Alþýðublaðið - 14.03.1987, Blaðsíða 18

18
Laugardagur 14. mars 1987
„Höfuðeinkenni hinnar öfugu byggðastefnu, er að fjármagnið
sem myndast í héruðum er dregið til miðstjórnarvalds ríkisins,
og því næst er hluta þessa fjár skilað til baka sem ölmusu í
nafni pólitískrar fyrirgreiðslu.“
sem yrðu afgreidd á augabragði
heima i héraði. — Langtímaaðgerð-
ir og stefnumótun í þjóðmálum
hverfur ot týnist í smámála-þrasi.
— Fólkið á landsbyggðinni á ekki
aðgang að embættismönnum, sem í
raun bera ábyrgð á velferð þeirra.
Forsjárhyggjupostularnir í Reykja-.
vík, hvort sem þeir sitja i ráðuneyt-
um eða á Alþingi, hafa miðstýring-
una í höndum sér og vilja stjórna
með töfrasprota, sem ekki virkar.
Það er óyggjandi, að ekkert er eins
brýnt nú um stundir og að brjóta
þetta miðstýrða fyrirhyggjukerfi
niður.
ffcyggðastefna Framsóknar bætir
Fert úr — hún eyðileggur. Og
gmyndir markaðshyggjumann-
na um að markaðsöflin eigi að
ráða þróun byggðar eru mann-
fjandsamlegar og að engu hafandi.
Hjá þeim mönnum eru einstakling-
arnir bara tölur.
í þessari umfjöllun minni um
vanda landsbyggðarinnar, hef ég
ekki vikið að einstökum vandamál-
um landbúnaðarins. — Ég hef held-
ur ekki tíundað þætti, sem snerta
eitt byggðarlag og annað ekki, eins
og t.d. gífurlega háan húshitunar-
kostnað á nokkrum stöðum, sem
enn eykur á misréttið.
Svo rækilega hefur Alþýðuflokk-
urinn varað við landbúnaðarstefnu
síðustu áratuga, að ekki þarf að
rifja þá sögu upp. Sú helstefna, sem
ég ieyfi mér að kalla svo, hefur leitt
bændur í gildru fjárfestingaút-
gjalda annars vegar og framleiðslu-
takmarkana hins vegar. Niður-
skurðarhnífnum er beitt gegn
bændum, en engin kerfisbundin
viðleitni er höfð uppi til að knýja
vinnslu- og dreifingaraðila til að
y minnka kostnað og lækka verð. —
Niðurstaða ríkjandi stefnu er eins-
konar „leyniskýrsla“ um nauðsyn
þess að skera niður, ekki fram-
leiðslu, heldur um það bil 2000
bændur. — Alþýðuflokkurinn hef-
ur engan hug á því að standa hjá að-
gerðarlaus og segja: Sjáið hvernig
fór. Við vöruðum ykkur við. Hann
hefur lagt fram ítarlega stefnumót-
un í aðgerðum til að draga úr vanda
landbúnaðarins, en það yrði alltof
langt mál að rekja þær hér.
Hagsmunir allra
landsmanna
Áður en ég lýk máli mínu um
vanda landsbyggðarinnar, vil ég
segja þetta. í allri umræðunni um
misréttið, ber að varast það umfram.
allt, að skerpa andstæðurnar á milli
þéttbýlis og dreifbýlis, á milli höf-
uðborgarsvæðisins og landsbyggð-
arinnar, og að persónugerva vand-
ann. Við erum ein þjóð í einu landi,
hvort sem við búum fyrir sunnan,
vestan, norðan eða austan. Það eru
hagsmunir heildarinnar að misrétt-
ið sé leiðrétt. — Ég tel t.d. mikil og
hættuleg mistök að stofna stjórn-
málaflokk um málefni landsbyggð-
arinnar eingöngu. Slíkt gæti kallað
fram óeðlilega hart andsvar og
raunverulega aukið vandannn. Við
eigum að vinna að leiðréttingu þess-
ara mála innan stjórnmálaflokk-
anna, og hin þverpólitísku samtök
um jafnrétti landshluta, eiga að
knýja stjórnmálaflokkana til að-
gerða. — Það eru hagsmunir höf-
uðborgarbúa, að meiri jöfnuður
náist. Þeim er enginn akkur í mis-
réttinu.
