Vísir - 13.02.1976, Blaðsíða 5

vism Föstudagur 13. febrúar 1976
c
J
Á þriðja föstudegi tel ég bæði
rétt og sjálfum mér skylt að fjalla
nokkrum orðum um framvindu
þeirra afbrotamála og hugsanleg
afskipti stjórnvalda af þeim, sem
ég hóf máls á i þessum dálkum
fyrir háldum mánuði. Ekki þó þá
fleti sem aðallega hafa verið til
umræðu i dagblöðum undanfarin,
og alls ekki um sjálfa lögreglu-
rannsókn sakamálsins. Þeir
hlutir verða að hafa sinn eðlilega
gang, án of mikilla spurninga
blaðamanna, eða annarra, nema
þeir telji að eitthvað óeðlilegt sé á
ferðinni i rannsókninni sjálfri,
sem áreiðanlega er ekki i þessu
tilviki, og umfram allt án káks
eða káfs kjörinna stjörnvalda.
Hins vegar langar mig til að
vangavelta hugtaki, sem kemur
upp i þessu sambandi og mörgum
öðrum og blaðamenn hljóta oft að
velta fyrir sér: Hvað er almenn-
ingsálit — og hvernig verður is-
lenzkt almenningsálit til?
Ólíkt hðfumst
við að
tslendingar hafa marga hildi
háð við Breta á miðunum um-
hverfis landið, og einkum eftir að
togaraöld hófst um siðustu alda-
mót. Nú þegar landhelgisdeilan
geisar af mestri hörku en oftast
áður, þá eðlilega hugsum við allt
annað en hlýlega til Breta. Hinu
er samt óþarft að gleyma að
margt má af Bretum læra. Þeir
hafa þróað og þroskað lýðræði og
þeir eru höfundar þess þingræðis,
sem við búum við. Stjórnarfar
Breta er um margt íhaldssamt, i
kosningum búa þeir við ein-
menningskjördæmafyrirkomulag
ánuppbótarsæta, sem ofterákaf-
lega óréttlátt. En til grundvallar
stjórnarfari þeirra er maðurinn
sjálfur, skyldur hans er jafnframt
réttindi — og umfram allt sú virð-
ing og sá lifsréttur'Sem honum
ber. Vist er rótgróin stéttaskipt-
ing i þvi landi, sem er Islending-
um ógeðfelld ogguði sé lof. En á
iærdómssetrum þeirra svifur
andi mannvirðingar og lýðræðis-
stofnanir þeirra hafa staðið af sér
þung veður. Og þar virðist þrátt
fyrir allt, rikja traust milli þings
og þjóðar og þar eru fjölmiðlar
sem fólk treystiraðreyna aðgera
skyldu sina, þótt misjafnlega
kunni að takast tií, eins og okkur
Islendingum er auðvitað full-
kunnugt um.
Þvi er á þetta minnzt að hér
skal rifjuð upp saga úr brezka
þinginu frá þvi skömmu eftir
strið. Þá var fjármálaraðherra
maður að nafni Dalton. Upp Ur
hádegi á haustdegi ársins 1947
4tti hann að gera grein fyrir fjár-
lögum. Á leiðinni i þingið hitti
hann blaðamann og einhvem
veginn missti ráðherrann Ut Ur
sér heiti nokkurra vörutegunda,
sem blaðamaðurinn skildi svo að
ætti að hækka skatta á. Siðan
komust fréttir um þetta i blöð,
meðan ráðherrann var að flytja
ræðuna. Einhverjir hafa hugsan-
lega getað hamstrað eitthvað, en
áreiðanlega mjög óverulega. En
þetta var nóg. Það hafði fallið
blettur á ráðherrann. Hann sagði
af sér samdægurs.
Nú er ég ekki að leggja til
púritanisma af þessu tagi i okkar
landi þótt ég játi að ég dáist að
þessum þætti i fari brezks stjórn-
arfars. En má ekki eitthvað á
milli vera? Og er ekki bezta vörn
lýðræðisins sú að fólk hafi ástæðu
til að bera virðingu fyrir löggjaf-
anum — og þá framkvæmdavaldi
og dómsvaldi? Og enn: Verður
þessivirðing tilef almennir borg-
arar þessa lands hafa á tilfinning-
unni, og hafa nokkuð til sins máls,
á á Alþingi sitji upp tul hópa ann-
að hvort áhugalausar svefngöng-
ur eða menn sem hvorki hafa
stjóm á gerðum sinum, orðbragði
eða skapsmunum?
Um Alþingi og
starfshœtti
þess
Þessi orð eru sögð og rituð af
gefnu tilefni. Nú eru liðnar nær
tvæi vikur frá þvi að Sighvatur
Björgvinsson, alþingismaður
gerði fyrirspurnir utan dagskrár
á Alþingi um alvarleg og
óhugnanleg afbrotamál og af-
skipti dómsmálaráðuneytis.
