Alþýðublaðið - 26.05.1990, Blaðsíða 8

8
VIÐHORF
Laugardagur 26. maí 1990
Um áhyggjur manna aö sterk-
ri stöðu Sjáifstæöisflokksins
samkvæmt skoðanakönn-
unum að undanförnu segir
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýöuflokksins:
„Nýjum vettvangi hefur á
skömmum tíma tekist að
brjóta skörð í virkismúra Sjálf-
stæðisflokksins. Rikisstjórnin
og stjórnarflokkarnir njóta í
vaxandi mæli sannmælis eftir
því sem árangur stjórnar-
stefnunnar, þrátt fyrir iangvar-
andi samdráttarsamskeið
kemur betur i Ijos. Málefnaleg
staöa Sjálfstæðisflokksins er
veik. Stórsigur Sjálfstæðis-
flokksins í næstu þingkosn-
ingum er engan veginn í
höfn."
eru háðar ytri skilyröum oi> óvíða
á það við í jafn ríku mæli oi? á ís-
landi þar sem ytri skilyrði eru afar
sveiflukennd oi< breytast snöi>i>-
lei<a til i<óðs eða ills.
Berum saman störf, stefnu oi>
árangur ríkistjórna á tveimur
tímabilum: Annars vei<ar á góð-
ærisskeiðinu 1985—87; hins
vegar á langdregnu samdrátt-
arskeiði 1987—90. Hvað leiöir
sá samanburður í Ijós? Fyrri ríkis-
stjórnin starfaði i miklu meðlæti;
hin síöari hefur starfað í mótlæti,
á langdregnu samdráttarskeiði.
Fyrri ríkisstjórnin á góðærisskeiö-
inu fékk allt upp í hendurnar,
vegna hagstæðra ytri skilyrða.
Ætla má aö verðmæti þjóðarfram-
leiöslunnar hafi á því tímabili auk-
ist um u.þ.b. 50 milljarða króna.
Það var búbót sem samsvarar um
830 þús. á hverja fjögurra manna
fjölskyldu í landinu.
Þær ríkisstjórnir sem Alþýðu-
flokkurinn hefur átt hlut að eftir
kosningar 1987 hafastarfað í mót-
læti. Vegna minnkandi afla og
lækkandi verðs á erlendum mörk-
uðum minnkaði verömæti þjóðar-
framleiöslunnar um u.þ.b. 25
milljarða króna. Á þessu tímabili
hefur því verið minna fé til ráðstöf-
unar sem svarar u.|xb. 415 þús. á
hverja fjögurra manna fjölskyldu.
Þarna er ólíku saman aö jafna.
Samt er það nú orðiö deginum
Ijósara að núv. ríkisstjórn mun
skila framtíðinni miklu betra búi
en sú ríkisstjórn, sem fékk allt upp
í hendurnar á góðærisskeiðinu.
Hlutlægur dómur
Sá sem á aö kveða upp dóm ger-
ir rétt í því að hlusta ekki bara á
málflutning sækjanda og verj-
anda. Það er líka skynsamlegt að
leggja við hlustir þegar óhlutdræg-
ir sérfræðingar leggja fram álit
sitt. Nú liggur fyrir sérfræöiálit
Efnahags- og framfarastofnun-
arinnar í París um það hversu
illa var stjórnað í góðærinu. Þar
segir:
„Á því leikur enginn vafi að
ekki var rétt staðið að hag-
stjórn á uppgangstímabilinu
1985—87. Sérstaklega má
benda á að þjóðhagslegur
sparnaður dróst saman og er-
lendar skuldir fóru vaxandi við
mjög hagstæðar ytri aðstæður.
Viðvarandi halli á ríkisbú-
skapnum var megin ástæðan."
Þurfum við frekar vitnanna við?