Vitur maður sagði eitt sinn: Lífið
er eins og skáktafl, sem felur í sér
óendanlega möguleika á tilfærslu
mannanna. Valið er frjálst en hver
leikur ræður á vissan hátt öllum
þeim leikjum, sem á eftir koma.
Með öðrum orðum: maður getur
fært taflmennina að vild, en það
sem á eftir fer er afleiðing þeirrar
ákvörðunar sem maður tekur. Frá
afleiðingum eigin verka getur eng-
inn flúið. — Og nú flýr enginn leng-
ur frá afleiðingum þeirra afleikja,
sem leiknir voru við upphaf svo-
kallaðrar byggðastefnu. Skákin
hefur verið tefld, hún er töpuð og
það verður að byrja á annarri. Það
er mergur málsins í þeirri stöðu,
sem við erum nú.
— Og það er til fólk, sem lætur
hlutina gerast, fólk sem sér hlutina
gerast og fólk, sem hefur ekki hug-
mynd um að nokkuð hafi gerst.
Jafnaðarmenn láta hlutina gerast,
jafnaðarstefnan er hreyfiafl. Hug-
myndir okkar um jöfnuð og réttlæti
eru jafnframt krafa um að stöðva
það misrétti, sem nú ríkir á milli
landshluta, og takast þegar á við
það stóra verkefni, að koma á jöfn-
uði. Við höfum tólin og tækin, hug-
myndir og tillögur og það sem
mestu máli skiptir — viljann.
/ minningu Knuts Frydenlund
Benedikt Gröndal:
Stjórnviska
og hugrekki
Við hið sviplega fráfall Knut
Frydenlunds, utanríkisráðherra,
hafa Norðmenn misst einn fremsta
og virtasta leiðtoga þjóðar sinnar.
Hann fór með utanríkismál í fjór-
um ríkisstjórnum, og naut bæði
virðingar og trausts um allan heim.
Hann var persónugervi raunhæfrar
og friðsamlegrar utanríkisstefnu
Noregs og vildi leysa öll vandamál
með sanngirni og samningum.
íslendingar hafa við lát Fryden-
lunds misst góðan vin, sem kom
meira við sögu utanríkismála okkar
en flestir vita, og ávallt á jákvæðan
hátt. Hann sá yfir stormasamt
Norður-Atlantshafið, að Norð-
menn og íslendingar yrðu að hafa
með sé rnáið og traust samband.
Hann sá einnig, að sama gilti um
aðrar þjóðir við þetta haf, og hjálp-
aði til að leysa deilur, sem hans eigin
þjóð var ekki aðili að.
Frydenlund gekk í norsku utan-
ríkisþjónustuna 1952 og hóf frama-
braut sína sem sérfræðingur á því
sviði, þar sem hún reis hæst. Hann
var um skeið aðstoðarmaður Hal-
vard Lange, hins merka utanríkis-
ráðherra Norðmanna árin eftir
styrjöldina. Er líklegt að þar hafi
hann fyrst lært, hve nauðsynleg
samstaða Norðmanna og íslend-
inga var í utanríkis- og öryggismál-
um. íslenskir leiðtogar ráðguðust
oft við Lange á þeim árum.
Frydenlund varð eftirmaður
læriföður síns og kosinn á þing í
Osló. Ráðherratímabil hans, frá
1973 til síðustu stundar, mótaðist af
örlagaríkum málaflokkum, olíu-
málum og landhelgismálum, auk
hinnar viðkvæmu og erfiðu stöðu
Noregs í öryggismálum.
Uppbygging olíuvinnslu úti fyrir
ströndum Noregs var flókið og við-
kvæmt mál. Afla þurfti mikillar,
nýrrar þekkingar og móta skynsam-
lega stefnu heimafyrir og gagnvart
erlendum aðilum.
Landhelgismálin voru umsvifa-
mikil vegna hinnar löngu strand-
lengju Noregs, Svalbarða og Jan
Mayen. Þurftu Norðmenn að semja
við margar þjóðir um markalínur
og síðan um auðlindirnar. Deilan
við Sovétríkin um stór svæði á Bar-
entshafi er enn óleyst og framvinda
Svalbarðamála að ýmsu leyti óljós.
