Alþýðublaðið - 16.03.1986, Blaðsíða 18

18
Sunnudagur 16. mars 1986
Aftur
klofningur
Síldarsöltun á Siglufirði
Þessi mynd er frá síldarsöltun á Siglufirði. Þót-t ákveðin „rómantík" hafi hvílt yfir
síldveiðum og síldarsöltun, var þetta botnlaus þrældómur þegar vel veiddist. Konurnar
bogruðu við tunnurnar og fengu aðeins nokkurra klukkustunda hvíld á sólarhring.
Verkalýðurinn bar ekki alltaf mikið úr býtum fyrir þau verðmæti, sem hann skapaði.
Eftir klofninginn 1938 var stjórn
Alþýðuflokksins í höndum sam-
stæðari og kannski þrengri hóps en
áður, og foringjavald Stefáns Jó-
hanns var ótvíræðara en Jóns Bald-
vinssonar áður. Brátt kom upp nýr
andstöðuarmur í flokknum, undir
forustu Jóns Blöndal sem var ritari
flokksins 1942—44. Úr þessum
hópi komust þeir á þing 1946 Gylfi
Þ. Gíslason og Hannibal Valdimars-
son (Alþýðuflokkurinn var sigur-
vegari þessara kosninga, fékk 9
þingmenn, en Sósíalistar héldu sín-
um 10 og juku heldur fylgi sitt).
Eftir að Alþýðuflokkurinn lenti í
stjórnarandstöðu 1949, þótti mörg-
um flokksmönnum eðlilegt að taka
upp samstarf við Sósíalista í verka-
lýðshreyfingunni, hvað sem liði
ágreiningi um utanríkisstefnu og
landvarnir, og svipta þar með
stjórnarflokkana áhrifum í Al-
þýðusambandinu. Hannibal Valdi-
marsson varð helsti talsmaður þess-
arar stefnu sem varð ofan á á
flokksþingi 1952. Þá var Hannibal
kosinn formaður flokksins, en
Stefán Jóhann féll og neituðu þá
helstu samstarfsmenn hans að taka
sæti í flokkstjórn Hannibals. Þann-
ig tók vinstri armurinn ótvírætt
völdin í flokknum, en hinn fyrri
valdahópur hafði áfram meirihluta
í þingflokknum og yfirráð yfir eign-
um flokksins. Annars runnu allir
þræðir um hendur Hannibals, sem
t.d. ritstýrði Alþýðublaðinu, og
þótti ýmsum fylgjendum hans hann
gerast nokkuð einráður, en gagn-
rýnin á stjórn Stefáns Jóhanns
hafði einmitt snúizt mjög um hinn
þrönga og lokaða valdahóp er
mönnum þótti vera í flokknum.
Uppúr sauð í ársbyrjun 1954 er Al-
þýðublaðið .studdi framboð Finn-
boga Rúts, bróður Hannibals (sem
áður hafði ritstýrt Alþýðublaðinu
en var nú genginn til liðs við Sósíal-
ista), gegn frarriboði Alþýðuflokks-
ins til hreppsnefndar í Kópavogi, og
Hannibal neitaði síðan að birta
ályktun flokksstjórnar um málið.
Úr því var Hannibal í minnihluta í
flokksstjórn þeirri er áður var skip-
uð fylgismönnum hans að kalla ein-
um. A flokksþingi um haustið var
hann felldur frá formennsku, en um
sama ieyti kjörinn forseti A.S.Í.
með stuðningi Sósíalista gegn vilja
Alþýðuflokksins. Honum var síðan
vikið úr flokknum, en stofnaði með
nokkrum fylgjendum sínum Mál-
fundafélag jafnaðarmanna og naut
áfram nokkurs fylgis í verkalýðsfé-
lögum, ekki síst á Vestfjörðum (þar
sem klofningsins 1938 hafði gætt
minna en víðast annars staðar).
Yarnarmálin
Alþingiskosningar höfðu íarið
fram 1953. Þá voru áhrif varnar-
liðsins á þjóðlíf og efnahag orðin
eitthvert mesta hitamál meðal
landsmanna og upp komin fjöl-
menn hreyfing manna sem mót-
mæltu hersetunni en vildu þó ekki
snúast til neinnar fylgisemi við
Sovétríkin og áttu að því leyti ekki
samleið með Sósíalistaflokknum.
Að nokkru starfaði þessi hreyfing
innan Framsóknar- og Alþýðu-
flokks, einkum hins fyrrnefnda, en
einnig sjálfstæð og bauð nú fram í
nafni Þjóðvarnarflokks sem fékk
61/o atkvæða og tvo þingmenn.
Framsókn og Alþýðuflokkur töp-
uðu fylgi en Sósíalistaflokkurinn
beið þó mesta ósigurinn og varð enn
fúsari eftir en áður til samvinnu við
Alþýðuflokkinn eða flokksarm
Hannibals. Til að forðast stórfelld-
an klofning höfðu Framsóknar-
menn (að forgöngu Hermanns Jón-
assonar) tekið upp kröfur um
minnkaðan aðgang varnarliðsins
að íslenzku þjóðlífi, og kröfðust
meðferðar utanríkismálanna þegar
þeir endurnýjuðu stjórnarsam-
starfið við Sjálfstæðisflokkinn að
kosningum Ioknum. Hermann Jón-
asson, formaður flokksins, stóð ut-
an stjórnarinnar og mun þá þegar
hafa verið farinn að hyggja á sám-
starf til vinstri. Þannig var kalda-
stríðssamstarf „lýðræðisflokk-
anna“ farið að valda mikilli spennu
bæði innan Framsóknar- og Al-
þýðuflokks.
