Alþýðublaðið - 18.12.1986, Blaðsíða 21

Fimmtudagur 18. desember 1986
21
Nefndarálit
miði heildarhagsmuna og ríkis-
fjármála.
4. Atvinnufyrirtæki með þátttöku
ríkisins.
5. Þjónustufyrirtæki ríkisins fyrir
atvinnuvegina.
6. Heilbrigðisþjónusta, skipulag
hennar og fjármögnun.
7. Almannatryggingakerfið og
fjármögnun þes.
8. Lífeyriskerfið og fjármögnun
þess.
Nauðsynlegt er að taka tvo eða
fleiri fjármálaþætti fyrir frá lang-
tímasjónarmiði ár hvert, þannig að
tillögur um árlegar fjárveitingar úr
skattheimtu megi skoða í því ljósi.
Heildarendurskoðun skattakerfis-
ins, landbúnaðarstefnan og „vel-
ferðarkerfi fyrirtækjanna“ verða
forgangsverkefni, fái Alþýðuflokk-
urinn nokkru um ráðið.
Breytt vinnubrögð: Fyrir utan að
skilgreina hlutverk ríkisvaldsins
upp á nýtt og móta nýja heildar-
stefnu í ríkisfjármálum verður að
fylgja hvoru tveggja eftir með því
að taka upp ný vinnubrögð við
sjálfa fjárlagagerðina. Reynslan
kennir okkur að því fer víðs fjarri
að niðurstöðutölur fjárlaga stand-
ist frá ári til árs. Munurinn hleypur
ekki á tugum milljóna eða hundr-
uðum, heldur milljörðum. Fjárlög
af slíku tagi eru gagnslaus sem hag-
stjórnartæki. Sama máli gegnir um
lánsfjárlög. Ríkisbúskapurinn hef-
ur árum saman aukið skuldasöfnun
sína langt umfram lánsfjárlaga-
heimildir. Einstakar stórar ríkis-
stofnanir virðast leika lausum hala
og taka lítið sem ekkert tillit til
máttlausra sparnaðar- og aðhalds-
fyrirmæla. Engin markviss stefna
virðist ráða um mannaflanýtingu
né launakjör í opinbera geiranum.
Ein afleiðingin er sú að síþensla
rekstrarútgjalda étur upp ríkistekj-
urnar, þannig að fjármögnun verk-
legra framkvæmda á fjárlögum
verður sífellt minni afgangsstærð.
Pennastriksaðgerðir reynast
haldlausar. Fyrirmæli um aðhald
eins og t.d. 5% niðurskurður rekstr-
arútgjalda eða yfirvinnubann virð-
ast einkum vera til að sýnast. Til-
gangurinn er sá að láta niðurstöðu-
tölur A-hluta ríkissjóðs líta betur út
á pappírnum. En þegar ríkisreikn-
ingurinn birtist kemur á daginn að
ráðuneyti og ríkisstofnanir taka
ekkert mark á slíkum fyrirmælum.
Hér þarf því að taka upp gerbreytt
vinnubrögð. Fella verður niður
hefðbundin framlög, sem styðjast
eingöngu við vana og tregðulög-
mál. í annan stað verður að færa
starfsemi frá ríkinu til einkaaðila,
ef rökstudd ástæða er til að ætla að
þeir leysi verkefnin með minni til-
kostnaði.
Verkaskipting ríkis og sveitarfé-
laga: í þriðja lagi verður að koma
kostnaðarhugtaki inn í rekstur rík-
isstofnana, t.d. með því móti að rík-
isstofnanir, sem þjónusta atvinnu-
vegi og fyrirtæki, selji þjónustu
sína og sérþekkingu á kostnaðar-
verði. Þá verður að endurskoða frá
rótum fyrirtækjarekstur á vegum
ríkisins, sem betur væri kominn í
höndum annarra aðila. Það getur
gerst ýmist með því að selja fyrir-'
tæki í rekstri eða selja hlutabréf í
fyrirtækjum, sem ríkið er eignar-
aðili að. Loks verður að endurskoða
frá grunni verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga, samhliða endurskoð-
un á tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs.
