Alþýðublaðið - 30.05.1987, Qupperneq 4

4
Laugardagur 30. maí 1987
__
Ingólfur Margeirsson skrifar
Stjórnarmyndunin:
KAPALLINN LAGÐUR AÐ NÝJU
Hefðu viðræöur Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks og Kvennalista þurft að sigla I strand? Vantaði frumkvæði þor
°9 nugmyndir sem skilaö gætu lausnum? Bendir hinn tregi aðskilnaöur til þess að þessir þrlr flokkar reyni upp
Þorsteinn Pálsson
hefur skilað umboðinu til
forseta. Eftir tveggja
vikna stjórnarmyndunar-
viðrœður Sjálfstœðis-
flokks, Alþýðuflokks og
Samtaka um Kvennalista,
hefur strandað á kröfum
kv.ennanna um lögbind-
ingu lágmarkslauna og
stirðleika Sjálfstœðis-
manna varðandi hug-
myndir Alþýðuflokks um
fyrstu aðgerðir. Eftir að
Steingrímur Hermanns-
son gerði formanni Sjálf-
stœðisflokksins Ijóst að
Framsókn hefði ekki
áhuga á stjórnarsamstarfi
við Sjálfstœðisflokk og
Alþýðuflokk, skilaði
Þorsteinn umboðinu til
forseta.
Hvers vegna strönduðu
viðrœðurnar? Voru það
einungis ósœttanleg
sjónarmið flokkanna
þriggja? Eða var verk-
stjórnin slök hjá
Þorsteini? Vantaði hug-
myndir, þor og frum-
kvœði? Og hvað gerist
nú?
Það voru allir með skeifu. Laust
eftir tíu á miðvikudagskvöld var
ljóst að stjórnarmyndun Sjálfstæð-
isflokks, Alþýðuflokks og Kvenna-
lista myndi ekki ganga upp. Enginn
af fulltrúum flokkanna þriggja var
í hjarta sínu ánægður með þessa
niðurstöðu. Og í raun vantaði ekki
mikið upp á að tilraunin hefði tek-
ist. En það skorti ákveðni, frum-
kvæði, kjark og pólitískt raunsæi.
Óvœnt afstaða
Þegar fulltrúar flokkanna mættu
til leiks á miðvikudag, voru menn
reyndar ekki ýkja bjartsýnir. Við-
ræðurnar höfðu þegar tekið á sig
þunglamalegt yfirbragð eftir að
Kvennalistakonur mættu með mun
óhagganlegri kröfur í launa-j varn-
ar-, og utanríkismálum en Alþýðu-
flokkurinn og sérlega Sjálfstæðis-
flokkurinn hafði búist við eftir
óformlegar könnunarviðræður
Þorsteins Pálssonar við fulltrúa
Kvennalista. Hin harða afstaða
Kvennalistans var eins og ískalt vatn
í andlit formanns Sjálfstæðis-
flokksins. A þriðjudeginum var
einnig Ijóst að Sjálfstæðisflokkur-
inn var ekki reiðubúinn að sam-
þykkja kröfu Kvennalistans um lög-
bindingu lágmarkslauna, né að
víkja frá settri stefnu í varnar- og
utanríkismálum. Þetta var reyndar
afstaða sem menn gátu átt von á, og
þurfti ekki að koma neinum á
óvart. Það sem hins vegar kom full-
trúum Alþýðuflokksins í opna
skjöldu var stirðleiki Sjálfstæðis-
flokksins gagnvart hugmyndum
krata í fyrstu aðgerðum nýrrar rík-
isstjórnar í ríkisfjármálum. Þrátt
fyrir hlýja og heiðríka daga, var hið
pólitíska andrúmsloft í Rúgbrauðs-
gerðinni gömlu tekið að kólna og
skýjabakkar teknir að hrannast
upp.
Kratarleggja fram tillögur
Þegar viðræður hófust aftur á
miðvikudaginn klukkan tvö var þó
ekki öll von úti. Þorsteinn Pálsson
hafði gengið á fund forsetans fyrr
um daginn og skýrt Vigdísi Finn-
bogadóttur frá gangi mála. Fundir
stóðu síðan með hléum allan dag-
inn þegar fulltrúar flokkanna fóru
afsíðis og ræddu málin.
Um miðjan daginn tók Alþýðu-
flokkurinn af skarið og lagði fram
tillögur um fyrstu aðgerðir. Það
lyftist aðeins brúnin á Þorsteini og
Friðrik Sophussyni og birtu sló á
andlit kvennanna. Þarna gat verið
smuga. Tillögur Alþýðuflokksins
fólu í sér aðgerðir á sviði ríkisfjár-
mála, leiðréttingar á kjörum ellir
örorku- og lífeyrisþega, kjarabætur
til hinna lægstlaunuðu gegnum
skattkerfi og að ríkið framkvæmi
nýja tekjujöfnunarstefnu með end-
urmati á störfum kvenna — sem
konur sjálfar hefðu frumkvæði að.
