Tíminn - 17.03.1967, Blaðsíða 31

FÖSTUDAGUR 17. marz 1967.
TÍMINN
31
Hermann Jónasson:
Úr djúpi minninga og ungum
skilningi á kostum landsins
á þjóðerniskenndin oð vaxts
Góðir íslendingar.
„Sto líða um aldir
árin íhvert um sig“.
Og það er eins og tíaninn stanzi
um áramótin, til þess ,að gefa okk
ur tóm til að skoða farinn veg,
átta o'kkur á, hvar við stöndum
og hugleiða hvert stefnir.
Við h'Ugsum reyndar flest, oft
ast mest um það, hvað muni vera
framundan, en hugleiðum ekki
eins oft og við máske ættum að
gjöra, hve mjög framtíðin veltur
á bverju augnabliki núfírnans.
Við lítum yfir árið sem var að
kveðja. Það er eitt erfiðleikaár
enn í sögu þjóðarinnar. Vtrð
ýmsra innlendra afurða hefir að
vísu farið hækkandi, en ný hætta,
sauðfjárveikin borgfirzka steðjar
nú að landbúnaðinum og fyrir
aðra aðalgrein sjávarútvegsins hef
ir árið verið erfitt. Hvoru tveggja
þessa erfiðieika vonum við að
okkur takist að yfirstíga. Hins
vegar hefir afkoma ársins gagn-
vart öðrum þjóðum, greiðslujöfn
uðurinn við útlönd, orðið betri
en landsmenn munu yfirieitt haía
'öi;t.,.§.áK. J.Quir um í byrjun árs
hs.
Þótt ýmsir erfiðleikar atvinnu-
lífsins og viðskiptamálanna valdi
okkur áhyggjum og kasti viða
skuggum sínum, verður því ekki
með rökum neitað, að í íslenzku
þjóðlífi virðist jafnvel gæta meiri
þróttar, meiri gróanda, tn sum
ér önnur. Skólar iandsins, ekki
sízt gagnfræðaskólarnir í kaup-
stöðum og néraðsskólarnir í sveit
unum, eru mjög vel sóttii’. íprótta
líf æskunnar hefir tekið svo ör-
um framförum, að hin'r eldri hríf
ast með. Rithöfundar okkar hafa
vakið lofsverða athygli erlendis.
og listamenn okkar sýna verk sín
við góðan orðstír í stórlborgum
framandi landa. Á þessu erfiðleika
ári er verið að ljúka við byggingu
sundtoallar í Reykjavík og er það
stórmál í barátíunni fyrir vaxandi
þrótti og batnandi heilsu lands-
manna. íslenzka þjóðin hevir lagl
hornstein að nýjum háskóla, og
hafið byggingu rannsóknarstofu
atvinnuveganna, hagnýtrar vísinda
stofnunar, sem mætti ef vel tekst
verða eitt af talandi táknum hins
nýja tíma. Erlendis stunda nú
fleiri ungir, íslenzkir menn nám
til' þess að búa sig undir að taka
virkan þátt í íslenzku atvinnulífi
en nokkurn tíma áður. En jafn-
hliða hefur og verið hafin ný
rannsókn á auðæfum iandsins og
hafsins umihverfis það. Það hef-
ur verið byrjað á ýmsum nýjung
um í atvinnulífi landsins, og
menn virðast vera samhuga í því,
að leita að nýjum möguleikum.
„Setjið oss í sólskin, þá þekk-
ist íslands þjóð“. Svo mælt.i Is-
lenzkt þjóðskáld við frændþjóð
okkar áður en við fengum frelsið.