Sum verkefni, sem ríkið sinnir nú
að hluta, en sveitarfélög að hluta,
eiga að færast algjörlega yfir á
sveitarfélögin eða nýjar fylkis-
stjórnir á landsbyggðinni. Þar á
móti þurfa sveitarfélögin að fá auk-
ið sjálfræði um tekjustofna sína.
Þessi heildarendurskoðun á að fara
fram í ljósi þeirrar grundvallarreglu
að saman fari framkvæmdafrum-
kvæði og rekstrarleg ábyrgð. Þessi
stefna styðst enn fremur við þau
stjórnmálalegu og félagsfræðilegu
rök að færa eigi pólitískt ákvörðun-
arvald sem næst þolendum þess,
hvar sem því verður við komið. I
ljósi þessara grundvallarsjónar-
miða þarf að efna til heildarendur-
skoðunar á stjórnkerfi heilbrigðis-
og skólamála.
Taka verður upp þá sjálfsögðu
verklagsreglu að ríkisstjórnir á
hverjum tíma taki fyrst pólitíska
ákvörðun um æskilega hlutdeild
ríkisins í ráðstöfun þjóðartekn-
anna. Fyrst á að ákveða tekjuöflun-
ina sem hlutfall þjóðarframleiðslu.
Því næst að útgjöld verði ákveðin
innan ramma fyrirhugaðrar tekju-
öflunar. Það er forkastanlegt að
ákveða fyrst útgjaldastigið, en
skrapa síðan saman tekjum með
meira eða minna handahófskennd-
um hætti, eftir að útgjöldin hafa
verið ákveðin. Slík vinnubrögð
leiða óhjákvæmilega til þess að út-
gjaldaþörf langt umfram tekjur
verður fjármögnuð með lántökum
og fjárlagagerðin þannig eyðilögð
sem hagstjórnartæki. Þessu þarf að
fylgja eftir með því að nýta kosti
svonefndra „rammafjárlaga“, þar
sem fyrst er settur heildarrammi um
útgjöld ríkisins og síðan um útgjöld
hvers ráðuneytis fyrir sig. Ráðherr-
ar beri ábyrgð á að ekki sé farið út
fyrir þær skorður sem þeim eru
settar. Innan rammans á hvert ráðu-
neyti hins vegar að hafa svigrúm til
þess að ákvarða forgangsröðun út-
gjalda. Þetta er ein leið til að auka
ábyrgðartilfinningu við ráðstöfun
fjárins innan einstakra ráðuneyta
og ríkisstofnana. Þannig ættu
ráðuneytin að hafa frjálsar hendur
um tilfærslur innan síns ráðuneytis,
innan marka heildarrammans.
Ráðherrar gætu þá lagt niður stöð-
ur og skapað nýjar eftir þörfum,
eða bætt launakjör þeirra starfs-
manna sem fram úr skara.
Aðgerðir af þessu tagi eru for-
senda þess að unnt sé að stöðva sí-
þenslu ríkisútgjalda og sjálfvirkni í
rikisbúskapnum. Eftir þessum leið-
um er unnt að knýja fram raunveru-
lega ráðdeild og aðhald í ríkis-
rekstri, þar sem almenn sparnaðar-
fyrirmæli reynast gagnlaus. Það
þarf hvorki meira né minna en rót-
tæka kerfisbreytingu í ríkisrekstri
til þess að binda endi á sjálfvirka
skuldasöfnun og tryggja að unnt sé
að beita fjárlögunum sem öflugu
hagstjórnartæki til að stuðla að
eðlilegu jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um. Stefna Alþýðuflokksins í ríkis-
fjármálum byggir á þessum grund-
vallarforsendum. Markmiðin eru
m.a. að tryggja betri nýtingu þess
fjármagns sem rikið tekur í sinn
hlut og forðast fjárfestingarmistök
sem grafa undan trú manna á opin-
berri þjónustu og hvetja óbeinlínis
til skattundandráttar og skattsvika.