í raun voru þetta fyrstu raun-
hæfu tillögurnar. Sjálfstæðismenn
höfðu ekki lagt fram neinar tillögur
að marki og konurnar aðeins kom-
ið með langan óskalista yfir óbreyt-
anlegar kröfur. Talsvert magn af
plöggum hafði borist inn á fundina,
þar á meðal vangaveltur Björns
Björnssonar, hagfræðings ASÍ og
Vilhjálms Egilssonar, formanns
VSÍ um lágmarkslaun. Þar er m.a.
bent á víðtækar afleiðingar sem lög
um lágmarkslaun geta haft á allan
launastigann. Þeir félagar nefndu
einnig áhrif slíkrar lögbindingar á
laun ófaglærðra og faglærðra, og
röskun á ýmsar greiðslur sem eru í
samræmi við lága viðmiðunartaxta
eins og elli- og örorkulifeyri, at-
vinnuleysisbætur o.fl. Þá var
minnst á ólík launakerfi í plagginu
og hve torvelt það gæti reynst að yf-
irfæra lágmarkslaun í opinbera
geiranum yfir á launakerfi hins al-
menna vinnumarkaðar, og rætt um
frjálsan samningsrétt. Niðurstöður
vangaveltna þeirra Björns og Vil-
hjálms voru þrenns konar. í fyrsta
Iagi spurðu þeir hvenær íhlutun
löggjafans í beinar launaákvarðan-
ir á almennum vinnumarkaði væri
til góðs. í öðru lagi sögðu þeir
tæknilega annmarka ákaflega
mikla. Og í þriðja lagi töldu þeir
meira en líklegt að slík lög væru í
reynd ávísun á almenna kauplags-
veltu með tilheyrandi verðlags-
sveiflu. Síðan klykktu þeir út með
því að minna á að launahlutföll
hefðu verið mjög svipuð í Mesó-
pótamiu þúsund árum fyrir Krists
burð og á íslandi nútímans.
Hin kalda rökhyggja fræðing-
anna þerraði hins vegar ekki tár
Kvennalistans yfir bágum hag lág-
tekjufólks. Og þegar útreikningar
Þjóðhagsstofnunar bárust loksins
síðar um daginn þar sem stóð skýr-
um stöfum að kröfur kvennanna
hefðu þýtt 90% verðbólgu, var það
heldur ekki nóg til að fá konurnar
að hugsa upp á nýtt varðandi lög-
bindingu lágmarkslauna.
Vík milli vina
Hins vegar samþykktu fulltrúar
Sjálfstæðisflokks og Kvennalista
að setjast niður milli klukkan fimm
og sex og freista þess að ná sam-
komulagi eftir línunum í tillögum
Alþýðuflokksins. Klukkan sex var
siðan boðað hlé, menn fengu sér
matarbita og ræddu málin afsíðis.
Klukkan niu hófust viðræður að
nýju. Niðurstaðan kom fljótlega:
Konurnar sögðust ekki geta fallist
frá kröfum sínum um lögbindingu
lágmarkslauna. Þorsteinn Pálsson
sagði þá stutt og laggott að þetta
væri fullreynt og hann sæi ekki
ástæðu til að halda þessum viðræð-
um áfram. Síðasta hálmstráið var
þó gefið með smá fundarhléi, þar
sem fulltrúar Alþýðuflokks stungu
saman nefjum í því skyni að finna
einhverja hugsanlega leið til að
koma flokkunum saman um. En
þeir fundu enga, og stjórnarmynd-
unarviðræður Sjálfstæðisflokks,
Alþýðuflokks og Kvennalista
höfðu farið endanlega út um þúfur.
Og allir settu upp skeifu.
Menn hafa spurt: Þurfti þetta að
fara svona? Margir eru til að svara
því neitandi. Það voru uppi snerti-
fletir í þessum viðræðum sem betur
hefði mátt hlúa að. Brúarsmíðin var
vissulega erfið en ekki vonlaus.
Menn virðast sammála um að verk-
stjórn þessara viðræðna hafi ekki
verið sem skyldi og forysta Sjálf-
stæðisflokksins hafi verið fremur
dauf og frumkvæðalítil. Þá er enn-
fremur bent á klofning Kvennalist-
ans; sumar konurnar voru jákvæð-
ar og áhugasamar um stjórnar-
myndun þessara þriggja flokka,
aðrar tortryggnar og sumar alfarið
andvígar slikri þriggja flokka
stjórn. Hinir stöðugu grasrótar-
fundir á Hótel Vík juku ágreining
kvennanna fremur en hitt. Góður
skilningur hafi myndast milli Jón
Baldvins Hannibalssonar, for-
manns Alþýðuflokksins og Þor-
steins Pálssonar en óskhyggja og
stirðbusaháttur Hótel Víkur hafi
verið fleinn í samstarfið. Húmorist-
ar í þingsölum segja að Vík hafi ver-
ið milli vina.