Menn taki eftir: Kjósendur þurftu
að kveða upp dóm um verk þeirr-
ar ríkisstjórnar '85-W sem mis-
tókst svo gersamlega hagstjórnin í
góöærinu á grundvelli þeirra upp-
lýsinga sem þá lágu fyrir. í munn-
legum málfiutningi sögðu sjálf-
stæðis- og framsóknarmenn ým-
ist, að þeir væru ,,á réttri leið''
eða að þeir væru „kletturinn í
hafinu". Hvorugt reyndist rétt.
Hiö rétta er að þá var illa stjórn-
aö. Þrátt fyrir 50 milljarða búbót í
aukinni þjóöarframleiðslu var rík-
issjóður rekinn með halla; skulda-
söfnun erlendis fór vaxandi; fyrir-
tækin voru á sínu fræga fjárfest-
ingarfylleríi og hlóðu upp skuld-
um. Það var látiö vaða á súöum í
stað þess að sýna fyrirhyggju. Rík-
isbúskapur, fyrirtæki og heim-
ili voru því illa búin undir um-
skiptin, þegar þau urðu.
Þess vegna var samdráttarskeiö-
ið, sem við tók frá hausti '87
óvenju sársaukafullt. Væntingar
um áframhaldandi gullöld snerust
upp í vonbrigði. Núverandi ríkis-
stjórn hefur neyöst til þess að
draga saman þjóðarútgjöld — það
þýðir kaupmátt og neyslustig — til
samræmis vð fallandi tekjur.
Sleggjudómar —
óvinsældir____________________
Það eru tvær megin ástæður
fyrir því að störf núverandi ríkis-
stjórnar hafa ekki veriö metin að
verðleikum hingaö til. Annars
vegar sú staöreynd að bæði heini-
ili og fyrirtæki liafa liaft minna
handa á milli, orðið aö laga út-
gjöld og neyslu að knappari fjár-
ráðum og endurskipuleggja fjár-
mál sín í samræmi viö það. Þetta
er sársaukafullt meöan það stend-
ur yfir. Sálfræðilega urðu von-
brigðin þeim mun meiri sem vænt-
ingar góðærisins um framhaldið
voru hástemmdari. Við þetta
bættust afleiðingar hávaxtatil-
raunar sjálfstæðismanna allt til
1984, sem endaöi í stórslysum fyr-
ir fjölda aðila. Gjaldþrotum, eigna-
missi, vonleysi.
Hin megin ástæðan fyrir óvin-
sældum ríkisstjórnar á samdrátt-
arskeiðinu var ósanngjörn og vill-
andi umfjöllun fjölmiðla um
ástandiö. Neikvæð umfjöllun
þeirra frá degi til dags, viku til
viku, mánuð eftir mánuð og miss-
eri eftir misseri varð smám saman
til þess að stór hluti þjóðarinnar
lagðist í djúpt þunglyndi, glataöi
jafnvel trausti og trú á getu okkar
til að vinna okkur út úr erfiðleik-
unum; misst trúna á framtíðina.
Fjölmiðlarnir hafa frá degi til
dags einblínt á hin válegu tíðindi:
skuldasöfnun, hallarekstur, erfiö-
leika byggðarlaga, gjaldþrot
o.s.frv. Þeir létu hins vegar ógert
að útskýra samhengi hlutanna: að
erfiöleikarnir áttu sér rætur i
óstjórn á góðærisskeiðinu; að fyr-
irtækin höfðu spennt bogann of
hátt; að kaupmáttur og neysla varö
áö dragast saman ef forða átti óða-
verðbólgu og hömlulausri skulda-
söfnun til þess að standa undir
fölskum lífskjörum.
Þaö þætti lélegur málflutningur
fyrir dómi ef slíkar kringumstæð-
ur væru hvergi tíundaðar til máls-
bóta. I þessum skilningi brugöust
fjölmiðlar á þessu tímabili í grund-
vallaratriðum. Þeir hafa miðlað
hinum válegu tíöindum en ekki
rannsakaö, skýrt eða upplýst.