Róttækar breytingar á stefnu og
vinnubrögðum i ríkisfjármálum af
þessu tagi eru jafnframt forsenda
þess að unnt sé að draga úr skatt-
heimtu og tryggja þannig aukinn
kaupmátt, án verðbólgu. Ríkisvald
ið verður að hafa svigrúm til slíkra
aðgerða til þess að geta tryggt frið á
vinnumarkaðnum og félagslega
samstöðu um skiptingu þjóðar-
teknanna til langs tíma. Geta ríkis-
stjórna til þess að reka samræmda
launastefnu hvílir þvi einnig á sömu
forsendum.
3. Stefnubreyting
í ríkisfjármálum
Fjárlagatillögur Alþýðuflokks-
ins: Við seinustu fjárlagaafgreiðslu
lögðu þingmenn Alþýðuflokksins
fram um 100 breytingartillögur við
fjárlög og lánsfjárlög sem i heild
sinni gáfu til kynna þá stefnubreyt-
ingu í ríkisfjármálum sem Alþýðu-
flokkurinn vill að nái fram að
ganga. í heild sinni fólu þessar
breytingartillögur í sér:
1. Rekstrarafgang ríkissjóðs og
lækkun erlendra skulda.
2. Breytingar á skattakerfi: Ein-
földun tollakerfis, lækkun tolla
og vörugjalds, nýjan stigbreyti-
legan eignarskatt á verðbólgu-
gróða, lækkun söluskatts og
fækkun undanþága, — skatta-
lagahreinsun.
3. Breytta forgangsröðun ríkisút-
gjalda.
4. Kerfisbreytingar í ríkisrekstri.
5. Aukin framlög til félagslegra
umbóta og verklegra fram-
kvæmda.
Tillögur Alþýðuflokksins fólu í
sér aukið olnbogarými til athafna,
bæði á sviði félagsmála og verk-
legra framkvæmda, m.a. með
auknum framlögum til:
— húsnæðismála
— tryggingamála
— málefni fatlaðra
— markaðssóknar erlendis
— baráttu gegn fíkniefnum
— átaks gegn skattsvikum
— hafnarframkvæmda
— Þjóðarbókhlöðu.
Þessar tillögur voru allar felldar
af meirihluta stjórnarliða. Fæstar
þeirra hlutu stuðning annarra
stjórnarandstöðuflokka. Þessar
undirtektir benda til þess að enn
sem komið er sé takmarkaöur
skilningur meðal meirihluta þing-
manna á nauðsyn róttækrar kerfis-
breytingar í rikisrekstri. Þessar
undirtektir benda til þess að rót-
tækar umbætur á grundvallarþátt-
um ríkisbúskaparins verði úr þessu
að bíða nýs þingmeirihluta og nýrr-
ar ríkisstjórnar. Þingmenn Alþýðu-
flokksins eru reiðubúnir að kynna
hugmyndir sínar og tillögur um nið-
urskurð ríkisúgjalda og aukna ráð-
deild í ríkisrekstri, þótt þeir sjái
ekki ástæðu til að flytja breytingar-
tillögur, á þessu stigi. Sem dæmi
um þá kerfisbreytingu, sem að er
stefnt, má nefna:
1. „Velferðarkerfi atvinnuvega"
sem flytjist til samtaka viðkom-
andi atvinnuvega.
— Fiskifélag íslands
— forfalla- og afleysingaþjón-
usta
— mat á landbúnaðarvörum
— framlög til búfjárræktar
— tilraunastöð Búnaðarsam-
bands Suðurlands
— Búnaðarsamband Austur-
Skaftfellinga
— jarðræktarframlög
— Búnaðarfélag íslands
— Ríkismat sjávarafurða
— Ferðamálaráð (verði hluti af
Útflutningsráði).
