Alþýðublaðið - 03.10.1987, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 3. október 1987
Aukafjárveitingar úr ríkis-
sjóöi settu svip sinn á fréttir
vikunnar sem nú er á enda.
Stöö tvö komst aö þvi á
þriðjudaginn aö fjandmaöur
aukafjárveitinga númer eitt,
Jón Baldvin Hannibaisson
hefur sjálfur skrifað undir all-
margar slíkar síöan hann
settist í stól fjármálaráðherra
og gerðist prókúruhafi ríkis-
sjóös. Dagblaöiö Tíminn lét
ekki sitt eftir liggja og birti
langan lista yfir aukafjárveit-
ingar þeirra tveggja fjármála-
ráöherra sem setið hafa aö
völdum á þessu ári. í sjálfu
sér er ekki ástæða til að strá
salti í sár þeirra Tímamanna,
en svo vildi til aö listinn sem
þeir birtu náði aðeins fram til
3. júlí, þegar stjórnarskiptin
fóru fram. Jóni Baldvin var
því ofaukið í fyrirsagnarletr-
inu sem ekki var skorið við
nögl.
Aukafjárveitingar hafa veriö
stundaðar af mörgum fjár-
málaráðherrum um langa hríð
og sennilega verður seint
unnt að losna við þær með
öllu. Það er hins vegar eink-
um tvennt sem gagnrýnendur
hafa á móti þeim. Annars
vegar geta aukafjárveitingar
haft veruleg skekkjuáhrif á
fyrirframáætlaðar tekjur ríkis-
sjóðs, ef þeim erekki i hóf
stillt. Þetta gerðist t.d. í fjár-
málaráðherratíð Alberts Guð-
mundssonar, þegar aukafjár-
veitingarnar munu hafa farið
upp í um 7% af útgjöldum
ríkissjóðs. Að hinu leytinu
geta vissar aukafjárveitingar
verið nánast í óþökk Alþing-
is, sem hefur jú m.a. það
hlutverk að skipta hinum
sameiginlegu fjármunum
þjóðfélagsþegnanna niður til
hinna ýmsu verkefna, Al-
gengt er að aukafjárveitingar
renni til aðila eða málaflokka
sem aldrei sóttu um fé til Al-
þingis, en hitt er þó öllu al-
varlegra þegar veitt er fé til
umsækjenda sem Alþingi
hefur áður hafnað við gerð
fjárlaga. Dæmi eru þó til um
slík vinnubrögð fjármálaráð-
herra.
Flestir fjármálaráðherrar
munu þó gegnum tíðina hafa
varið mestu fé til ýmissa
málaflokka sem Alþingi hefur
þegar ákveðið að verja fé til,
en af einhverjum ástæðum
ekki dugað til. í þessu sam-
bandi má vitna til orða Stein-
gríms Hermannssonar, utan-
rikisráöherra i sjónvarpsvið-
tali í vikunni, þar sem hann
sagði að við fjárlagagerð
hefði yfirleitt aldrei verið gert
nægjanlega ráð fyrir verð-
bólgu og margar aukafjárveit-
ingar hefðu komið til af þeim
sökum. Þannig er sjálfsagt
hægt að finna fjöldamörg
dærTr'rþéS's að aukafjárveit-
ingar hafi þurft til að Ijúka
verkefnum í samræmi við yf-
irlýstan vilja Alþingis.
í tilvikum af þessu tagi er
auðvitað vandséð hvernig
losna megi við aukafjárveit-
ingar, nema þvi aðeins að til
komi gerbreytt vinnubrögð
við fjárlagagérð og raunar
þarf stjórn efnahagsmála
einnig að vera með því móti
að við fjárlagagerðina sé
unnt að áætla verðbólgu
nokkuð rétt. Fram að þessu
hefur tæpast verið unnt að
áfellast fjármálaráðuneyti
eða Alþingi þótt verðbólgu-
spár hafi ekki staðist.
Margar aukafjárveitingar
og undantekningarlítið
stærstu liðir þeirra eru sem
sagt ( nokkuð góðu samræmi
við vilja Alþingis. Hið sama
verður hins vegar ekki sagt
um ýmsar aukafjárveitingar
þar sem fjármálaráðherrar
hafa tekið sig til og skrifað út
tékka úr ríkissjóði til aðila
sem áður höfðu sótt um fé til
Alþingis og fengið synjun
eins og dæmi munu finnast
um.
Þegar slikt gerist er við-
komandi fjármálaráðherra að
ganga í berhöaa vKU4tf(ýsT^~
an vilja Áiþingis og ef ein lög
giltu í landinu fyrir alla jafnt,
myndu fjárveitingar af þessu
tagi trúlega skoðast sem al-
varlegt trúnaðarbrot. Fram að
þessu hefur sú ekki orðið
raunin, allavega hefur enginn
fjármálaráðherra sögunnar
enn verið látinn sæta refsi-
ábyrgð fyrir að hafa misfarið
með fé rikissjóðs. Á hinn
bóginn mun þó ekki með öllu
fráleitt að aukafjárveitinga-
gleði Alberts Guðmundsson-
ar, hafi átt sinn þátt í því þeg-
ar stólaleikur Sjálfstæðisráð-
herranna var settur á svið fyr-
ir tveimur árum, beinlínis í
þeim tilgangi að koma hon-
um úr embætti fjármálaráð-
herra.