Viðbrögð dómsmálaráðherra eru
þjóðkunn. En enginn annar
alþingismaður sá ástæðu til að
fjalla um málið á þingi. Látum
það vera i bili. Siðan hafa verið
að koma fram nýjar upplýsingar
nánastá hverjum degi. Og i frétt-
um á miðvikudagskvöld er sagt
frá þvi að enn einn aðilisé kominn
i gæzluvarðhald. Morgunblaðið á
fimmtudegi bætir við að þetta sé
veitingamaður i Reykjavik.
Leiðum hjá okkur öll efnisatriði-
— nema eitt. Það er staðreynd að
þremur dögum eftir að lögreglu-
yfirvöld iokuðu veitingahúsinu
Klúbburinn 14. október 1972, var i
snarheitum gerður viðskipta-
samningur milli veitingamanns
hússins og húsbyggingasjóðs
flokks dómsmálaráðherra. Þar
féll veitingamaðurinn frá fimm
milljón króna kröfu sinni á
hendur flokknum, en fékk i stað-
inn tvær og hálfa milljón lánaða
úr sama sjóði. Á þessum óvenju-
legu viðskiptum — svo ekki sé
meira sagt — hagnaðist húsbygg-
ingasjóður flokks dómsmálaráð-
herra um tvær og hálfa milljón
(menn athugi að þetta er árið
1972), og þremur dögum síðar tók
dómsmálaráðherra þá mjög svo
umdeildu ákvörðun sina að opna
húsið aftur, gegn vilja embættis
rikissaksóknara, lögreglu-
stjórans i Reykjavik- og
rannsóknarlögreglunnar. Og
enda varð ekki af frekari
rannsókn á fleiri hugsanlegum
afbrotum i húsinu að ræða.
Þessar einföldu staðreyndir
þykja mér tala svo skýru máli, þó
svo menn leiði allt annað hjá sér,
aðégfæ ekki séð hvernighægt er
að biða lengur með að brjóta
þetta mál fullkomlega til mergj-
ar. Og við skulum enn leiða hjá
okkur aðra efnisþætti málsins, þó
svo að öllum sé ljóst, að þau mál
taka með hverjum deginum á sig
óhugnanlegri mynd.
En úr þvi sem komið er þykir
mér þetta vera aðalatriði:
Hversu lengi getur Alþingi setið
hjá með hendur i skauti? 39. grein
stjórnarskrárinnar heimilar
Alþingi að setja upp rannsóknar-
nefiidir, sem geti krafizt allra
gagna af embættismönnum.
Alþingi er nú beinlinis skylt að
nota sér þetta ákvæði stjórnar-
skrárinnar. Alþingi er skylt að
setja upp nefnd sem kanni öll
þessi mál til hlitar. Fyrir utan
þetta, sem þegar hefur verið
nefnt, myndisú nefnd kanna mis-
munandi framburð annars vegar
Bjarka Eliassonar, og hins vegar
þriggja rannsóknarlögreglu-
manna. Alþingi er skylt að kanna
afstöðu og ástæður lögreglustjór-
Vilmundur Gylfa-
son skrifar.
V
Er ís-
lensk
þjóð
o .
sam-
vísku-
laus
C

ans i Reykjavik, en frá honum
hefur ennþá ekkert heyrzt á opin-
berum vettvangi, hvernig sem á
þvi stendur. Alþingi er skylt að
kanna hversu mikil fjármála-
tengsl hafa átt sér stað milli
Framsóknarflokksins og Klúbbs-
ins — þá og síðar. Og Alþingi er
skylt að kanna, ekki einasta
bréfaskriftir Baldurs Möllers til
embættismanna um þessi mál,
heldur og simtöl hans, eftir þvi
sem frekast er kostur.
Og sú nefnd sem Alþingi kynni
að skipa, annað hvort innanþings-
mönnum, eins og stjórnarskráin
gerir ráð fyrir, að ráðgjöfum utan
þings, yrði að vera hafin yfir póli-
tiska tortryggni — og af henni má
ekki stafa kerfisfnykur. Hún þarf
að vinna hratt, en ákveðið og vel.
Hún þarf að gera þingi og þjóð
grein fyrir störfum sinum.
En ef Alþingi kýs að sitja með
hendur i skauti og þegja þunnu
hljóði, meðan þessi mál stækka
og bólgna með hverjum deginum,
þá er hætt við að það verði tor-
tryggt og grafi um leið undan
sjálfu sér. Alþingi verður að
brjótast út úr þeirri lágkúru
samtryggingar, sem það hefur
sjálft skapað sér.
Er íslensk þjóð
hrœdd,
kerfisþrúguð
jafnvel
samviskulaus?
I islenzkum skólum er börnum
gjarnan kennt að glæpir borgi sig
ekki. Það er fallegur og sjálfsagð-
ur siðalærdómur. En hætt er við
þetta sé farið að hljóma eins og
háðsyrði, eins og argasta klám.