Aöferðin er sú að afflytja linnu-
laust málstað og verk ríkisstjórn-
arinnar vikum saman. Síðan er
efnt til skoðanakönnunar. Loks er
ályktaö: Ovinsælasta ríkis-
stjórn í manna minnum. Síðan
er enn ályktaö aö þessi óánægja
lýsi sér í fylgisaukningu (spurning:
auknu trausti?) Sjálfstæðisflokks-
ins. Hlutur Sjálfstæðisflokksins á
þessu tímabili er hins vegar svo
dapurlegur að það er handan við
alla skynsemi, aö sá flokkur hafi
unnið sér traust af störfum sínum.
Sjálfstæöisflokkurinn brást
þjóðinni í góðærinu. Hann brást
aftur þegar á hann reyndi í upphafi
samdráttarskeiösins. ()g í stjórnar-
andstöðu hefur hann reynst mál-
efnasnauður upphlaupsflokkur.
Það er þess vegna ekki allt sem
sýnist. Fjölmiðlaímyndin er sú að
stjúrnarflokkarnir, sem hafa sýnt
þrautseigju í mótlæti, og skila nú
góðum árangri, hafi uppskoriö
óvinsældir. Sjálfstæöisflokkurinn,
sem brást í góöærinu, hljóp frá
borði í mótlætinu, og hefur reynst
neikvæöur upphlaupsflokkur í
stjórnarandstöðu, á að hafa upp-
skorið vinsældir og traust. Hvor-
ugt fær staöist. Hvorugt mun reyn-
ast rétt, þegar upp verður staöiö.
Knn er tæpt ár til þingkosninga,
veröi þær á eðlilegum tíma. Á
þeim tíma mun margt breytast frá
því sem nú sýnist vera.
Sannleiksaugnablik
Sumariö 1988 varð því ekki
lengur slegið á frest að ákveöa,
hvernig skyldi brugðist viö afleiö-
ingum samdráttarins. Hallarekst-
ur og skuldasöfnun fyrirtækja í út-
ílutnings- og samkeppnisgreinum
virtist stefna fyrirtækjum í stórum
stíl í greiðslu- og gjaldþrot; fjölda-
atvinnuleysi blasti við. Fyrirsjáan-
legt tekjufall ríkissjóðs stefndi í
óþolandi hallarekstur og skulda-
söfnun; nema brugðist væri við
meö róttækri lækkun ríkisút-
gjalda eða skattahækkunum m.a.
til að draga úr innflutningi og
neyslu. Forystuflokkur þáverandi
ríkisstjórnar féllst á hvorugt og
skilaði að lokum auðu. Atvinnu-
rekendaforysta Sjálfstæðisflokks-
ins mælti með niðurfærsluleið, en
hafnaöi gengislækkunarkoll-
steypu. Seðlabankaarmur flokks-
ins mælti meö niðurskurði ríkisút-
gjalda og hækkun vaxta. Þing-
flokkur Sjálfstæöisflokksins féllst
á hvorugt og rauf þannig sjórnar-
samstai fiö. Þaö voru mikil pólitísk
mistök.
Það kom í lilut Alþýöuflokks og
Framsóknarflokks að taka ákvarö-
anir um stefnuna. Ákveöiö var að
kæla „vélina" meö tímabundinni
veröstöðvun. Að leiörétta raun-
gengið í áföngum til þess að
koma útflutningsgreinunum á
rekstrargrundvöll og draga úr inn-
flutningi og neyslu; aö skipuleggja
skuldbreytingar fyrirtækja sem
voru buröarásar byggðarlaga til
þess að forða fjöldaatvinnuleysi;
að hækka skatta til þess að draga
úr neyslu og forða skuldasöfnun,
sem heföi viöhaldiö fölskuin lífs-
kjörum; og að gera þetta í áföng-
um, til þess að forða óðaverðbólgu
og viöhalda möguleikum á friði á
vinnumarkaönum. þannig hugð-
ust menn sigla þjóðarskútunni út
úr brotinu og ná henni á lygnari
sjó þegar batnandi viðskiptakjör
færu aftur aö segja til sín.
