Alþýðublaðið - 24.10.1987, Blaðsíða 17

Laugardagur 24. október 1987
17
Venju fremur urðu allmikil
blaðaskrif og umræður um
grunnskólaprófið í íslensku
síðastliðið vor. Ástæðan mun
fyrst og fremst hafa veriö sú,
að uppskeran endurspeglaði
slæma stöðu móðurmálsins í
grunnskólanum — meðal-
einkunn reyndist lakari en
oftast áður, og átti hún þó
ekki úr háum söðli að detta.
Mörgum varð greinilega
hverft við, er svo váleg tíðindi
spurðust og brugðust við á
ýmsa lund. Mesta athygli
vöktu þó þær raddir kennara,
sem fullyrtu að íslenskupróf-
ið hefði verið of þungt. Þau
viðbrögð kennara eru mann-
leg og auðskilin að vissu
marki. Kennarar hafa löngum
mátt þola þann stóradóm að
vera svörtu sauðirnir, þegar
eitthvað gengur úrskeiðis í
skólakerfinu og reyna þá
stundum að bera hönd fyrir
höfuð sér.
Sú dapurlega staðreynd,
að meðaleinkunn í sam-
ræmdu prófi í íslensku færi
niður fyrir 5 á síðastliðnu
vori, hefði hins vegar átt að
verða tilefni þess að ís-
lenskukennarar settust niður
í ró og næði ásamt þeim, er
lagt hafa línurnar í íslensku-
kennslunni f grunnskólanum
á síðari árum, til þess að
meta þar stöðu móðurmáls-
ins og leita að ástæðum fyrir .
þeirri niðurlægingu, að með-
aleinkunn í íslensku skuli
geta orðið slík eftir 9 ára nám
í grunnskóla. Þá naflaskoðun
hefði reyndar mátt gera fyrr,
og enn er það ekki of seint.
Þar mætti spyrja margra
spurninga, ekki bara til þess
að finna einhverja sökudólga,
heldur til þess að kanna hvar
pottur er svo hrikalega brot-
inn og hvernig best megi í
berja í brestina. Spyrja mætti
t.d. eftirfarandi spurninga:
• Er móðurmálinu þröngur
stakkur skorinn á
stundatöflunni?
• Er nemendum og kenn-
urum jafnframt ætlaö of
mikið námsefni til yfir-
ferðar, þannig að ekki
gefist tóm til að gera
móðurmálinu þau skil,
að námsárangur sé
tryggður?
• A íslenskukennslan í
vök að verjast vegna
skorts á kennurum?
• Bjóða nýju námsgögnin
í Islensku upp á nægi-
lega einfaldar og auð-
veldar leiðir í kennslu
og námi?
• Er einhver brotalöm í ís-
lenskukennslunni á
grunnskólastiginu,
þannig að sífellt sé ver-
ið að byggja á ótraust-
um grunni?
• Eru gerðar of miklar
kröfur til nemenda og
kennara og prófin of
þung í (slensku?
Hér verður ekki reynt að
svaraöllum þessum spurn-
ingum né öðrum þeim, sem
nú þarf að spyrja og leita
svara við, enda eru þær flest-
ar rannsóknarefni. Þó skal
hér vikið að tveimur þeim
síðustu: Eru prófin of þung?
Er byggt á ótraustum grunni?
UMRÆÐA
Jón H. Guðmundsson
skrifar
Stefna í grunnskólanum
KflFAÐ í
FJÖLSKYLDUVANDAMÁL
GÍSLA SÚRSSONAR
Vœri nœr að nemendur og kennarar lœsu í heyranda hljóði góðar
bœkur. Og Jón H. Guðmundsson hefur líka sitthvað útá
málfrœðikennslu að setja
Eru prófin of þung?
Hér skal þá fyrst renna
augum yfir hið margumtalaða
grunnskólapróf frá síðast-
liðnu vori og sérstaklega gef-
inn gaumur að öðrum hluta
prófsins, þ.e. beygingar, orð-
flokkar, orðmyndun, setn-
ingafræði og hljóðfræði. Sá
hluti prófsins gaf 35 stig af
100 stigum l öllu prófinu.
Til þess að væntanlegir
lesendur þessara skrifa geti
með eigin augum séð þær
kröfur, sem gerðar voru til
nemenda í jjessum hluta
prófsins eftir 9 ára setu á
skólabekknum, fara hér á eft-
ir allar spurningarnar úr kafl-
anum, 16 að tölu. Rúmsins
vegna er verkefnunum sleppt,
enda skiptir mestu máli, að
spurningarnar feli í sér sann-
gjarnar og viöunandi kröfur
til nemenda og kennara, en
jafnframt gengið út frá því að
ekki sé verið vísvitandi að
leggja snörur fyrir nemendur
í sjálfum verkefnunum. Er
það heldur ekki sýnilegt (
þessu prófi.