Steingrímur afneitar
Þorsteini
Þorsteinn Pálsson skilaði af sér
umboðinu á föstudagsmorgun, og
efndi til blaðamannafundar
klukkutíma síðar. Á blaðamanna-
fundinum kom ekkert nýtt fram
nema ef vera skyldi að Steingrímur
Hermannsson var ekki tilkippilegur
í stjórnarmyndun með Sjálfstæðis-
flokki og Alþýðuflokki. „Vilji var
ekki fyrir hendi hjá Framsóknar-
flokknum!* sagði Þorsteinn. Þegar
nánar var gengið á Þorstein, svaraði
hann með því að vísa til fréttar í
Morgunblaðinu í fyrradag þess efn-
is að Framsókn geti ekki hugsað sér
stjórnarsamstarf með Alþýðu-
flokki. En skýringar Þorsteins og
Morgunblaðsins á áhugaleysi
Framsóknar á stjórnarsetu með
Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki
eru ekki alls kostar réttar. Það er
ekki það, að Steingrímur sé fomem-
aður út í Jón Baldvin sem veldur ■
þykkju Framsóknar. Steingrímur
tók nefnilega fremur kuldalega á
móti Þorsteini í fyrradag. Fram-
sóknarflokkurinn er alls ekki
ánægður með þær yfirlýsingar Þor-
steins Pálssonar í Morgunblaðinu
og viðar eftir kosningar að áfram-
haldandi stjórnarsamstarf með
Framsókn komi ekki til greina held-
ur verði að breyta áherslum og
mynda stjórn um ný stefnumál. Af-
neitun Steingríms í fyrradag er fyrst
og fremst skilaboð þess efnis, að
Framsókn mun ekki sætta sig við
Þorstein Pálsson sem næsta forsæt-
isráðherra. Steingrímur vill sjálfur
fá umboðið til að mynda ríkisstjórn
þessara þriggja flokka, eða jafnvel
sjá það í höndum Jóns Baldvins
Hannibalssonar, formanns Al-
þýðuflokksins.
Geta kratar og Framsókn
sœst?
Framhaldið — hvað verður það?
Sennilegast er að forseti íslands
bíði i einn eða tvo daga, og láti for-
menn flokkanna reyna að finna ein-
hverja fleti í óformlegum könnun-
arviðræðum. En Vigdís Finnboga-
dóttir getur heldur ekki beðið of
lengi með að afhenda umboðið að
nýju. Samkvæmt stöðunni er erfitt
fyrir hana að ganga framhjá Jóni
Baldvin Hannibalssyni, en vera má
að Steingrímur Hermannsson sé
einnig á lista hennar, ef hann getur
Iagt fram einhvern kapal sem hugs-
anlega gengur upp. En hvað getur
Jón Baldvin gert með umboðið í
höndunum? Er hugsanlegt að hann
gæti sýnt meira frumkvæði og vilja
til myndunar ríkisstjórnar með
Kvennalista og Sjálfstæðisflokki en
Þorsteinn? Er hugsanlegt að hann
freistaði þess að mynda ríkisstjórn
með erkióvininum Framsókn og
Sjálfstæðisflokki? Sannleikurinn
er nefnilega sá, að þrátt fyrir hefð-
bundnar yfirlýsingar og kaldar
kveðjur milli formanna Framsókn-
arflokks og Alþýðuflokks, er Fram-
sóknarflokkurinn mun líklegri til
að samþykkja stefnumál Alþýðu-
flokksins í málefnasamningi ríkis-
stjórnar en Sjálfstæðisflokkurinn.
Að vísu fengju kratar litlu áorkað í
umbótum landbúnaðarmála. En
hugsanlega gætu þeir komið í gegn
afgerandi málum. Settust þessir
þrír flokkar niður til viðræðna um
myndun ríkisstjórnar er ljóst að
Sjálfstæðismenn verða enn erfiðari
í aðgerðum ríkisfjármála en þeir
hafa verið hingað til. Það er öllum
ljóst, að áhrifamiklir hagsmunaað-
ilar innan Sjálfstæðisflokksins
vilja sem minnsta uppstokkun i
þeim málum. Til að mynda stöðvun
endurgreiðslu söluskatts til sjávar-
útvegs og iðnaðar. Hvað segir LÍÚ
við því? Og hvað með stóreigna-
skatt? Eða aukna skattlagningu
fyrirtækja og aukinn eignaskatt?
Þar yrði Framsókn mun auðveldari
viðfangs en Sjálfstæðisflokkur séð
frá sjónarhóli krata.
Minni- Viðreisn?
Staðan er erfið. Klukkan gengur
á forsetann og formennina. Ef hilla
fer undir stjórnarkreppu gæti hins-
vegar margt gerst. Möguleikarnir
eru of margir til að fjölyrða um þá
í þessari grein. Einn möguleiki sem
ræddur hefur verið innan Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks er
myndun minnihlutastjórnar þess-
ara tveggja flokka — eins konar
Minni-Viðreisn. Þá hefur verið tal-
að um ýmsar fjórflokkastjórnir en
einna helst um Kvennalista, Al-
þýðubandalag, Alþýðuflokk og
Framsókn. Um slíkt er erfitt að spá.
En fylgist með. Lesið áfram Al-
þýðublaðið.