2. Ríkisstofnanir sem leggja á nið-
ur:
— Húsameistari ríkisins
— Bifreiðaeftirlitið
— ráðunautar skv. jarðræktar-
lögum
— einangrunarstöð í Hrísey
— tilraunabúið Hesti
— tilraunastöðin Reykhólum
— fóður- og fræframleiðsla í
Gunnarsholti
— Stórólfsvallabúið
— fóðuriðjan Ólafsdal
— grænfóðurverksmiðjan Flat-
ey
— laxeldisstöðin Kollafirði
— embætti Veiðimálastjóra.
3. Rikisstofnanir sem eiga að afla
sértekna með sölu þjónustu og
sérfræðiþekkingar á kostnaðar-
verði:
— tilraunastöð Háskólans
Keldum
— Rannsóknastofnun land-
búnaðarins
— Hafrannsóknastofnun
— Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins
— Fasteignamat ríkisins
— Flugmálastjórn
— Iðntæknistofnun
— Rannsóknastofnun bygging-
ariðnaðarins
— Orkustofnun
— Rafmagnseftirlit.
4. Fýrirtæki sem ríkið á að selja:
— Fríhöfnin Keflavík
— Áburðarverksmiðja ríkisins
— Lyfjaverslun ríkisins
— Umferðarmiðstöðin
— Ferðaskrifstofa ríkisins
— Sementsverksmiðja ríkisins
—- Rafmagnsveitur ríkisins (til
sveitarfélaga)
— hluti af ríkisbankakerfinu.
5. Millifærslur í þágu sérstakra at-
vinnugreina og milliliða sem á
að stöðva:
— niðurgreiðslur
— útflutningsbætur
— millifærslur til sjávarútvegs-
ins.
Niðurgreiðslur vöruverðs hafa
núorðið sáralítil áhrif á vísitölu
framfærslukostnaðar. Niður-
greiðslur á hefðbundnar landbún-
aðarafurðir eru öðru fremur fram-
leiðslustyrkir, þrátt fyrir að megin-
vandi landbúnaðarins er offram-
leiðsla. Veigamesti þáttur niður-
greiðslna er „vaxta- og geymslu-
gjald“ sem er greitt vinnslustöövum
og milliliðum og koma því bændum
aðeins að óbeinum notum. Þá er
það einnig þversagnakennt að
leggja há aðflutningsgjöld á efni og
búnað til orkudreifingar sem leiðir
til of hás orkuverðs og síðan er
greitt niður.
Þessar tillögur eru fram settar í
anda þeirrar stefnu að ríkisafskipti
eigi að vera takmörkuð við að setja
atvinnulífinu almennar leikreglur
og móta því heppilegt starfsum-
hverfi. Hins vegar eigi ríkið að forð-
ast sértæka íhlutun og mismunun
milli atvinnugreina, í þágu sérhags-
muna. Ríkið eigi þar á móti að
reyna að vanda til verks á þeim svið-
um sem það vill einbeita sér að svo
sem á sviði skólamála, heilbrigðis-
þjónustu og almannatrygginga.
Þetta er sú leið sem fara á til að
koma böndum á ríkisbúskapinn,
stöðva síþenslu hans og sjálfvirkan
útgjaldaauka ár frá ári. Reynslan
kennir að pennastriksaðferðir, svo
sem eins og sparnaðarfyrirmæli til
ráðuneyta og ríkisstofnana, duga
ekki í reynd. Með því að draga sam-
an seglin á þeim sviðum, þar sem
ríkisvaldið fer illa með fé, opnast
nýjar leiðir til aukinna framlaga á
öörum sviöum, sem setja þarf í for-
gangsröð. sem dæmi um það má
nefna aöbúnað fatlaðra og þroska-
heftra og verklegar framkvæmdir á
sviði samgöngumála, skóla- og
„Eina jörð veit ég
eystra“
Halldór Laxness og Sovétríkin eftir Sig-
urð Hróarsson.