Hina öruggu trú á hæfilelkum
þjóðarinnar, er lýsir sér i þess-
ari setningu og fleiri Ijóðum þessa
merka manns, hefur þjóðin oft
sannað síðan 1918, og ekki sízt
á árinu sem leið. Við skulum við-
urkenna það, sem er og við skul-
um gleðjast yfir því, að hinar
öru framfarir, og yfirlcitt gró-
andi þjóðlífsins, bendir á hæfi-
leika og sannar ,að þjóðstofninn
Ávarp forsætisráðherra í ríkis-
útvarpið á nýársdag árið 1937
er óbrotinn, þrátt fyrir margra
alda ófrelsi og ánauð.
En við skulum þá jafnframt
nota þessi tímamót til þess að
líta einnlg a málið frá öðrurn
hliðum. Við skulum að vísu gera
okkur þess grein, að hin tiltöiu-
lega miklu verk þjóðarinnar á
stuttum tíma, og hin m:klu um-
svif hennar á árinu 1938, sanna
ótvírætt hæfileika henn ir og
þor. En þetta er því mifSiir ekki
jafnframt fullgild sönnun fyrir
styrkleika þjóðarinnar, sem heild-
arv Þar þarf fleira að koma til.
f baráttu undanfarinna ára, o.g
ekki sízt í baráttu síðasta árs,
höfum við fundið það, og eigum
að geta lært af pví, að allir mikl
ir erfiðlei'kar, sérstaklega utanað-
komandi, reyna á oikkur sem heild
ja'fntoliða því, að þeir rey.na á
okkur sem einstaklinga. Að þessu
leyli eru verzlunareríiðleikar okk
ar við erlendar þjóðir einna rík-
astir að lærdómum. Viðskiptaþjóð-
ir okikar eru vissulega okkur vin-
veittar, og ýmsar hafa sýnt þá
vinóttu í verkinu. En þrátt fyr-
ir það, og þótt sumar þeirra hafi
aiiþjóðabræðralag á stefnuskrá
sinni, hafa þær flestar gagnvart
okkur, smáiþjóðinni, ekki séð sér
annað fært en að láta gilda þær
hörðu viðskiptareglur, sem þær
hafa verið beittar af óðrum, og
gilda nú almennt milli þjóða. Við
erum þakklátir þeim þjóðum, sem
hafa sýnt okkur velvild, en við
ættum ekki síður að vera þakk-
látir fyrir hina hörðu ámi.nningu
um það til okkar, að I viðskiptum
við aðrar þjóðir, ekki síðir en í
öðrum málum, verðum við héðan
af fyrst og fremst að treysta á
okikur sj'álfa. Þess vegna verðum
við Kka að leggja meivi áberzlu
á það en gert hefur verið, að
hvetja unga, hæfileikamenn, til
þess að afla sér hinnar fullkomn-
ustu menntunar í utunríkis- og
viðskiptamólum, til þess að þjóð
in sé við því búin að taka þau
mól að fullu í sínar hendur- jg
treysta stjálfri sér
En jafnvel í þessum málum,
viðskiptunum við aðrar þjóðir, hef
ur gætt vissrar hiédrægni, og við
höfum ekki fullikomlega getað stað
ið saman og komið fram sem heild.
Við verðum að gjöra okxur það
ljóst, að þetta er hættulegt tákn
um veikleika. Alls staðar og undir
öllum aðstæðum, þar sem við kom
um fram gagnvart erlendum þjóð
um, verðum við að vera órjúfan-
leg heild. Hvar sen íslenzkur mað
ur kemur fram erlendis, verður
hann, ef því er að skipta, að vera
reiðu'búinn að soma fram sem
fóstbróðir andstæðínga sinna á
íslandi. Út á við, meðal framandi
þjóða, erum við 'yrst og fremst
fslendingar.
Eimhver mun e. t. v. segja sem
svö, að til þess ið slík skyldu-
rækni gagnvart þjóðarheildi i
verði ríkjandi, þurfi að réna ofsi
deilu og sundurlyndis milli ein-
staklinga og flokka. En sterk ætt-
jarðaróst kemur m. a. fram í því,
hversu æst og blind persónuleg
og flokksleg tillit hún getur sigr-
að. Og vissulega eigum við tíma-
bil úr okkar eigin sögu, sögu frels
isbaróttu okkar, þegar styrinn stóð
um Skúla fógeta og Jón forseta
o. fl. Þegar menn deildu hart sín
á milli og stóðu þó eins og bræð-
ur hver við annars hlið út á við.
