Alþýðublaðið - 16.03.1986, Blaðsíða 3

Sunnudagur 16. mars 1986
3
OLOF
PALME
Það eru þungbær örlög þegar
friðarins maður verður enn einu
sinni fórnarlamb ofbeldisins.
Þannig hefur hinn mannlegi
harmleikur birzt okkur í sögunni,
af hinni helgu bók, í hinu forn-
gríska drama og í heimi íslendinga-
sagna.
Og einnig á okkar dögum.
í nafni íslenzkra jafnaðarmanna
sendi ég sænskum jafnaðarmönn-
um einlægar samúðarkveðjur við
fráfall mikils Ieiðtoga.
Frá íslenzku þjóðinni streyma
hlýjar tilfinningar samhygðar og
bróðurþels til sænsku þjóðarinnar.
Olof Palme er látinn.
En minning hans mun lengi lifa.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Við andlát Olofs Palme hafa
sannast him gömlu vísdómsorð, að
enginn veit hvað átt hefur fyrr en
misst hefur. Eins og títt er um mikil-
menni á sviði stjórnmála var hann
umdeildur í lifanda lífi. Svo stór-
brotinn var hann, að allir þekktu til
hans og höfðu skoðanir um hann,
störf hans og stefnu.
Þegar hann, boðberi friðar og
frelsis, féll fyrir kúlu launmorð-
ingja á götu í höfuðborg sinni, kom
það sem reiðarslag yfir sænsku
þjóðina. Raunar ekki síður yfir hin-
ar norrænu þjóðirnar, og loks við
svo til allar þjóðir, þar sem hann
eða orðspor hans höfðu komið og
boðskapur hans var kunnur. Sorg
sænsku þjóðarinnar var djúp og
sár. Synir og dætur norðursins tár-
uðust á torgum úti.
Olof Palme hefur þegar sess í
sögu okkar tíma. Hans mun verða
minnst sem hins djarfa baráttu-
manns fyrir friði og mannréttind-
um, sem hljóp til varnar, þegar
valdatafl og vopnaskak tróðu á lífi
og örlögum lítilmagnans. Hans
mun einnig verða minnst sem odd-
vita þeirrar sænsku alþýðuhreyfing-
ar, sem hefur á nokkrum áratugum
skapað frjálst velferðarríki, er vart
á sinn líka. Sá þáttur einn skapar
honum stöðu í sænskri og norrænni
sögu.
Menn, sem eru til forustu valdir,
hafa oft mörg andlit, ekki síst
stjórnmálamenn, sem heyja baráttu
sína á leiksviðr landsmála í augsýn
almennings. Olof Palme var engin
undantekning hvað þetta snerti.
Margir þekktu hann aðeins sem
hinn harða og stolta baráttumann í
ræðustól eða sjónvarpi. Aðrir
þekktu persónulega ljúfan og hóg-
væran dreng, skemmtilegan og að-
laðandi.
íslendingar hafa syrgt Olof
Palme fyrir allt það, sem hér hefur
verið nefnt. Þeir syrgja einnig sér-
stakan vin og aðdáanda íslands og
sér í lagi íslenskrar menningar.
Hann hafði oft heimsótt okkur síð-
ustu áratugi og átti marga vini á ís-
landi. Þegar á reyndi í meiri háttar
þjóðmálum kom þessi vinátta hans
og þekking á íslenskum högum
okkur oft vel. Það vita þeir, sem
nærri hafa staðið.
3.400 íslendingar, sem búa hér í
landi og njóta gistivináttu sænsku
þjóðarinnar, taka fullan þátt í sorg
hennar og votta fjölskyldu Olofs
Palme, flokki hans og sænsku þjóð-
inni allri dýpstu samúð.
Benedikt Gröndal,
sendiherra í Stokkhólmi.
MINNING
Höggið var þungt. Skyndilega
var Olof Palme allur. Á einni svipan
breyttust Norðurlönd. Agndofa
stóðum við frammi fyrir þessum
tíðindum. Við vildum ekki trúa
þeim — „ekki hann, ekki hér í okk-
ar friðsæla heimshluta", ómaði í
hugum okkar — en ískaldur veru-
leikinn varð ekki umflúinn.
Voðavíg hafði rofið kyrrð
sænskrar nætur. Byssumaður hafði
lagt að velli þennan friðarins mann.
Launmorðingi hafði ráðið af dög-
um þann mann sem var öllum víg-
fimari en hafði orð ein að vopni.