„Eina jörð veit ég eystra" er ítar-
leg ritgerð um Halldór Laxness og
viðhorf hans til Sovétríkjanna á
tímabilinu 1930 og fram yfir 1960
og hvernig þetta viðhorf breytist.
Höfundurinn Sigurður Hróarsson,
er ungur bókmennta- og íslensku-
fræðingur.
Á þessu tímabili — frá rússnesku
bvltingunni og fram að stríði, löð
uðust margir rithöfundar bæði i
Evrópu og Ameríku að kommún-
isma. Þeir töldu hann veita svör við
flestum aðkallandi spurningum
samtímans og framkvæmd hans í
Sovétríkjunum væri lausn veraldar-
vandans. í þessum hópi var Halldór
Laxness. Þessi þáttur í sögu Lax-
ness er saga um óvenjulegt hrif-
næmi „saga glæstustu vona og sár-
ustu vonbrigða“ eins og ritgerðar-
höfundur kemst að orði.
Bókin er 202 bls. að stærð, gefin
út sem kilja. Vinnslu bókarinnar
annaðist Prentstofa G. Benedikts-
sonar.
Hófí
Dagbók fegurðardrottningar
Skráð af Jóni Gústafssyni.
Fyrir rúmu ári var tvítug fóstra úr
Garðabæ kjörin ungfrú Heimur.
Árið sem fór í hönd átti eftir að
verða viðburðaríkt. Hún ferðaðist
mikið, heimsótti munaðarlaus
börn, kom víða um heim fram í
sjónvarpi og hitti mikið af frægu
fólki, Peter Ustinov, Huey Lewis og
hljómsveit hans og fleiri. Auk þess
tók hún þátt í ýmiss konar kynning-
arstarfi. Allt þetta leysti Hófí með
slíkum sóma að hún hefur orðið
hálfgildings þjóðhetja. Glæsilegt
útlit hennar og yfirlætisleysi hefur
hrifið alla.
Jón Gústafsson tók saman sögu
hennar Hófíar árið sem hún bar tit-
ilinn. Bókin er í dagbókarformi
enda byggð á dagbókum Hófíar og
viðtölum við hana. Þar fjallar hún
á sinn látlausa hátt um frægðina,
ferðalögin, fjölskylduna og börnin
sem eru henni svo kær.
Bókin er 128 bls. að stærð í stóru
broti, prentuð og bundin í Prent-
smiðjunni Odda.
Sjöstjarnan
í meyjarmerkinu
myndljóð eftir Jónas E. Svafár.
Þessi ljóðabók hefur að geyma
ýmis ný ljóð skáldsins og úrval
ljóða frá fyrri tíð, sum endurskoð-
uð.
Jónas hefur notið algerrar sérstöðu
meðal íslenskra nútímaskálda allt
frá því að hann lagði út í ritstörf og
teikningar árið 1948. Hugmynda-
flug hans þykir með ólíkindum og
sömuleiðis hugkvæmni við að
tvinna saman orðum og þönkum.
heilbrigðismála. Pólitík er að vilja.
Mismunandi áherslur á forgangs-
röð verkefna innan ríkisbúskapar-
ins endurspegla ólíka pólitíska af-
stöðu. Versta aðferðin í stjórnmála-
baráttu er sú að þykjast vera öllum
allt, en reynast svo öllum jafnilla í
reynd.
