir þekkja líka
önnur, sem þeir mættu ekki án
vera fyrir nokkum m-un.
Beztu mennirnir gefa mest af
sér.
Og aðalskilyrðið til þess að
þjóðin nái beztu mönnunum í
þjónu-stu sína er það, að hún
launi þeim sómasamlega.
Einn helzti kaupmaðurinn í
Reykjavík er frægur fyrir það,
hvernig hann velur sér starfs-
menn, og mun þar fólginn aðal-
galdurinn í því að verzlun hans
ber höfuðið yfir alla samkeppni.
En hann launar þeim vel.
Veitti ekki af, að stefnubreyt-
ing hjá þjóðinni ætti sér stað eitt
hvað í svipaða átt.
(Tíminn 24. marz 1917-)
Háskóli íslands
f þessu afmælisblaði þykir hlýða að gera nokkra grein fyrir
þeim, sem verið hafa ritstjórar Tímans á undan þeim, sem nú
eru við blaðið. Verður það gert með þeim hætti að segja lítil-
lega deili á þeim, en síðan gefa þeim sjálfum orðið með því
að birta einhverja grein eftir þá úr blaðinu frá ritstjórnarárum
, þeirra. Ekki má þó Iíta á slíkt sem val hins bezta, sem eftir þá
er að finna, heldur sýnishorn bæði um höfund og málefni.
Guðbrandur Magnússon var fyrsti ritstjóri Tínians, eins og
getið hefur verið hér að framan, og annaðist hann ritstjómina
og skrifaði mest í blaðið frá stofnun þess 17. marz 1917 til
17. nóv. sama ár, er Tryggvi Þórhallsson tók við. Hann hefur
og síðar skrifað fjölda greina um margvísleg málefni í Tímann.
Guðbrandur Magnússon er fæddur 15. febrúar 1887 að Hömr-
um í Austur-Skaftafellssýslu en alinn upp á Seyðisfirði þar sem
hann nam prentiðn hjá Þorsteini Skaftasyni og dvaldist lengst
á heimili Skafta Jósefssonar. Hann fluttist til Akureyrar 1905
Hann færir út kvíarnar smátt
og smátt. Á þinginu í sumar bæt-
ir hann við sig dósentsembætti í
sóttkveikjufræði við læknadeild-
ina, og prófessorsembætti í hag-
nýtri sálarfræði við heimspekideild
ina, en bundið er það þó við æfi
starf dr. Guðm. Finnbogasonar.
Allar líkur eru til að háskóli
íslands sé eini háskólinn í álf-
unni sem stofnað hefir kennara-
embætti í þessari fræðigrein, enn
sem komið er. Er gott til þess að
vita að hann ratar hér leiðir
sem aðrir eiga ófarnar og verður
það sízt til þess að draga úr hróðri
hans.
Leynist það oft lengst fynr
mönnum sem næst liggur 0« ein-
faldast er. Þess vegna er það
að vinnuvísindin munu einna
yngst allra visindagreina. Og
eru það þó gömul sannindi, að
vinnan sé hin sanna uppspretta
líkamlegrar farsældar.
Það er nú öðru nær en að
allur almenningur fallist á það
að hér sé stórt að vi.ina, og er
Iþörfin því meiri að hafi-st sé
ihanda um rannsóknir og íram-
Ikvæmdir á þessu sviði. Trúleys-
ið á rót sína í þvi, hve augað er
•ónæmt fyrir vinnumanninum og
•mannamuninum þar. Og einnig
■styðst það við það, hve sjaldgæí-
ir eru og ðalmennir /innubragða
sigrarriir fyrir eigin aðgerðir.
Það eru ekki margir sem hugsa
am það hvernig megi fækka átök
mum við að binda baggann. Og
þótt einhver hafi hugsað um
þetta með góðum árangri og tek-
ist það að spara tí-ma og orku við
heybindingu, þá vekur þetta þá
einu eftirtekt, að menn hafa
orð á því að þessi eða hinn sé
„feikn fljótur að binda“. Hitt er
Isjaldnast h-ugleitt hvers vegna
maðurinn er svona fljótur að
'binda.
Úr því nú að þessu er svona
farið um allan almenning hvar
sem er í heiminum, þá eru vinnu
vísindin orðin til. Og úr þvi við
stöndum öðrum þjóðum engu
framar um þessa hluti, þá er
það eigi undarlegt, þótt einn af
gáfuðustu mönnunum hér hetma
takist það á hendur að vísa til
vegar í þessum efnum og geri
þetta að æfistarfi sínu. Og er
það þá vel farið, að fulltrúar þjóð
arinnar drepa eigi hendi við þvi
æfistarfi.