Þessi stefna, sem mörkuð var
haustiö 1988, hefur í stórum drátt-
um tekist áfallalítið og er nú farin
að skila verulegum árangri. Það er
kjarni málsins. Knginn neitar því
aö almenningur á íslandi hefur
orðið aö færa fórnir á samdráttar-
skeiðinu í formi lækkandi kaup-
máttar og neyslu.
En aðalatriðið er að þessar
fórnir hafa ekki verið færðar
til einskis. Með þessu móti hef-
ur verið búið í haginn fyrir
framtíðina. Með þessu móti
hefur verið lagður sæmilega
traustur grunnur að nýju fram-
faraskeiði, sem nú fer í hönd.
Þannig er ekki allt sem sýnist.
Fjölmiðill nútímans virðist ein-
ungis lifa í andarteppu augnabliks-
ins. Hann sér hvorki fram né aftur.
Hann eygir hvergi samhengi hlut-
anna. Þess vegna upplýsir hann
ekki, skýrir ekki. Þess vegna verð-
ur spegilmynd hans af atburðarás
brengluð. Þess vegna verður fjöl-
miðlaímynd dagsins öll önnur en
veruleikinn. það skulu menn hafa
í huga, þegar þeir kveða upp
dóma.
Enginn veit hvað
átt hefur —___________________
fyrr en misst hefur
Það er úrslitaatriði að með því
aö fara þessa leið tókst núverandi
ríkisstjórn aö viðhalda friöi á
vinnumarkaöi og búa í haginn
fyrir kjarasamninga til langs
tíma. Þar með hefur henni tekist
að skapa stöðugleika og festu lyrir
atvinnulífiö í landinu fram yfir
næstu þingkosningar.
Þetta heföi ekki tekist ef ríkis-
stjórnin hefði haustið 1988 valið
leið gengiskollsteypu. Kjaraskerö-
ingin hefði þá orðið svo hastarleg
að styrjöld á vinnumarkaönum
heföi orðiö óumflýjanleg. Þaö
stríð hefði aöeins endað á einn
veg. Kaupmáttarfalli gengisfell-
ingar hefði veriö eytt. Víxlhækk-
unarskrúfa launa, verðlags og
vaxtahækkana hefði verið sett af
staö og endaö í óðaverðbólgu. At-
burðarásin hefði sótt í sama fariö
og á lokadögum ríkisstjórnar
Gunnars Thoroddsens 1982—83.
Við hefðu setið uppi með 100%
veröbólgu, dúndrandi viðskipta-
halla og stjórnlausri skuldasöfn-
un. Þannig hefur farið fyrir flest-
um ríkisstjórnum á lýöveldistím-
anum á samdráttarskeiði.
Þaö er nauösynlegt að menn átti
sig á því aö það var ríkisstjórnin
sem með stefnu sinni bjó í haginn
fyrir skynsamlega kjarasamninga
og kom þannig í veg fyrir að
árangur stjórnarstefnunnar eydd-
ist í átökum á vinnumarkaöi.
Og nú blasir__________________
árangurinn við________________
Þessi ríkisstjórn mun fyrirsjáan-
lega skila af sér miklu betra búi,
þrátt fyrir samdráttarskeiöið og
erfiðleikana, en forveri hennar,
sem fékk allt upp í hendurnar í
góðærinu. Sú ríkisstjórn þorði
ekki að taka réttar ákvarðanir í að-
draganda kosninganna 1987. Hún
brást skyldum sínum í von um að
hreppa stundarvinsældir.
Núverandi ríkisstjórn hefurekki
látið erfiðleikana smækka sig;
Hún hefur þorað að taka óvinsæl-
ar ákvarðanir í trausti þess að hún
væri að gera rétt, — og myndi að
lokum skila árangri. Hún hefur