Spurningarnar voru þessar:
1. Felldu mannanöfnin, sem
í svigunum standa, rétt
inn í eftirfarandi máls-
greinar.
2. Greindu föll undirstrik-
uðu orðanna í eftirfarandi
málsgrein.
3. Strikaðu undir þau orð í
eftirfarandi setningum
sem standa í lýsingar-
hætti þátiðar.
4. í eftirfarandi málsgrein
eru sagnorð í viðtenging-
arhætti. Hvaða hlutverki
gegnir viðtengingarháttur
þar?
5. Greindu undirstrikuðu
orðin í eftirfarandi máls-
grein í orðflokka.
6. Myndaöu þrjú nafnorð af
sagnorðinu að aka, með
eða án hljóðbreytingar.
7. Myndaðu lýsingarorð af
eftirtöldum nafnorðum.
(þögn, synd, Svíi).
8. Skrifaðu eftirfarandi texta
og lagfæröu málfar án
þess að merking raskist.
9. Til hvaða setningarhluta
teljast undirstrikuðu orð-
in ( eftirfarandi máls-
greinum?
10. Settu sviga utan um for-
setningarliði (eftirfarandi
málsgrein.
11. Hver eftirfarandi skil-
greininga á best við
frumlag?
12. Skiptu eftirfarandi máls-
grein í setningar með
lóðréttum strikum og
skrifaðu á línuna fyrir of-
an hvort þær eru aðal-
setningar eða aukasetn-
ingar.
13. Breyttu beinni ræðu í eft-
irfarandi málsgreinum í
óbeina ræðu.
14. Dragðu hring um þá stafi
í eftirfarandi málsgrein
sem tákna önghljóð.
15. Skrifaðu tvö orð sem í
eru nefhljóð. Dragðu
hring um þá stafi sem
tákna þau.
16. Strikaðu undir þau orð í
eftirfarandi málsháttum
sem borin eru fram á
mismunandi hátt eftir
landshlutum.
Séu þessar spurningar
skoðaðar ein af annarri kem-
ur í Ijós, að frammistaða
nemendanna byggist fyrst og
fremst á því, að þeir kunni
skil á orðflokkum málsins og
beygingum og hafi einhverja
þekkingu á orðmyndun. Allt
eru þetta fyrstu skrefin á
langri leið í móðurmálsnám-
inu, og hvarættu nemendur
að stíga þau annars staöar
en I grunnskólanum?
Takist ekki að byggja þess-
ar undirstööur þar á traustum
grunni og á réttum tima, ger-
ist hvort tveggja í senn: öll
áframhaldandi kennsla i þeim
hluta móðurmálsins verður
út í hött, nemendur missa
áhugann og fá beinlinis and-
úð á náminu, þegar þeir
finna, að þeir vaði stöðugt í
villu og svima og ráði ekki
við neitt.
Hvaða tilgangi þjónar það
t.d. að leggja fyrir nemendur
að læra setningafræði, ef
þeir kunna lítil eða engin skil
á orðflokkum málsins?
Hvernig er unnt að ætlast til
að nemandi geti svarað 10.
spurningu hér að framan, ef
hann þekkirekki forsetningar
eða 12. spurningu, ef hann
þekkir ekki einu sinni sam-
tengingar, svo dæmi séu tek-
in úr þessu prófi? Verður
samt ekki að ætlast til þess
að flestir nemendur geti svar-
að slíkum spurningum að
loknu námi í grunnskóla —
eða hvað?
Hér er ekki verið að gera
þv( skóna að allt íslensku-
nám eigi að kaffæra í ein-
tómu málfræðistagli og for-
rita eigi hugarfar nemenda
þannig, að þeir sjái ekkert í
kvæði Jónasar „Nú andar
suðrið sæla vindum þýðum“,
annað en orðflokka, föll og
beygingar. Aftur á móti skal
hér ekki dregið í efa, að sá
sem hefur lært að gagni þau
undirstöðuatriði islenskrar
málfræði, sem m.a. birtast í
prófspurningunum hér að
framan, hlýtur strax að hafa
öðlast betri skilning á móður-
málinu og næmari tilfinningu
fyrir meðferð þess í ræðu og
riti. Sé hins vegar öll mál-
fræði tungunnar einhver
óskiljanlegur hrærigrautur í
vitund nemenda að grunn-
skólanámi loknu, er „ást-
kæra, ylhýra málið“ okkar illa
á vegi statt, og má líkja þeirri
uppskeru við það að hafa al-
ist upp í sveit og þekkja ekki
kind frá kú.