Friðsæl kvöldganga hans með konu
sinni var í einu vetfangi stöðvuð.
Þrotlaus ganga hans til að bæta
heiminn var fyrirvaralaust á enda.
Um hugann leiftra myndir af
Olof Palme:
— Af eldhuga á fjöldafundi, sem
knýr það þungum rökum og
miklum tilfinningahita að
skattar verði að vera háir — þar
til fundarmenn taka undir.
— Af hinum snarráða, sem rís upp
á stundinni, þegar tíðindi berast
af innrás ísraels í Líbanon og
kveður afdráttarlaust upp úr
um að innrásina skuli fordæma
þegar í stað.
— Af friðarberanum, sem á al-
þjóðlegum fundi lýsir ógnum
kjarnavopna og biður um nýja
alheimsstefnu sameiginlegs ör-
yggis í stað gagnkvæmrar ógn-
unar.
— Af hugsuði, sem sitjandi í hópi
félaga í stofu á sveitasetrinu í
Harpsund, veltir vöngum yfir
því hvernig jafnaðarmenn eiga
að tryggja raunsanna valddreif-
ingu, þar sem sérhver maður
finni til samkenndar.
Þannig var hann: Margbreyttur,
fjölþættur persónuleiki með hin
fjölbreytilegustu áhugasvið, í senn
leitandi og leiðandi, yfirvegaður
hugsuður og leiftrandi leiðtogi,
hvass á stundum en jafnframt hlýr
og glaður.
Olof Palme sagði: „Pólitík er að
vilja“ og hann hafði viljann. En hjá
honum var Iíka skammur vegur frá
vilja til athafna. Hvarvetna sá hann
verkefnin. Réttlætiskennd og bar-
áttuþróttur knúðu hann áfram.
Þess vegna fékk hann líka miklu
áorkað. Vegna alls þess sem hann
ætlaði sér og átti óunnið höfum við
svo mikils misst.
Hann fór fyrir Norðurlöndunum
eins og kyndilberi. Hann var
fremsti talsmaður Norðurlanda.
Enginn annar norrænn stjórnmála-
maður var jafnþekktur utan Norð-
urlanda eins og hann, enginn annar
naut slíkrar virðingar, á engan ann-
an var betur hlustað, hvort sem
menn samsinntu honum eða ekki.
Þetta skarð stendur nú ófyllt. Fyrir
því finna Norðurlöndin öll.
Söknuðurinn og missirinn er þó
ekki Norðurlandanna einna. Þjóðir
þriðja heimsins þekktu baráttu
hans fyrir þeirra málstað. Þær vissu
að barátta hans fyrir jöfnuði tak-
markaðist ekki við heimaland hans
eitt, heldur þreyttist hann seint á að
minna á að ekki ætti og ekki mætti
líða það efnalega misrétti sem ríkir
milli ríkra þjóða og fátækra. Kúg-
aðir og undirokaðir vissu líka, að
Olof Palme var þeirra maður. Hann
þoldi ekki órétt. Gegn óréttlæti og
misrétti var hann manna vísastur til
að beita sér hvar og hvenær sem það
birtist. Þess vegna er sorgin þung og
söknuður sár víða um heimsbyggð-
ina, nú þegar Olof Palme er allur.
Augu alheimsins beindust fyrst
að Olof Palme, þegar hann hóf
vægðarlausa baráttu sína gegn
stríðsrekstri Bandaríkjamanna í
Viet-Nam. Þá kaus hann að skipa
sér fremst í fylkingu og hlífa sér i
engu. Hann talaði tæpitungulaust
og lét ekki á sig fá þótt Bandaríkin
og fleiri gerðu að honum harða
hríð. Þá sýndi hann þann kjark og
þor, sem í honum bjó. Honum varð
ekki þokað. Hann bauð hótunum
byrginn. Þessi afstaða hans og sá
viljastyrkur sem hann þá sýndi var
lykillinn að þeirri tiltrú sem hann
hlaut að njóta meðal allra kúgaðra
og undirokaðra. í þessari rimmu
kynntust menn nefnilega siðferðis-
þreki hans og baráttuvilja.
Þegar tímar liðu fundu menn í
honum tákn frelsis og friðar, tákn
mannréttindabaráttu og réttlætis.
