Alþýðublaðið - 18.12.1986, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 18. desember 1986
Breyting á lögum
um viðskiptabanka
Úr þingræðu
Jóhönnu
Sigurðardóttur
Jóhanna Sigurðardóttir
og Guðmundur Einars-
son hafa lagt fram á Al-
þingi tvö frumvörp um
breytingu á lögum um
viðskiptabanka og spari-
sjóði, sem kveða á um að
þak verði sett á lánveit-
ingar til viðskiptavina
lánastofnunar. Slíkt
ákvœði á að tryggja að
lánafyrirgreiðsla til eins
viðskiptaaðila megi aldrei
nema meira en ákveðnu
hlutfalli af eigin fé banka
eða sparisjóðs.
Hér fer á eftir úrdrátt-
ur úr rœðu Jóhönnu Sig-
urðardóttur, þegar í s.l.
viku var mœlt fyrir þess-
um frumvörpum.
Sú breyting sem lögð var til í báð-
um þessum frumvörpum, þ.e. breyt-
ing á Iögum um viðskiptabanka og
sparisjóði, er sú að þak verði sett á
lánveitingar til viðskiptavina lána-
stofnana. í fyrsta lagi er kveðið á
um að heildarskuldbindingar eins
viðskiptaaðila við viðskiptabanka
eða sparisjóð megi aldrei nema
meira en 35% af bókfærðu eigin fé
innlánsstofnunar. Sama gildi um
heildarskuldbindingar fleiri en eins
viðskiptaaðila sem eru svo fjár-
hagslega tengdir að með hliðsjón af
útlánaáhættu verði að Iíta á skuld-
bindingar þeirra gagnvart við-
skiptabanka eða sparisjóði í einu
lagi.
Skylda Alþingis
Rökstuðningur fyrir þessum
lagabreytingum er augljós. Það er
skylda Alþingis að tryggja að lög-
gjöf um starfsemi banka og spari-
sjóði sé með þeim hætti að hún veiti.
innlánsstofnunum strangt aðhald.
Löggjöf verður að vera þannig úrl
garði gerð að hún tryggi til hins’
ítrasta hag sparifjáreigenda og
komi í veg fyrir að hægt sé að taka
ákvarðanir sem stofni rekstri og af-
komu innlánsstofnana í hættu.
Tilgangur frv. er sá að koma í veg
fyrir þá hættu sem óeðlilega mikil
fyrirgreiðsla til stærstu lántakenda
hefur í för með sér fyrir hag og
rekstur banka. Mikilvægi þess að
slíkt ákvæði verði lögfest er aug-
ljóst og eru viðskipti Útvegsbanka
Islands og Hafskips hf. þar gleggsta
dæmið. Að auki má benda á að svar
viðskrh. á síðasta Alþingi við fsp.
minni um hlutfall heildarfyrir-
greiðslna af eigin fé ríkisbankanna
til fimm stærstu lántakenda er ótví-
ræð sönnun þess hve brýnt er að
lögfesta slíkt ákvæði. Þar kom fram
að einn viðskiptabankinn hafði lán-
að einum og sama aöila 145% af
eigin fé bankans og að lánveitingar
viðskiptabankanna til fimm
stærstu lántakenda nema tvöföldu
til fjórföldu eigin fé bankanna. Af
þessu má ljóst vera að lánveitingar
ríkisviðskiptabankanna eru úr öllu
hófi og geta fyrirvaralaust teflt
rekstri og hag bankanna í stórfelldu
hættu.
Tryggja þarf aðhald í
útlánum banka
Brýna nauðsyn ber því til að setja
þegar í stað ákvæði í lög um við-
skiptabankana þar sem skorður
verðí settar við lánafyrirgreiðslu
bankanna til einstakra viðskipta-
aðila og tryggt verði að bankarnir
eigi ekki allt undir því komið að
einn og sami lántakandi standi við
skuldbindingar sínar. Frv. þetta var
lagt fram á s.l. þingi, en hlaut þá
ekki hljómgrunn.
Ef marka má ummæli hæstv.
viðskrh. á Alþingi 13. nóv. s.I. í um-
ræðum um viðskipti Hafskips og
Útvegsbanka íslands er ekki óeðli-
legt að ætla að hér hafi orðið breyt-
ing á og vil ég, með leyfi forseta,
vísa í ummæli hæstv. viðskrh. á Al-
þingi 13. nóv. s.l., en þar sagði
hæstv. viðskrh., með leyfi forseta:
„Það er of snemmt að draga nú
þegar endanlegar ályktanir af öllu
því sem snertir Hafskipsmálið og
skýrslu rannsóknarnefndar, en
menn hljóta að velta vöngum yfir
ýmsu og ég vil drepa á nokkur
atriði. Ein mikilvægasta spurningin
sem hugleiða þarf er hvort ástæða
sé til að setja í lög hér á landi
ákvæði um hámark lánveitinga inn-
lánsstofnana til einstakra fyrir-
tækja eins og gert er samkvæmt
upplýsingum nefndarinnar í flest-
um nágrannalandanna"
Ennfremur sagði viðskrh.
„Nefndin telur að slík ákvæði gætu
hvatt til sameiningar banka.