Þegar litið er yfir langan tíma
virðist hið opinbera ekki hafa náð
því lagi á sínum búskap að hann
hafi stuðlað að jafnvægi í þjóðar-
búskapnum. Rík tilhneiging hefur
verið til uppsöfnunar á sjálfvirkum
og hálfsjálfvirkum útgjaldakerf-
um. Göt hafa dottið á skattakerfið
með undanþágum fyrir margvís-
lega sérhagsmuni. Margs konar rík-
isrekstur heldur áfram samkvæmt
tregðulögmálinu, þótt þarfirnar
hafi breyst. Hin árlega fjárlagagerð
hefur ekki dugað til að takast á við
þessi vandamál. Nauðsýnlegt er að
taka fyrir tiltekna mikiívæga þætti
í ríkisfjármálum með yfirsýn yfir
liðin ár og líta nokkur ár fram í tím-
ann. Markmiðið er að bæta ríkis-
reksturinn, gera hann hagkvæmari
og þjónustuna við almenning betri.
(11. des. 1986.)
Kímnin skín víða í gegn og hann
kemur lesandanum sífellt á óvart.
Vaka-Helgafell gefur bókina út.
Kristinn í Björgun
— eldhuginn isandinum.Arni Johnsen
rœðir við Kristinn í Björgun.
Árni Johnsen ræðir hér við Krist-
inn Guðbrandsson í Björgun urn líf
hans og stórbrotinn starfsferil. Auk
þess ræðir hann um Kristin við þrjá
af vinum hans, þá Helga Eyjólfs-
son, Jóhannes Nordal og Einar
Halldórsson. Þrír mikilsverðir eig-
inleikar virðast einkenna Kristin
Guðbrandsson umfram aðra menn:
Hann þekkir ekki uppgjöf, þolir
ekki lognmollu eða kyrrstöðu og
hann er fæddur tæknisnillingur.
Kristinn í Björgun er löngu þjóð-
kunnur maður og þá einkum fyrir
fernt: björgun strandaðra skipa,
þátttöku í vel heppnuðum tilraun-
um í fiskirækt, dælingu byggingar-
efnis úr sjó, og leitina að gullskip-
inu. Þeir Björgunarmenn gáfust
aldrei upp við strönduð skip og
komu rúmlega 80 á flot; eftir 30 ára
tilraunastríð er fiskirækt Kristins
og félaga hans loks farin að skila
arði; sanddælingin gekk strax vel,
en gullskipið er ófundið enn.
Skyldu þeir finna það?
Bók full af fjöri og spennu, eins
og líf þessa eldhuga, Kristins Guð-
brandssonar, hefur verið. Sandur-
inn hefur verið starfsvettvangur
hans, en hann hefur aldrei byggt á
sandi.
Kristinn í Björgun er 212 bls. að
stærð, prentuð í Prentsmiðju Árna
Valdemarssonar og bundin í Bók-
bandsstofunni Örkin.
Hús sem hreyfist
Sjö Ijóðskáld, Bókmenntaritgerðir eftir
Kristján Karlsson
Bókin hefur að geyma sjö bók-
menntaritgerðir sem allar flytja að
einhverju leyti nýja túlkun á verk-
um þeirra skálda, sem um er fjallað.
Skáldin eru þessi: Bjarni Thorar-
ensen, Einar Benediktsson, Stefán
frá Hvítadal, Guðfinna frá Hömr-
um, Tómas Guðmundsson, Magn-
ús Ásgeirsson, Steinn Steinarr.
Ritgerðirnar hafa áður birst sem
formálar fyrir verkum skáldanna.
„Þær eru ekki hugsaðar sem inn-
gangur í merkingunni skýringar, —
því að í skáldskap er ekkert að
skýra, — heldur sem íhuganir um
ljóðagerð skáldunum til heiðurs"
segir höfundur í eftirmála.
Um aðferðir þær sem Kristján
Karlsson beitir i bókmenntarýni
hefur Halldór Laxness komist svo
að orði: „Svona eiga bókmennta-
fræðingar að hugsa og skrifa um
bækur... þá verður bókmennta-
gagnrýnin líka það sem hún á að
vera: sérstök listgrein innan bók-
menntannaí*
Hús sem hreyfist er 176 bls. að
stærð, prentuð í Prentbergi og
bundin í Félagsbókbandinu.
Bókafréttir