Vinnan fer síhækkandi i verði,
alltaf fjölgar úrræðunum um að
bjar-ga sér, nýir gróðavegir opn-
ast árlega, eftirspurnin eftir vinnu
aflinu eykst. Jafnframt þessu gera
menn æ meiri og meiri kröfur til
lífsins, og til þess að geta full-
nægt þeim kröfum, eyrst fjár-
hæðin sem heimtuð er að laun-
um. Væri þegar af þessum ástæð
um vert að leggja allt kapp á að
verkamaðurinn sé verður laun-
anna, með því að hann vinni vel.
Samkeppnin við vinnuvélar og
!aflgjafa náttúrunnar e: aðliald
sem hvetur í sömu átt. Á hinu
leytinu er hvarvetna rey.it að
komast af með sem minnstan
vinnukraft vegna þess, hve öll
vinna er að verða dýr. Dregur
þetta nokkuð úr framkvæmdunum,
en talsvert mætti bæta úr pessu
einnig með því að vinna vel. Þá
er á það að líta, hve fátækir og
fámennir við erum. Litil þjóð
sem á mest óunnið verður að
leggja alt kapp á að vinna vel.
Og þess er ég viss, að aukin um-
hugsun um vinnubrögðin hvað þá
rann-sóknir, auka verksvitið og
vinnuárangurinn í landinu að
miklum mun. En stofnun háskóla
embættis verður hvort tveggja
til þess að glæða þá umhugsun
og halda henni við, auk þess sem
vinnuvisindunum vinnst oeinlín
is á hér eins og annars staðar,
þar sem leitað hefir verið aðstoð-
ar þeirra.
Það skortir mikið á um það,
að virðing fyrir vinnunni hafi
náð þeím tökum á þjóðunum
sem skyldi, hvorki hjá þeim sem
vinna né hinum sem hliðra sér
hjá því. Og þess vegna fer sem
fer. Hvað eftir annað slær f harð
ar rimmur með þeim sem vinna
og hinum sem þurfa á vinnu að
halda. Á ég hér við verkföllin. Fer
mikil orka og mikið fé forgörð
um með þeim hætti.
Þá er hitt vitanlegt, að ófriður-
inn sem nú geisar á sínar dýpstu
rætur í virðingarleysi fyrir vinn-
unni. Þeir eru tiltölulega fáir sémi
Framhald á bls. 55.
og var einn af stofnenduin Ungmennafélags Akureyrar, flutt-
ist síðan til Reykjavíkur 1906 og stofnaði á því ári Ungmenna-
félag Reykjavíkur. Hann var síðar um skeið forseti Ungmenna-
félags íslands. Um tíma stundaði hann búskap undir Eyjafjöll-
um og um skeið var hann kaupfélagsstióri Kaupfélags Hallgeirs-
eyjar. En lengst var hann forstjóri Áfengisverzlunar ríkisins.
Hann átti Iengi sæti í framkvæmdastjórn Framsóknarflokksins
og • blaðstjórn Tímans.
Um Guðbraad segir Þórarinn Þórarinsson, ritstjóri, m. a. svo
í bókinni „Sókn og sigrar“:
„Eins og áður er rakið hafði Guðbrandur Magnússon ráðið
mestu um það á sínum tíma að Jónas Jónsson varð ritstjóri
Skinfaxa. Guðbrandur var einn af eindregnustu stuðningsmönn-
um þeirra flokks- og blaðstofnunar, sem Jónas vann að. Guð-
brandur hafði sem prentari mikil kynni af blaðamennsku, var
ágætlega ritfær og fjörmaður og atliafnamaður í bezta lagi
og því manna heppilegastur til að hleypa nýju blaði af stokk-
um. Hins vegar stefndi hugur hans meira að öðrum viðfangs-
efnum en blaðamennsku. Þegar Guðbrandur lét af ritstjóminni
átta mánuðum síðar, hafði hið nýja blað aflað sér mikillar við-
urkenningar og tryggt sér fastan sess.......
Enginn maður hefur unnið jafnlengi og óslitið fyrir Fram-
sóknarflokkinn og Guðbrandur Maglnússon. Fyrir Guðbrand er
það, meira en skemmtileg tilviljun, að forsjónin skuli láta hann
verða manninn, sem kemur bæði Jónasi og Tryggva á sporið.
þar sem hann ræður Jónas að Skinfaxa og Tryggva að Tímanum.
íslenzk stjórnmál hefðu getað orðið talsvert önnur, ef þessar
sögulegu mannaráðningar hefðu ekki átt sér stað“.
Guðbrandur Magnússon skrifaði um flesta meginþætti ís-
lenzkra þjóðmála á þeim tíma á hinum stutta ritstjórnarferli
sínum, og hreyfði við mörgum merkum nýmælum. Vekur það
furðu, hve þar er tekið á málum af mikilli víðsýni og fram-
sýni. Þær tvær stuttu greinar, sem hér eru birtar eftir Guð-
brand, eru engan veginn þær beztu sem hann ritaði þessa mán-
uði 1917, en þær birta glöggt hin víðfeðmu sjónarmið, sem ríkj-
um réðu við blaðið. A. K.