Hver sem sá til Olof Palme á al-
þjóðlegum vettvangi hlaut að
merkja hversu margir eygðu í hon-
um von um lausn frá áþján og kúg-
un, von um réttlátari heim, von um
að fá að njóta friðar.
Á síðari árum lagði Olof Palme
sífellt ríkari áherzlu á baráttuna
fyrir afvopnun og gegn vígbúnað-
arkapphlaupinu. Hann benti á, að
þótt halda mætti því fram, að gagn-
kvæm fæling hefði tryggt frið frá
styjaldarlokum, mætti jafnframt
færa fyrir því sterk rök að svo
mundi ekki verða til frambúðar.
Hann lagði gjarnan áherzlu á að
hvað sem liði hagsmunaárekstrum
milli stórveldanna ættu þau jafn-
framt sameiginlega hagsmuni í því
að komast yrði hjá kjarnorkustyrj-
öld sem mundi eyða heimsbyggð-
inni. Á þessum grunni reisti hann
hugmyndina um nýja stefnu í ör-
yggis- og varnarmálum, þar sem
„sameiginlegt öryggi" skyldi leysa
ógnarjafnvægið af hólmi. Leiðin
skyldi vera að draga úr spennu.
Einn þáttur hennar er kjarnorku-
vopnalaust belti um Evrópu endi-
langa frá Norðurlöndum til Balk-
anskaga. Svonefnd „Palme-nefnd“
undir forystu Olofs Palme gekk frá
þessum hugmyndum í skýrslu til
Sameinuðu þjóðanna. Skýrslan og
starfið að henni lýsir tveimur eigin-
leikum Olofs Palme einkar vel,
nefnilega annars vegar hvernig hon-
um tókst að laða til samstarfs og
samvinnu fólk úr ýmsum heims-
hornum og með öndverðar stjórn-
málaskoðanir og knýja það til sam-
eiginlegrar niðurstöðu og hins veg-
ar kröfu hans um að koma með
beinar tillögur um ákveðnar að-
gerðir.
í Olof Palme fór þannig talsmað-
ur þriðja sjónarmiðsins, sem hafn-
aði bæði rökum austurs og vesturs
og leitaði nýrra leiða. Hann sá að
vígbúnaðarkapphlaupið var ekki
bara tilgangslaust heldur líka bæði
rangt og hættulegt. Því barðist
hann ótrauður gegn því, leitaði
leiða til að minnka spennu og tor-
tryggni og auka gagnkvæmt traust.
Starfs hans á þessum vettvangi
verður nú mjög saknað, þegar sæti
hans er autt.
Leiðtogi er fallinn. Félagi og vin-
ur er kvaddur. Heimurinn hefur
breytzt. Sænskur vegfarandi tók
svo til orða, að Svíþjóð hefði dáið
um stund, þegar tíðindin um víg
Olofs Palme spurðust. En það var
ekki bara Svíþjóð sem dó um stund.
Þá slitnaði strengur í okkur öllum.
Jafnaðarstefnan missti einn af sín-
um fremstu foringjum, Norður-
löndin misstu þekktasta og virtasta
stjórnmálaleiðtoga sinn og heimur-
inn allur missti friðarboða, sem
lýsti öðrum og varpaði birtu á fram-
tíðarveginn. Minning hans mun
geymast og verða öðrum að leiðar-
ljósi.
Kjartan Jóhannsson.
Ógnaratburðurinn í Stokkhólmi
varpaði skugga á nýlokið Norður-
landaráðsþing. Þar var ekki sem
áður var og vantaði mikið á. Það
hafði ekki aðeins verið höggið
skarð í raðir norrænna jafnaðar-
manna, heldur höfðu Norðurlönd-
in misst leiðtoga á alþjóðavett-
vangi, — leiðtoga, sem hlustað var
á og tekið eftir, jafnt í austri sem
vestri, ekki síður en í suðri og
norðri.
Olof Palme var einn þeirra sem
setti hvað mestan svip á Norður-
landaráðsþingin. Hver minnist ekki
snarpra orðaskipta hans og
Willochs í almennum umræðum
hvers einasta þings þar sem báðir
áttu sæti. Þar var tekist á um grund-
vallaratriði hugmyndafræðinnar
svo gneistaði.
