Alþýðublaðið - 14.03.1987, Blaðsíða 17

Alþýðublaðið - 14.03.1987, Blaðsíða 17
Laugardagur 14. mars 1987 17 Flóttinn frá landsbyggðinni Vandamál lands- byggðarinnar hafa verið mjög í brenni- depli að undanförnu, og ekki að undra. Um þessar mundir búa íbúar lands- byggðarinnar við mun lakari kjör en íbúar höfuðborgar- svœðisins. Þetta kem- ur fram í ýmsum myndum, en kristall- ast í fólksflótta frá landsbyggð tíl höfuð- borgar. Góðœrið hefur ekki komið til landsbyggð- ar. Sumir tala um að landið sé að sporðreisast; Það er ekki ofmælt, þegar sagt er, að hin neikvæða byggðaþróun sé eitt alvarlegasta vandamálið, sem nú er við að etja. Þetta kemur m.a. fram í eftirtöld- um staðreyndum: Fyrsta: Launakjör eru yfirleitt lakari á landsbyggðinni en á Reykjavíkur- svæðinu. í mörgum starfsgreinum munar verulegum fjárhæðum. Meginástæðan er sú, að lands- byggðarfólk hefur ekki notið þess launaskriðs, sem verið hefur á Reykjavíkursvæðinu. Þetta kom skýrt fram í könnun kjararann- sóknarnefndar, sem birt var fyrir nokkru. Annað: Vandi landbúnaðarins hefur sjald- an verið meiri en nú um stundir. Af- koma bænda hefur versnað veru- lega, og það hefur haft bein og óbein áhrif á margvíslegan þjón- ustuiðnað og úrvinnslu landbúnað- arafurða á þéttbýlisstöðum lands- byggðarinnar. Þriðja: Fjármagn frá landsbyggðinni hefur leitað í stríðum straumum inn í fjár- magns- og verðbréfamarkað í Reykjavík, þar sem frjáls vaxta- stefna og tilboð um tugi prósenta ávöxtun fjár hefur sogað til sín fjár- muni einstaklinga, banka og lífeyr- issjóða. Hin óhefta markaðshyggja hefur dregið þennan dilk á eftir sér. — Afleiðingarnar blasa við. Tök- um Norðurland eystra. Fjármagns- skortur háir bönkunum, — það lít- ilræði, sem er Iánað, er lánað með leyfi að sunnan. Fjórða: Fólksfækkun á Iandsbyggðinni Iæt-- ur ekki á sér standa. Arlega flytja um 1.100 landsbyggðarmenn til Reykjavíkur, sem í mörgu er farin að minna á borg;ríki, sem í raun líður stórlega fyrir þessa öru fjölg- un, sem hefur margvísleg vand- kvæði í för með sér við stjórnun borgarinnar, og alvarleg þenslu- áhrif. Byggðaröskunin er Reykja- vík ekki til hagsbóta. Á síðasta ári fjölgaði íbúum á höfuðborgar- svæðinu um 1.7% og um 0.4% á Suðurnesjum. íbúafjöldi stóð í stað á Austurlandi. Á Vesturlandi og Suðurlandi fækkaði um 0.2% og á Vestfjörðum um 0.5%, á Norður- landi eystra um 0.6% og á Norður- landi vestra um 1.1%. Þetta er meiri blóðtaka en tölurnar gefa til kynna. í fámennum sveitahreppum hefur fólksfækkun margfeldisáhrif. Um leið og fólkinu fækkar, minnka tekjur sveitarfélaganna og það dregur úr hverskonar þjónustu, sem aftur hvetur til enn meiri brottflutn- ings. Fimmta: Fasteignir eru nánast óseljanlegar í mörgum byggðarlögum, og í öðrum hefur fasteignaverð hríðfallið. Það er ekki lengur samanburðarhæft við fasteignir í Reykjavík. Bygging- arkostnaður er þó hinn sami og í sumum tilvikum hærri en í Reykja- vík. Að þessu Ieytinu hefur byggða- röskunin valdið eignaupptöku hjá stórum hluta þjóðarinnar, og getur á vissan hátt hneppt íbúa í átthaga- fjötra; þeir komast ekki í burtu frá eignum sínum, þótt þeir vildu. Sjötta: Vöruverð á landsbyggðinni er yfir- leitt hærra en í Reykjavík. Þessi munur getur orðið allt að tíu af hundraði eins og á Vestfjörðum. Sjöunda: Stór hluti af opinberri þjónustu á landsbyggðinni er lakari en í Reykjavík. Það má nefna heilbrigð- isþjónustu, í mörgum tilvikum menntun og félagslega þjónustu af ýmsu tagi. Hér læt ég staðar numið í þessari upptalningu. En