Nú er það mála sannast að
við lærum ekki málfræði á
sama hátt og við lesum
landafræði eða íslandssögu.
Þeir kennarar, sem kennt
hafa og kenna íslensku í
grunnskólum, hljóta að hafa
komist að þeirri niöurstööu,
að það sé afar árangurslítið
að segja nemendum að
„lesa“ málfræðina slna, jafn-
vel þótt hún sé matreidd i ný-
tískulegum kennslubókum,
bæði að útliti og framsetn-
ingu. Nemendur á grunn-
skólaaldri læra því aöeins
málfræöi, að þeir fái stöðugt
skrifleg verkefni til að leysa
undanbragðalaust í skóla-
stofunni undir handleiðslu
kennarans. Með þeirri
kennsluaðferð getur kennar-
inn í mörgum tilfellum m.a.
notað einfaldar og auöskildar
aðferðir til að kenna í sam-
hengi ýmis málfræðiatriði,
sem nemendum finnast oft
óskiljanleg í framsetningu á
mörgum blaðsiðum í mál-
fræðibókinni.
Einu sinni þótti það t.d.
góð latína að láta nemendur
beygja sagnir i háttum, mynd-
um og tíðum á eftirfarandi
hátt:
Hér er ekki verið að gefa (
skyn, að kennarar láti ekki
nemendur fást við skriflegar
æfingar í málfræði, en það er
eins víst að kennarar segi
réttilega, að þeim gefist
aldrei nægurtími til að
leggja þann grundvöll að is-
lenskukennslunni, sem ætl-
ast er til, kennslustundir séu
of fáar og námsefni of yfir-
gripsmikið í heild.
Ef svo er, hvers vegna er
þá ekki stungið við fótum og
öll staða móðurmálsins í
grunnskólanum endurskoð-
uð? Það er ekki nóg að mark-
miðin séu háleit, ef stiginn
þangað upp er hrófatildur.
Er það ekki stigið
fullþungt til jarðar?
Síðasti kaflinn í þessu
margrædda prófi heitir Les-
skilningur, og gefur hann 50
stig. Um þann kafla verður
ekki fjallað hér, þótt hann
gæti einnig verið áhugavert
umræðuefni. Þar gæti aftur á
móti sú spurning átt rétt á
sér, hvort í sumum tilfellum
sé ekki verið að leggja fyrir
nemendur námsefni með
þeim hætti, að það reynist
ofviða þroska þeirra.
Erekki stundum verið að
eyða dýrmætum tíma í há-
fleygar bókmenntalegar
vangaveltur, er fara fyrir ofan
garð og neðan hjá þessum
unglingum og þeim t.d. gert
að kafa i fjölskylduvandamál-
um Gisla Súrssonar og
frænda hans í stað þess að
nemendur og kennari lesi í
heyranda hljóði eins mikið af
góðum bókum og skáldskap
og við verður komið og
spjalli síðan um efnið á máli,
sem nemendur skilja? Svo
læra börn málið að fyrir þeim
sé haft. Með því móti mætti
vonandi auka málþroska
grunnskólanemenda og opna
augu þeirra fyrir þeirri staö-
reynd, að afþreyingarefni sé
ekki einasta að finna í mynd-
bandaleigum heldur einnig á
bókasöfnum og í bókahillum
heimilanna.
Þegar öllu er á botninn
hvolft, skiptir ekki meginmáli
hvort þessi umfjöllun um
stöðu íslenskunnar f grunn-
skólanum líkar betur eða
verr. Hér hefur þó fyrst og
fremst verið leitast við að
vekja athygli á því, að móður-
málið sé þar ekki á nógu
góðum vegi statt, án þess að
einn eða annar sé sóttur til
saka.
Aðalatriðið er, að við viður
kennum án allra ýfinga að úr-
bóta sé þörf og að við leitum
þeirra, en læðumst ekki úr-
ræðalaust umhverfis vanda-
málið eins og kettir i kring-
um heitan graut.
Útkoman úr grunnskóla-
prófinu á liðnu vori var að-
vörun, sem ekki er unnt að
láta sem vind um eyru þjóta.
Germynd Framsöguháttur Miðmynd Þolmynd
Nt. ég tel ég telst ég er talinn
Þt. ég taldi ég taldist ég var talinn
Viðtengingarháttur (er að týnast úr málinu)
Nt. þótt ég telji ég teljist ég sé talinn
Þt. þótt ég teldi ég teldist ég væri talinn