í fjölþjóðasamstarfi eins og
Norðurlandaráði gefast tækifæri til
gagnlegra kynna. í eitt ár starfaði
undirritaður með Olof Palme í for-
sætisnefnd Norðurlandaráðs, þar
sem þá átti sæti einn frá hverju
landi. Það var lærdómsríkt ár. En
starfssvið Olofs Palme var víðari
völlur en vettvangur Norðurlanda-
ráðs. Hann var stjórnmálaleiðtogi á
heimsvísu svo sem alþjóð er kunn-
ugt. Mér er minnisstæður fundur,
sem hann hélt með nokkrum nor-
rænum jafnaðarmönnum, þá ný-
kominn frá Nicaragua. Með eftir-
minnilegum hætti skýrði hann
stöðu mála í landinu og tengsl sin
og samskipti við þarlenda stjórn-
málamenn. Upp í hugann kemur
líka morgunstund vestur á Hótel
Sögu í desember 1984 er Olof og
Lisbeth kona hans voru hér í opin-
berri heimsókn. Þau vildu hitta ís-
lenzka jafnaðarmenn og þar var
setið og skeggrætt um stöðu Al-
þýðuflokksins og pólitíkina í Sví-
þjóð.
í frægri ræðu, sem Olof Palme
hélt á ársþingi Sambands ungra
jafnaðarmanna í Svíþjóð árið 1964
og hófst á orðunum: „Pólitík er að
vilja", ræddi hann meðal annars um
vandamál þriðja heimsins, sem
voru honum hugleikin. Þá sagði
hann, er hann hafði lýst þeim regin-
mun sem er á húsnæðis- og mennta-
málum í Svíþjóð og þróunarlönd-
unum: „Það er skylda okkar gagn-
vart þjóðum heims að sýna að við
stöðnum ekki í sjálfsánægjunni,
heldur sækjum stöðugt fram“.
Hann minnti líka á, að lýðræðis-
jafnaðarstefnan hefði aldrei átt-
brýnna erindi og aldrei veigameira
hlutverki að gegna. Orð enn í fullu
gildi.
Mánudagskvöld í fyrri viku
komu norrænir jafnaðarmenn
saman í tengslum við þing Norður-
landaráðs. Þar var ekki sami andi
gleði og endurfunda sem oftast er.
Það kvöld sagði Gro Harlem
Brundtland formaður norska Al-
þýðuflokksins okkur frá ferð er hún
fór með Olof Palme til Indlands
fyrir fáeinum vikum. Sú frásögn
gleymist ekki þeim sem á hlýddu.
Þar kom mæta vel fram hvernig
Olof Palme fremstur meðal jafn-
ingja í hópi norrænna jafnaðar-
manna ræktaði vináttusambönd
við þriðja heiminn. Það kom líka
fram hvernig honum var þar fagnað
sem boðbera vonarinnar um betra
líf, — um frið og framför.
Nú hefur ský dregið fyrir sólu hér
á norðurhjara. Horfinn er sá
stjórnmálamaður, sem lét rödd
Norðurlanda berast vítt og breitt
um veröldina, sem eftir var tekið og
á var hlustað. Það er þakkarvert að
hafa fengið að kynnast slíkum
manni að nokkru og njóta návistar
hans. Verk hans og minning munu
lengi lifa.
Eiður Guðnason.
Olof Palme var einn mikilvirkasti
og djarfasti baráttumaður jafnað-
arstefnunnar síðustu áratugi. Hann
var einn kunnasti leiðtogi jafnaðar-
manna á alþjóðavettvangi; jafnt í
þriðja heiminum sem á vesturlönd-
um. — Hann starfaði mikið í Al-
þjóðasainbandi jafnaðarmanna og
hvatti mjög til eflingar norræns
samstarfs.
Olof Palme kynntist ég á sameig-
inlegum fundum jafnaðarmanna-
flokkanna á Norðurlöndum. Þau
kynni voru góð og hlý. Hann fylgd-
ist grannt með íslenskum stjórn-
málum, og lýsti oft áhyggjum sín-
um vegna sundrungar í hópi
„vinstri" manna á íslandi.
Það var notalegt að kynnast
manninum Olof Palme á samkom-
um þar sem stjórnmálaamstrið var
utan dagskrár. Þá lék hann oft á alls
oddi, sagði skemmtilega frá ýmsum
atburðum í lífi sínu og var góður fé-
Iagi.
Nú er þessi merki maður allur.
En málstaðurinn, sem hann barðist
fyrir, mun lifa. Minningu hans
verður best haldið á lofti með því að
efla sókn og baráttu fyrir þeim hug-
sjónum, sem hann helgaði krafta
sína.
Árni Gunnarsson.