Svo sterk er öll sönn ættjarðar
óst. En þótt svo sé og um ieið
og við viðurkennum, að við getum
ekki vænzt þess að losna við á-
greining og deilur, deilur um
málefni, deilur um hagsmuni ein
staklinga og stétta, deilur tii þess
að slíta upp illgresið sem vex
í hverjum garði, og rífa niður
það sem er rotið og spí'lt. — uin
leið og við viðurkennum, að svo
verður að vera, skulum við einr.
Hermann Jónasson var formaður Framsóknarflokksins árin
1944—1962, og þann tíma einnig formaður blaðstjórnar Tímans.
Samstarf hans við Tímann hefur því um langa hríð verið mikið
og náið, og liann hefur margt í hann ritað. Af því efni, sem
eftir hann liefur birzt í Tímanum, ber þó hæst áramótagreinar
þær, er hann ritaði sem formaður Framsóknarfiokksins i-blað-
ið, og áramótaræðijr, er hann flútti sem forsætisráðherra í
útvarpið, og birtar voru í Tímanum, svo og margár þingræður
ig.,þug!.eiða það, að .innanlandsbar--.- . og ræður á fiókksl»ingum fyrr og síðar.
átta er gengur úr hót'i fram, er
velferð þjóðárinnar 'óg frélsi
hættuleg, og oft undanfari sund-
urlyndis út á við.
Það var bent á það, og rökstutt
mjög greinilega hér í útvarpinu
af samstarfsmanni mínum fyrir
mánuði síðan hvernig óheiðarleg
blaðamennska, þar sem ósannindi
eru bæði dagsett og staðsett og
notuð sem grundvöllur undir mál
flutning fyrir þjóðinni, getur orð-
ið lýðfrelsinu að fótakefli, og þá
um leið frelsi landsins og sjálf-
stæði. íslendingar, sem halda uppi
slíkum mólflutningi eru þjóðinni
o.g sjálfstæði hennar óþarfír
menn. En einnig ber okkur að
hafa í huga hættuna af þeim deil-
um, þar sem hópar manna, eða
bmt úr heildinni, reyna að gera
sig sterkari en heildina sjálfa,
og vilja í sínum málum gera sig
ríkjandi fyrir sjólfu þjóðfélaginu.
Hvort tveggja eru þðtta hættuleg-
ir sjúkdómar, vonandi bernsku-
sjúkdómar okkar unga ríkis. Við
skulum hafa augun opin fyrir þess
ari hæffu. Almennugsáhtiru ber
að rísa gegn henni, og rikis-vald-.
inu, ef þess gerist þörf.
En bezta öryggið gegn. öllum
þessum hættum, er ást þegnanna
á ættjörðinni, vakandi dréng-
skapur þeirra gagnvavt þjóðfélags
heildinni. Ættjarðarást, sem
móske er kölluð að einfhverju leyti
eins og aðrar ástir, bU id. en á þó
einnig hina hvössu sjón ástarinn-
ar, og þess vegna sér það og skil-
ur, að hagur heildarinnar er hag-
ur allra og tjón ættjarðarinnar er
allra tjón. Þessa tilfinningu enim
við svo lánsöm að þeKkja úr sögu
okkar göfugustu manna á ýms-
um öldum. En við þurfum líka
öll að læra að þekkia hana í
okkar eigin brjósti.
Þar sem þessi tilfmning fyrir
landi sinu og þjóð er ríkjandi
meðal þegnanna, þar eru þióðirn
ar öruggar og sterxar Það er
toún, sem er aðalmæ!iK7a'’ðinn 'á
styrkleika þjóðanna sem heildar.