En deilan um línu milli Jan Mayen
og íslands tókst að leysa. Hún stóð
1978—80 og fór Knut Frydenlund
sjálfur með samninga fyrir land
sitt. Hann flaug með föruneyti til
íslands, og fyrstu lotur viðræðna
gengu engan veginn vel í ráðherra-
bústaðnum við Tjörnina. Við ís-
lendingar gerðum harðar kröfur, en
lögfræðingar og sjómannafulltrúar
Noregs stóðu þverastir fyrir. Við
hurfum í lokin frá ítrustu óskum
okkar, en mest var fórn Norð-
manna, er þeir féllust á að ísland
fengi óskertar 200 mílur, þótt
norska krafan hefði verið um mið-
línu. Þeir gáfu eftir 25.000 ferkíló-
metra af loðnusjó — eins og fjórð-
ung íslands.
Þarna var Knut Frydenlund að
verki, og hann vissi, hvað hann var
að gera. Hann var að byggja upp
samstöðu og vináttu þjóðanna —
og forða báðum frá stórdeilu, sem
hefði haft alvarlegar afleiðingar.
Frydenlund hlaut harða gagnrýni
vissra hópa í Noregi, en það leið
ekki á löngu, uns allir sáu, að skyn-
semin hafði ráðið, friðurinn var
báðum nauðsynlegur. Samningar
ríkjanna um auðæfi á hafsbotni,
sem gerðir voru síðar, eru fyrir-
mynd á alþjóða mælikvarða.
Stjórnviska Frydenlunds og hug-
rekki var í þessu máli bæði fyrir
Noreg og ísland sögulegt afrek, sem
ekki mun gleymast.
Hann hafði nokkrum árum áður
komið við sögu landhelgismála
okkar á annan hátt. Þorskastríðin
við Breta voru stærra og örlagarík-
ara mál. Þar gegndi Frydenlund
mikilvægu hlutverki sáttasemjara,
því að bæði íslendingar og Bretar
báru sérstakt traust til hans. Nú
hafa örlögin hagað þvi svo, að bæði
hann og Einar Ágústsson, þáver-
andi utanríkisráðherra okkar, hafa
verið skyndilega burtu kallaðir, og
er því óvíst, að sú saga verði öll
skráð.
Ég hafði mikil kynni af Knut
Frydenlund um langt árabil og sat
andspænis honum við borðið í Jan
Mayen-deilunni. Ég hef ekki kynnst
betri manni að starfa með (eða á
móti). Aldrei brást stilling hans eða
vinsemd. Aldrei skorti hann þolin-
mæði eða þekkingu.
Hann var stundum kallaður
Prúðmennið frá Drammen heima-
fyrir, og fjandmenn átti hann fáa
eða enga í norskri pólitík. Hann
naut hvarvetna virðingar, enda
„Ég sat andspænis honum við borðið í
Jan Mayen-deilunni. Aldrei brást stilling
hans eða vinsemd. Aldrei skorti hann
þolinmæði eða þekkingu.“
hafði hann einstæða reynslu og yf-
irsýn yfir þau mál, sem hann sýslaði
með. Eitt sinn sátum við í garðinum
við embættisbústað hans í Oslo og
ræddum um sambúð Norðmanna
og íslendinga — í skugga Jan May-
en. Við urðum sammála um, að nú
væri ekki lengur hægt að byggja
samskipti þjóða okkar eingöngu á
Snorra Sturlusyni. Nú yrði að taka
mið af aðstæðum og tækni okkar
tíma.
Ég hitti Knut Frydenlund í síð-
asta sinn á þingi Norðurlandaráðs í
Helsinki tveim dögum fyrir andlát
hans. Hann var jafn spurull og
áhugasamur um íslensk málefni og
alltaf áður. En nú er hann allur.
Líklega verður ýmsum hugsað til
þess, að hann skrifaði fyrir nokkr-
um árum bók endurminninga. Hún
bar heitið: Litla land, hvað nú?