Alþýðublaðið - 16.03.1986, Blaðsíða 8

8
Sunnudagur 16. mars 1986
Þessi mynd er frá helgarferð Alþýðuflokksins. Benedikt Gröndal flytur ávarp.
Áhrif umfram þingstyrk
JAFNAÐAR-
STEFNAN
Brot úr grein Benedikts Gröndal,
síðar formanns Alþýðuflokksins,
í afmcelisriti flokksins 1966
Enda þótt Alþýðuflokkurinn
hafi átt erfitt uppdráttar, sérstak-
lega síðan 1938, hefur jafnaðar-
stefnunni vegnað öllu betur. Stjórn-
málafiokkarnir eru ungir og hafa
reynzt opnari en ella fyrir nýjum
hugmyndum. Þeir hafa fundið hví-
líkan hljómgrunn baráttumál jafn-
aðarmanna hafa hlotið hjá þjóð-
inni og tekið þau upp á arma sína
hvert af öðru. Frá vökulögum til
áætlunargerðar hafa þessi mál sætt
harðri andspyrnu í fyrstu, en smám
saman unnið viðurkenningu og
fylgi annarria flokka.
Síðustu þrjá áratugi hefur enginn
stjórnmálafiokkur hlotið hreinan
meirihluta á Alþingi. Af þessum
sökum hafa yfirleitt setið sam-
steypustjórnir tveggja eða fieiri
fiokka, og má kalla, að það sé orðin
hefð íslenzka lýðveldisins. Allir
fiokkar hafa einhvern tíma starfað
með öllum hinum í stjórn.
í þessu kerfi hefur Alþýðufiokk-
urinn haft lykilaðstöðu. Þótt fiokk-
urinn hafi ekki haft nema 12—18%
atkvæða, hefur hann hvað eftir
annað getað haft úrslitaáhrif á
myndun meirihlutastjórnar. Síðan
1934 hafa setið 13 ráðuneyti hér á
landi, en af þeim hefur Alþýðu-
fiokkurinn verið í 8. Einu sinni hef-
ur setið utanþingsstjórn, þrisvar
sinnum minnihlutastjórnir eins
fiokks, en 9 hafa verið samsteypu-
stjórnir. Af þeim hefur Alþýðu-
fiokkurinn setið 1 7.
Þessi pólitíska aðstaða hefur að
sjálfsögðu stuðlað mjög að því, hve
margar af hugsjónum jafnaðar-
manna hafa náð fram að ganga.
Sem dæmi má nefna, að enginn
stjórnmálafiokkur mun viður-
kenna, að hann sé mótfallinn al-
mannatryggingum. En meiri háttar
umbætur á tryggingunum hafa ekki
orðið, nema Alþýðufiokkurinn
hefði aðstöðu til að knýja þær fram
í ríkisstjórn.
Athyglisvert er, að Alþýðufiokk-
urinn skuli hafa haft slíka miðlun-
araðstöðu í íslenzkum stjórnmál-
um, en Sósialistafiokkurinn ekki,
þótt hann hafi um árabil verið
nokkru sterkari og einnig ráðið
þýðingarmiklum verkalýðsfélög-
um. Skýringin er án efa sú, að Al-
þýðufiokkurinn er lýðræðisfiokk-
ur, að vísu oft hófiegri og vægari í
yfirboðum en kommúnistar, en
raunsýnni og því Iiklegri til sam-
starfs. Er þetta merkilegt íhugunar-
efni fyrir þá, sem vilja bera saman
störf fiokkanna og meta, hvor raun-
verulega hafi náð meiri árangri.
Brot úr grein Gylfa Þ. Gtslasonar,
síðar formanns Alþýðuflokksins,
í afmœlisriti flokksins 1966
Jafnaðarstefnan er hvorttveggja í
senn, hugsjón um réttlátt þjóðfélag
og kenning um aðferðir til þess að
koma því á. Hugsjónin er enn í dag
hin sama og hún var fyrir meira en
100 árum, þegar jafnaðarstefnan
var að fæðast og mótast. Hugsjón
jafnaðarmanna er sú, að þjóðfélag-
ið eigi að tryggja sérhverjum manni
rétt til þess að lifa lífi, sem samrým-
ist sjálfsvirðingu hans, lífi, sem ger-
ir honum kleift að vera frjáls,
þroska hæfileika sína og njóta rétt-
mæts árangurs af iðju sinni. Jafn-
aðarmenn telja það eitt samboðið
sjálfsvirðingu mannsins, að hann
þurfi aldrei að óttast um afkomu
sína. Þess vegna telja jafnaðar-
menn það skyldu þjóðfélagsins að
sjá öllum mönnum undir öllum
kringumstæðum fyrir verki að
vinna. Þeir telja nauðsynlegt, að
hið opinbera hafi eftirlit með því
valdi, sem mikill auður og yfirráð
yfir atvinnutækjum færa einstakl-
ingum, í því skyni að koma í veg
fyrir, að þeir noti það til yfirráða
yfir öðrum mönnum og til þess að
hafa af þeim einhvern hluta þess af-
raksturs, sem vinnan hefur skapað.
Hornsteinar þess þjóðfélags, sem
er hugsjón jafnaðarmanna, eru
frelsi og öryggi, velmegun og menn-
ing. Einhver kynni að segja, að allir
hljóti að aðhyllast þessa hugsjón,
allir hljóti að vilja þjóðfélag, sem
reist sé á þessum hornsteinum. En
því fer þó víðs fjarri, að þjóðfélags-
hættir mannkyns, nú á miðri 20.
öld, mótist af frelsi og öryggi, vel-
megun og menningu. Mestur hluti
mannkyns nýtur hvorki frelsis né
öryggis, velmegunar né menningar.
Mestur hluti mannkyns býr enn við
mikinn skort. En jafnvel sá hluti
þess, sem öðlazt hefur velmegun,
nýtur ýmist ekki frelsis eða öryggis,
og mikið skortir á, að menningin sé
orðin sú almannaeign, sem vera
ætti. Þar sem kommúnismi ræður
ríkjum, er ófrelsi. Þar sem kapital-
ismi mótar hagkerfið, er öryggis-
leysi. Þjóðfélag kommúnisma og
kapitalisma eru í reynd í algjörri
andstöðu við hugsjónir jafnaðar-
stefnunnar. I þjóðfélagi jafnaðar-
stefnunnar ríkir frelsi og öryggi,
velmegun og menning.
Auðvitað má segja, að frelsið
verði aldrei fullkomið, öryggið
aldrei algert, velmegunin geti ávallt
aukizt og menningin alltaf orðið
blómlegri. En einmitt þess vegna er
jafnaðarstefnan hugsjón, eilíf hug-
sjón. Og því aðeins eru menn jafn-
aðarmenn, að þeir vilji stefna sam-
hliða að öllum þessum markmið-
um. Ef menn fórna frelsinu, eins og
kommúnistar gera, eru menn ekki
jafnaðarmenn. Ef menn fórna ör-
ygginu, eins og fylgjendur kapital-
ismans gera, eru menn ekki jafnað-
armenn. Ef menn í reynd stefna
ekki að almennri velmegun, að
sannri menningu alls almennings,
eru menn ekki jafnaðarmenn.
En jafnaðarstefnan er ekki að-
eins hugsjón um réttlátt og gott
þjóðfélag. Hún er einnig kenning
um aðferðir til þess að koma á því