víkjum nú að ástæðunum fyrir þessari þróun. Núverandi stjórnarflokkar hafa haldið fram svokallaðri byggða- stefnu, og einkum hefur Framsókn- arflokkurinn státað af henni á liðn- um árum, og gjarnan bent á Við- reisnartímabilið til samanburðar. En Sjálfstæðisflokkurinn ber jafn- mikla ábyrgð á þessari stefnu, sem nú hefur snúist upp í andhverfu sína, og ég hef leyft mér að kalla öf- uga byggðastefnu; hún hefur valdið samdrætti á landsbyggðinni. Pólitísk fyrirgreiðsla Höfuðeinkenni þessarar öfugu byggðastefnu er það, að fyrst er fjármagnið, sem myndast í héiuð- unum, dregið til miðstjórnarvalds ríkisins gegnum núverandi skatta- kerfi og núverandi skipulag banka- og fjármálakerfis, opinbers sjóða- kerfis og núverandi skipunar inn- og útflutnings og þjónustustarf- semi. Því næst er hluta þess fjár skilað til baka sem ölmusu í nafni pólitískrar fyrirgreiðslu. Afleiðing- ar þessarar betlistafs-byggðastefnu blasir hvarvetna við. Ég vil víkja sérstaklega að hinni pólitísku fyrirgreiðslu og afleiðing- um hennar. Hinir svokölluðu fyrir greiðslupólitíkusar hreykja sér af því að „redda“ hinum og þessum einstaklingum og fyrirtækjum. það er oftar en ekki gert án nokkurra hagkvæmnissjónarmiða eða heild- inni til heilla. Það er gert í nafni sameiginlegra pólitískra áhuga- mála; fyrir góða flokksmenn. Fyr- irgreiðslupólitíkusarnir ganga í op- inbera sjóði, banka og lánastofnan- ir. Allt er gert án skipulags, án áætl- unargerðar. Þegar svo afla þarf fjár til verkefna, sem varða heildina, eru sjóðir tæmdir, skammturinn búinn. En fyrirgreiðslupólitíkusarnir eru ánægðir með sinn hlut; þeir hafa tryggt sér atkvæði. — Önnur hlið þessarar fyrirgreiðslu er þegar stjórnmálamenn sitja dögum sam- an á rökstólum um það hvernig skipta skuli fjármunum til vega og hafna í einstökum kjördæmum. Þar gildir einskonar samtrygging- arkerfi: ef þú færð þína ósk upp- fyllta, þá ég mína. Skipulegar áætl- anir Vegagerðar eða Vita- og hafn- armála eru pappírar, sem lítið er gert með. Þetta er hluti hinnar öf- ugu og röngu byggðastefnu. Lítum svo á landbúnaðinn. Sam- dráttur í hefðbundnum landbúnaði hefur keðjuverkandi áhrif á fækk- un starfa við úrvinnslu landbúnað- arafurða. — Milliliðakerfið hefur fjárfest í nýjum vinnslustöðvum, þar sem hagsmunum þess hentar best, það er í Reykjavík. Þannig hefur störfum við úrvinnslu land- búnaðarafurða verið fækkað í stór- um stíl á landsbyggðinni á undan- förnum árum. — Flest ný störf falla til í opinberri stjórnsýslu og þjón- ustu, en þessar starfsgreinar blómstra á höfuðborgarsvæðinu, á sama tíma og hin arðrænda frum- framleiðsla býður landsbyggðinni upp á einhæft og sveiflukennt at- vinnulíf. Að óbreyttu beinir skóla- kerfið atgervisfólki í vaxandi mæli, til starfa í stjórnsýslu og þjónustu, það er burt frá landsbyggðinni. — Nokkur endurtekning á fyrri orð- um mínum, en fólksflóttinn af landsbyggðinni á næstliðnum ár- um, endurspeglar vantrú á framtíð- ina, vantrú á vöxt og viðgang lands- byggðarinnar. Samdráttur og stöðvun í byggingarstarfsemi og verðfall fasteigna segir sömu sögu. Miðstýringin: örlaga- valdur landsbyggðar- innar Yfir þessu öllu trónir svo hinn eiginlegi örlagavaldur landsbyggð- arinnar; miðstýringin úr Reykjavík, sem höfundar byggðastefnunnar gleymdu. Miðstýringin hefur drepið alian fjölbreytileika í dróma, svo og frumkvæði og tilraunir. Hver endist til eilífra Reykjavíkurferða og til að ganga með betlistaf í hendi fyrir stórfursta sjóðakerfis og banka og biðja álútur um ölmusu — og hverfa oft bónleiður til búðar? Miðstýringin hefur gert sveitarfé- lögin alltof háð duttlungum ríkis- valdsins. Hér um slóðir þarf ekki að minna á fræðslustjóramálið og hvernig það hefur upplýst þjóðina á skömmtunaraðferðir menntamála- ráðuneytisins. Miðstýringin veldur því, að ríkis- stjórn og stofnanir hennar einbeita sér að lausn smáverkefna í stað þess að móta heildarstefnu og langtíma- aðgerðir. Miðstýringin veldur því, að ákvarðanir eru teknar hjá embætt- ismönnum, sem eru fjarlægir kjós- endum og eru aldrei dregnir til ábyrgðar. Miðstýringin er fjarlæg verkefn- um og einkennist af þungu skrif- ræði. Völd heim í héruð Við þeirri þróun, sem hér hefur verið lýst, er aðeins til eitt svar. Að færa valdið heim í héruð. — tvær leiðir eru færar. Önnur er þessi: Að stækka sveitarfélögin og fækka þeim verulega. Viðmiðunarstærð þeirra á að tryggja að þau geti veitt íbúum sínum þá lágmarksþjón- ustu, sem dugir í samkeppni við höfuðborgarsvæðið. í sumum til- vikum þarf að bjóða betur en höf- uðborgin gerir. Það þarf að marka skýrar línur í verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Sveitarfélögin þurfa að fá nýja tekjustofna, t.d. aukna hlutdeild í beinum sköttum og skattlagningu á bifreiðaeign landsmanna, og aukið sjálfræði um álagningarhlutfall og gjaldskrár þjónustufyrirtækja. — Bættar samgöngur innan héraðs verði for- gangsverkefni ríkisvaldsins á næstu árum. Það er aftur forsenda þess að unnt sé að byggja upp í hverjum landsfjórðungi öflugar þjónustu- miðstöðvar á kjarnastöðum. Þann- ig eiga að vera í hverjum landsfjórð- ungi, eða ef menn vilja hverju kjör- dæmi, byggðakjarnar, þar sem er aðsetur opinberrar stjórnsýslu hér- aðsins og þjónustu við fólk og fyrir- tæki. — Þessi leið kann að verða þungfær, m.a. vegna tregðu margra sveitarfélaga til breytinga og vegna þess að hún krefst mikilla lagasein- inga og lagabreytinga. Árangurinn getur látið á sér standa. Hin leiðin er róttækari og allrar athygli verð. Hún er um þriðja stjórnsýslustigið, fylkjaskipulag. Samkvæmt þessari leið yrði land- inu skipt í fylki, sem tæki mið af hefðbundnum samskiptum fólks og náttúrlegum staðháttum. í hverju fylki yrði kosin fylkisstjórn í almennum kosningum á fjögurra ára fresti. Fylkisstjórnirnar hefðu víðtæk völd, sem efía myndu sjálfs- forræði ibúanna, styrkja heima- stjórn þeirra og vinna gegn núver- andi miðstýringu efnahagslífsins. Þær hefðu fjárveitingavald, bæði af eigin skattfé og fjárframlögum frá Alþingi. Hvert fylki yrði sjálf- stætt lögsagnarumdæmi með embætti fylkisdómara og fylkislög- reglustjóra. Ýmsum kann að finnast hér djúpt tekið í árinni. En þetta er raunhæf leið til að brjóta upp hið saman- snúrraða, miðstýrða valdakerfi. Ýmsir hafa sagt, að með þessu væri miðstýringin bara færð til — gagn- vart þessu kjördæmi frá Reykjavík til Akureyrar. En valdið yrði engu að síður komið heim í hérað. Geðþóttaákvarðanir Hugum að því, að völd, verkefni og tekjur sveitarfélaga sveiflast til eftir geðþótta ríkisstjórnar og meirihluta Alþingis hverju sinni. Þó talað sé um nauðsyn á sjálfs- stjórn og frumkvæði sveitarfélaga, hefur það farið minnkandi síðustu árin. — Hugum að öllum þeim smáverkefnum, sem ráðuneytin eru að fást við á hverjum tíma — inn- réttingar í fræðsluskrifstofu, krani, hurðarhúnn. Allt er að kafna í skriffinnsku við lausn verkefna, Fjármagn frá landsbyggðinni leitar í strfðum straumum inn á fjármagns- og verðbréfamarkað í Reykjavík

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.