Samleið með Framsókn
Brottvikningu Hannibals úr Al-
þýðuflokknum fylgdi enginn við-
líka klofningur og brottrekstri Héð-
ins Valdimarssonar, þótt nokkur
hópur flokksmanna færi með
Hannibal. Vinstri armur flokksins
hafði að meirihluta misst traustið á
honum og leit nú til Gylfa Þ. Gísla-
sonar um forustu. Samkomulag
tókst um málamiðlunarlausn á
deilumálunum í flokknum. For-
maður var kosinn Haraldur Guð-
mundsson, sá maður úr gömlu for-
ustunni sem hvað minnstur styrr
hafði staðið um, en næstráðendur
hans Emil Jónsson (sem ásamt
Guðmundi I. Guðmundssyni mátti
kalla arftaka Stefáns Jóhanns er nú
dró sig i hlé) og Gylfi. í varnarmál-
um var horfið að eins konar þjóð-
varnarstefnu, að láta herinn fara án
mikillar stefnubreytingar í utanrík-
ismálum að öðru leyti. (Á sama
tíma var Framsóknarflokkurinn að
hneigjast að svipaðri stefnu fyrir
áhrif Hermanns Jónassonar og
þrýsting frá Þjóðvarnarflokknum
og samkeppninni við hann.) Um af-
stöðuna til annarra flokka var á það
sæst að hafna samstarfi við Sósía-
lista (líka í verkalýðshreyfingunni)
og Sjálfstæðisflokkinn, en endur-
vekja hið gamla bandalag við
Framsókn frá árunum fyrir stríð
(sem meðal annars lá beint við
vegna varnarmálanna og
óánægju margra Framsóknar-
manna með langvarandi samstarf
við Sjálfstæðisflokkinn) og freista
þess að vinna þingmeirihluta ásamt
henni. Að vísu var engin von til að
flokkarnir tveir fengju meira en
u.þ.b. 2/5 atkvæða. En það átti að
geta nægt til þingmeirihluta ef þeir
notfærðu sér veikleika kjördæma-
kerfisins, gerðu með sér bandalag
um að bjóða hvergi fram hvor gegn
öðrum, heidur byði Framsóknar-
flokkurinn aðeins fram í þeim kjör-
dæmum sem hann hefði von um að
vinna og þar sem tiltölulega fáir
kjósendur væru um hvert þingsæti,
en annars staðar „lánaði“ hann at-
kvæði sín Alþýðuflokknum sem
fengi þá mikinn fjölda uppbótar-
þingmanna. Um þetta var samið
fyrir kosningar 1956 („hræðslu-
bandalagið"). Sósíalistaflokkurinn
gerði einnig kosningabandalag, en
með öðrum hætti, við Málfundafé-
lag jafnaðarmanna, og buðu þau
fram sameiginlega Iista undir nafni
Alþýðubandalagsins.
Vinstri stjórn
„Hræðslubandalaginu" tókst,
eins og til hafði staðið, að draga svo
fylgi frá Þjóðvarnarflokknum að
hann missti þingsæti sín (en dó sigr-
andi að því Ieyti að hann hafði knú-
ið Framsóknarflokkinn til stefnu-
breytingar í varnarmálum), en á
hinn bóginn tapaði það fylgi bæði
til Alþýðubandalags (sem þó náði
tæplega sömu stærð og Sósíalista-
flokkurinn einn 1956—49) og Sjálf-
stæðisflokks og vantaði talsvert á
þingmeirihluta. Varð nú ofan á að
hverfa frá fyrri yfirlýsingum (sem
Haraldur Guðmundsson treysti sér
ekki til og dró sig i hlé frá stjórn-
málum) og bjóða Alþýðubandalag-
inu aðild að myndun vinstri stjórn-
arinnar fyrstu 1956—58. í henni
sátu fyrir Alþýðuflokkinn Gylfi Þ.
Gíslason og Guðmundur í. Guð-
mundsson, en Emil Jónsson varð
flokksformaður eftir Harald.
Skömmu eftir að stjórnin tók við
vöidum hófst uppreisn í Ungverja-
landi sem Rússar kæfðu í blóði.
Þótti þá ófriðvænlega horfa, svo að
ÞÚ
INNÍ
W
í DAG
HVAÐ ER ÞAÐ SEM BARNIÐ SÉR?
Kemst það í hættuleg efni og lyf í eldhúsi, baðherbergi eða
bilskúr?
Hreinsaðu burt allt slíkt sem ekki er geymt á barnheldum stað.
EN MENGAÐU EKKl UMHVERFIÐ MEÐ ÞVÍ.
Láttu það ekki í öskutunnu eða klósettskál.
í DAG!
Verðum við allar helstu bensín-
stöðvar landsins í dag kl. 1—6.
Tökum við hættulegum efnum
og eyðum þeim á öruggan og
skaðlausan hátt.
SLYSAVARNAFÉIAG ÍSIANDS