Aukafjárveitingar eru sem
sagt af misjöfnum toga. Auk
þess sem áður hefur verið
getið má nefna að ýmis ófyr-
irséð atvik geta kallað á
aukafjárveitingu. Sem dæmi
um þetta má nefna eina af
aukafjárveitingum Jóns Bald-
vins Hannibalssonar frá (
sumar, 509 þúsund krónur til
að greiða fyrir auglýsingar
um sölu á hlutabréfum rikis-
sjóðs í Útvegsbanka íslands
~M. Ef á annað borð stóð til
að selja hlutabréfin, varð
væntanlega ekki hjá því kom-
ist að auglýsa þau til sölu.
Enn má nefna að fjölda-
margar aukafjárveitingar
hljóta að vera matsatriði.
Þannig veitti Jón Baldvin t.d.
á þessu sumri aukafjárveit-
ingu upp á tvær og hálfa
milljón til að kosta ferð sin-
fóníuhljómsveitar íslands til
Grænlands, þar sem hún lék
á menningarhátið í tilefni af
opnun norrænnar menningar-
miðstöðvar á Grænlandi.
Þessi ferð hljómsveitarinnar
hefur ekki verið séð fyrir við
gerð síðustu fjárlaga og
kannski má hafa misjafnar
skoðanir á þvi hvort sinfóniu-
hljómsveitin átti eitthvert er-
indi á þessa menningarhátíð
Grænlendinganna.
Núverandi fjármálaráðherra
hefur gagnrýnt aukafjárveit-
ingar forvera sinna i embætti
talsvert harkalega og það er
því kannski ekki að undra
þótt það hafi talist fréttnæmt
þegar ( Ijós kom að hann hef-
ur sjálfur veitt þó nokkrar
aukafjárveitingar síðan hann
tók við embætti fjármálaráð-
herra. Eins og að framan hef-
ur verið rakið er þó alveg frá-
leitt að setja allar aukafjár-
veitingar undir sama hattinn
svo misjafnar sem þær eru í
eðli sínu.
Á þetta er llka bent í frétta-
tilkynningu sem samstarfs-
menn Jóns Baldvins í fjár-
málaráðuneytinu, Björn
Björnsson og Karl Th. Birgis-
son sendu frá sér á miðviku-
daginn í fjarveru hans. Þar er
fullyrt að fjármálaráðherra sé
nú sem fyrr þeirrar skoðunar
að itrasta aðhalds þurfi að
gæta í aukafjárveitingum.
Þeir taka hins vegar fram að
beiðnir um aukafjárveitingar
séu bæði fleiri og hærri nú
en endranær, þar sem verð-
lags- og launaþróun hafi orð-
ið allt önnur en reiknað var
með þegar gengið var frá fjár-
lögum yfirstandandi árs. Slík-
ar aðstæður gera það auðvit-
að að verkum aö einstakar
ríkisstofnanir lenda í fjár-
hagsörðugleikum sem veröur
að leysa úr. Að sögn þeirra
Björns og Karls er það þetta
sem hefur verið gert í ráð-
herratið Jóns Baldvins, „enda
þvi ekki til að dreifa, að farió
hafi verið út fyrir almennar
heimildir viðkomandi stofn-
ana til greiðslu launa- og
rekstrar- eða stofnkostnaðar."
Þótt aukafjárveitingar að
einhverju marki virðist óhjá-
kvæmilegar, heyrir það þó
sennilega sögunni til að fjár-
málaráðherrar ausi út pening-
um jafn óhóflega og ýmsir
þeirra hafa tíðkað á undan-
förnum árum. Eftir að um-
ræðan um aukafjárveitingar
hófst að marki í sumar, virð-
ast æ fleiri komast á þá
skoðun að nauðsynlegt sé að
stilla þeim í hóf og ekki er
ótrúlegt að settar verði reglur
um þær á næstunni. Nefna
má að Steingrímur Her-
mannsson, utanríkisráðherra,
aðhyllist nú þessa skoðun.
Það hefur t.d. ekki tiðkast
fram að þessu að aukafjár-
veitingar hafi verið ræddar á
ríkisstjórnarfundum, heldur
hefur fjármálaráðherra jafnan
tekið ákvörðun um þær upp á
eigin spýtur og án þess að
spyrja kóng eða prest. Bara
það að ræða aukafjárveiting-
arnar á ríkisstjórnarfundum
myndi trúlega verka í þá átt
að draga úr þeim. Þá er ekki
heldur ólíklegt að einhverjar
þær reglur verði settar um
aukafjárveitingar sem banni
a.m.k. fjárveitingar sem Al-
þingi hefur þegar hafnað og
vald fjármálaráðherra kunni
að verða takmarkað og háð
ákveðnum skilyröum.
Ef aukafjárveitingar eiga
að geta heyrt til undantekn-
inga í framtíðinni, er þó mik-
ilvægast að breyta vinnu-
brögðum við fjárlagagerð
þannig að fjárlögin fái stað-
ist. Til þess þarf að vera unnt
að áætla verðbólgu betur og
nákvæmar en nú er, en auk
þess hefur viljað brenna við
að menn hafi skotið sér und-
an þvi að glíma við vandamál-
in með því að áætla verð-
bólguna lægri en nokkur
skynsemi gat talist. Þess
háttar vinnubrögð kalla auð-
vitað á aukafjárveitingar og
alþekktar ístoppunaraðgerðir
ríkisstjórna.