Ákvæðið gæti einnig leitt til þess að
stór fyrirtæki yrðu að leita til fleiri
en einnar bankastofnunar. Áhætt-
unni yrði þannig dreift. Mikilvægt
er að koma í veg fyrir að bankasiys
sem þetta endurtaki sig í íslenskum
innlánsstofnunum“
Ég tel, að þessi ummæli staðfesti
að skoðun hæstv. viðskrh. hafi
breyst í þessu máli og að vel megi
vera að það frv. sem ég nú mæli fyr-
ir hafi hljómgrunn á hv. Alþingi nú
þó að það hafi ekki haft það á sín-
um tíma þegar það var til umfjöll-
unar á Alþingi.
Óeðlilegir viðskiptahættir
Kjarni málsins er sá að með engu
móti er hægt að réttlæta svo miklar
lánveitingar eins og raunin hefur
orðið á þannig að bankar og spari-
sjóðir eigi allt undir því komið að
einn og sami viðskiptaaðili standi
undir sínum skuldbindingum þegar
allt eigið fé bankans og meira til
hefur verið lánað til eins og sama
viðskiptaaðila. Áður en ég lýk um-
fjöllun um þetta atriði frv. vil ég þó
benda á að margar þjóðir hafa sett
ákvæði í lög um takmörkun lánveit-
inga banka miðað við eigið fé, en
eigið fé banka er mælikvarði á
styrkleika hans.
Hér á landi var um langan tíma
að finna ákvæði um takmörkun
lánveitinga í löggjöf um sparisjóði.
Þau ákvæði voru sett árið 1941 og
giltu allt til þau voru felld úr gildi
með lögum nr. 87/1985. Ekki er úr
vegi að rifja upp rök þau sem að
baki lágu 1941 þegar þau ákvæði
voru lögfest og fram koma í athuga-
semdum með frv., með leyfi fprseta,
en þar segir:
„I frv. til 1. um eftirlit með bönk-
um og sparisjóðum er bankanefnd-
in hefur samið leggur hún til að
ákveðið verði hámark þess sem
lánastofnanir mega lána einstökum
viðskiptamönnum og fleirum sem
eru fjárhagslegatengdir. I samræmi
við það er ákvæði 16. gr. frv. til 1.
um sparisjóði. Nefndin leggur
mikla áherslu á að slík ákvæði verði
lögfest hér. Er hvort tveggja að öll
reynsla hér á landi mælir með að
þess sé full þörf og að aðrar þjóðir
hafa talið ástæðu til að ákveða svip-
að í sínum banka- og sparisjóðslög-
um. Einnig hefur nefndin orð bæði
danskra og sænskra bankafræð-
inga fyrir því að mjög sé nauðsyn-
legt að fylgja því vel eftir að lána-
stofnanir bindi ekki fé sitt um of
hjá einum eða fáum viðskipta-
mönnum. Telja þeir að flest ef ekki
öll bankahrun á Norðurlöndum
hafi stafað af því að ekki hafi verið
gætt nægrar varfærni í því efni.
Það er líka augljóst að ekki er
heppilegt fyrir lánastofnun að
binda fé sitt svo hjá einum eða fáum
mönnum að hrun þeirra geti leitt af
sér hrun lánastofnunar. Er mjög
hætt við að þá verði freistast til að
halda lánveitingunum áfram lengur
en nokkurt vit er í til þess að fresta
hættulegu uppgjöri og að jafnvel
geti farið svo að það sé fremur lán-
þegi sem hafi lánastofnun í hendi
sér en hún hanní'
Ég tel að þessi rök, sem hér voru
tilgreind og fram komu á Alþingi
þegar mælt var fyrir breytingu á
sparisjóðslögum 1941, eigi ekki síð-
ur við nú en fyrir 45 eða 46 árum.
Upplýsingaskylda ráð-
herra
Hitt ákvæði frv. fjallar um upp-
lýsingaskyldu ráðherra til Alþingis
að því er varðar hag og rekstur ríkis-
viðskiptabanka. Rökin fyrir því eru
einnig ljós. Það er skylda Alþingis
að halda uppi virku aðhaldi og eft-
irliti með starfsemi bankanna.
Nauðsynlegt er að slíkt ákvæði,
sem hér er gert ráð fyrir, sé lögfest
því að framkvæmdavaldið hefur
margoft neitað Alþingi um upplýs-
ingar er snerta hag og rekstur banka
þegar eftir þeim hefur verið leitað.
Því er brýnt að lögfesta upplýsinga-
skyldu ráðherra þannig að löggjöf-
in um starfsemi banka veiti Alþingi
svirúm til að halda uppi því eftirliti
sem því ber með starfsemi innláns-
stofnana. Reynslan sýnir að tryggja
verður slíka upplýsingaskyldu
framkvæmdavaldsins gagnvart lög
gjafanum með ótvíræðum hætti.
í því sambandi, herra forseti, vil
ég benda á að fyrir skömmu lagði
ég fram fsp. á hv. Alþingi. Fsp. var
beint til hæstv. viðskrh. og var um
Iánveitingar banka og sparisjóða.
Spurningu minni um hvaða reglur
gildi um lánveitingar hvers banka
og sparisjóðs fyrir sig svaraði
hæstv. viðskrh. nánast því að Al-
þingi komi það mál ekki við.
Ekkert svar
Engu var um það svarað, hvaða
reglur gilda um lánveitingar hvers
banka og sparisjóðs fyrir sig. Það
er harla einkennilegt að svara Al-
þingi slíku þegar um er spurt. Ég
held að þetta svar sýni kannske best
hve brýnt er að lögfesta upplýsinga-
skyldu ráðherra þannig að Alþingi
geti hvenær sem er krafið fram-
kvæmdavaldið og ráðherra um
upplýsingar sem snerta hag og
rekstur banka og annarra innláns-
stofnana.