Þess vegna var hún það fyrsta,
: . Heiniann Jónasson er fæddur að Syðri-Btsekkum í Skagafirði
25. des. 1896 sonur Jónasar Jónssonar bónda og smiðs þár og
konu hans Pálínu Guðnýjar Björnsdóttur. Hann tók stúdents-
próf í Menntaskólanum í Reykjavík 1920 og lögfræðipróf í
Háskóla íslands 1924 og gerðist síðan fulltrúi bæjarfógeta í
Reykjavík til 1929. Árið 1928 kynnti hann sér lögreglustjórn á
Norðurlöndum og í Þýzkalandi og varð lögreglustióri í Reykja
vík 1929. Því starfi gegndi hann til 1934, er hann varð for-
sætisráðherra og var það óslitið átta ár, eða til 1942. Hann var
einnig forsætisráðherra árin 1956—58, og hefur verið lengur
forsætisráðherra en nokkur annar maður hér á landi enn sem
komið er. Hann var kjörinn á þing fyrir Strandamenn 1934,
og á sæti á Alþingi enn, fyrir Vestfjarðakjördæmi síðan 1959.
Hermann Jónasson var kjörinn í bæjarstjórn Revkjavíkur
fyrir Framsóknarflokkinn 1930 og átti þar sæti til 1938. Með
því hófst hinn langi og glæsilegi stjórnmálaferill hans.
Hermann Jónasson er óvenjulega glæsilegur ræðumaður, og
tekst jafnan bezt, þegar á þarf að lierða. Hann talar og ritar
mjög þróttmikið og myndríkt mál, sem hann vandar vel í ræðu
og riti, og hann leitar gjarnan líkinga og styrks í Ijéð
skálda, máli sínu til fyllingar og stuðnings. Margar ræður hans
eru í senn þróttmikill boðskapur og góð smíð og því mjög
áhrifaríkar.
f áranfótagreinum sínum hér í blaðinu r.-sldi hann ætíð
landsmálin af festu og stillingu, lagði þau fyrir með skýrleik
málaflutningsmanns, dró fram meginatriði og kiarna með
skarpleik, en þó urðú þær aldrei þurrar skýrslur, því skáldlegt
hugsaci Og þróttmikið og myndríkt mál setti jafnan mark sitt
Vegna þessarar samleiðar Hermanns Jónassonar og Tímans
er vel við hæfi að birta í þessu afmælisblaði einhverja ræðu
háns eða grein, og fyrir valinu hefur orðið áramótaræða. er
hann flutti í ríkisútvarpið sem forsætisráðherra á nýársdas
1937, eða fyrir réttum þrjátíu árum, og birt var í Tímanum 6.
janúar 1937. Ræða þessi er ekki tekin vegna þess, að hún dæmist
bezta ræða hans, heldur vegna þess að þar kemur ræðustíll hans
vel fram og rætt er um sígilt örlagamál þjóðarinnar. A. K.

sem Rómverjar hinir fornu spurðu
um, þegar þeir ætluðu að vinna
nýtt land. Þeir spurðu um það
fynst af öllu, hvort þjóðio, sem
í hlut átti, væri samhuga eða
sundurlynd á reynslustundum. Og
væri sundurlyndið ekki fyrir
hendi, reyndu þeir að skapa það
áðúr én hernaðurinn var hafinn.
Um hið sama var spurt þegar
erlendir menn tóku fre'isi þessa
lands fyrir tæpum sjö öldum. Og
þarna var það þá, sem á skort:
Okkur vantaði ekki menn með
hæfileika og þor á Sturlungaöld.
Mikill og varanlegur Ijómi stend
ur um nöfnin frá þeirri tíð En
hinir glæsilegu íslendingar Sturl-
ungaaldarinnar efldu stríðandi
•hióþá, sem áttu > að gefa þeim
vald tU að drottna yfir þjóðar
Framhald á bls. 51.