Þeim mun meira sem velt er upp
af þessu máli, þeim mun betur
sem islenzkt réttarkerfi er skoðað
niður i kjölinn, þeim mun betur
sem fólki er sýnt ranghverfa
veruleikans, þeim mun ljósara
verður að afar viða hefur þessu
verið þveröfugt farið undanfarin
ár: Glæpir hafa þvert á móti
borgað sig. Kerfið hefur annað
hvort verið sinnulaust, eða bein-
linis, stundum viljandi og stund-
um óviljandi, látið glæpi borga
sig. Og hvað eigum við þá að
kenna börnunum okkar, ef þetta
er látið óátalið?
Ég er þeirrar skoðunar, sem ég
var ekki fyrir viku siðan, að Ölaf-
ur Jóhannesson hafi átt að gera
annað af tvennu: krefjast opin-
berrar rannsóknar eða vikja úr
embætti dómsmálaraðherra.
Hann hefur tekið ákvarðanir, sem
hindruðu störf lögreglu, en komu
afbrotamönnum til góða. Það
hefur komið i ljós að á sama tima
stóð flokkur hans i mjög óvenju-
legum viðskiptum við einn þess-
ara afbrotamanna, og hefur mjög
sennilega hagnazt á þessum
sviðskiptum um tvær og hálfa
milljón. Við skulum ekki blanda
viðbrögðum Ólafs inn i þetta, ekki
fúkyrðunum, ekki talinu um
glæpahringinn. Á þetta verður að
leggja kalt mat. Rannsókn þings
verður að fara fram við hliðina á
og óháð sjálfri sakamáls-
rannsókninni, sem yfir stendur.
Meðan Ólafur Jóhannesson hefur
ekki haldbetri rök sér til varnar
en það fúkyrðaregn, sem alþjóð
er kunnugt, þá er ekki stætt á þvi
að maðurinn sitji rannsóknar-
laust i embætti dómsmála-
ráðherra. Allt annað er hnefa-
högg framan i komandi kynslóðir.
Allt annað er að segja uppvax-
andi kynslóð, að hegðan dóms-
yfirvalda séu engin takmörk sett.
Það er ofur eðlilegt að Ólafur
Jóhannesson eigi nokkra samúð.
Það er eðlilegt að við viljum trúa
þvi að allt þetta hafi ráðherrann
gert i barnslegri góðri trú á illa
ráðgjafa. Að filabeinsturninn sem
maðurinn hefur lifað i sé svo al-
ger að hann hafi allan timann
verið grunlaus. Þessu viljum við
trúa. En það eru lika takmörk
fyrir þvi, hverju hægt er að trúa.
Rannsókn, sem helzt ætti auðvit-
að að gerast að frumkvæði
Framsóknarflokksins sjálfs, gæti
hins vegar hugsanlega varpað
einhverju ljósi á þessa hugsan-
legu filabeinshistoriu. Og
auðvitað ber að taka vægar á af-
glöpum einangraðs manns en
hinu, ef maðurinn hefur allan
timann vitað hvað var að eiga sér
stað. En þetta verður rannsókn að
leiða i ljós.
Af hverju er ég þessarar skoð-
unar, hafandi sjálfur haldið þvi
fram, og lagt á það áherzlu, að
ráðherrann sé barn og ekki
banditt. Meðal annars vegna
þessarar skoðunar Morgunblaðs-
ins i forustugrein á þriðjudag
fyrir viku:
,,Aðalatriði þessa
máls virðist nú vera
það, að dómsmálaráð-
herra lagði i ræðu sinni á
Alþingi i gær heiður sinn
að veði fyrir þvi, að
engin f járhagsleg tengsl
væru milli Klúbbsins og
Framsóknarflokksins —
og meðan annað kemur
ekki i ljós verða menn að
taka slika yfirlýsingu
góða og gilda, og rengir
Mbl. það ekki að ráð-
herrann skýrir frá þessu
eftir beztu vitund.”
Það er komið i ljós siðan að ráð-
herrann fór með rangt mál,
vitandi eða óafvitandi. Það eru
sannanleg fjármálatengsl milli
veitingahússins og flokksins. Og
það áttu sér meira að segja stað
viðskipti á sama tima og ráðherr-
ann hóf afskipti sin af málinu.
Morgunblaðið hefur raunar ekki
tekið afstöðu i málinu siðar. Þessi
forusti’.grein Morgunblaðsins
nefndist Orðvig og ábyrgð.
Ég hef varpað fram þeirri
spurningu hvort islenzk þjóð sé
samvizkulaus. Hikandi svara ég
þeirri spurningu neitandi, en ég
held að samvizkan hafi srfið allt
of lengi. Það þurfti of óhugnanleg
og of stór mál til að vekja allt of
marga. Að visu er um að kenna i
rikum mæli slælegum flokks-
klafafjölmiðlum, en þrátt fyrir
. ógnanir og hótanir margra ráð-
andi manna eru gáttirnar að
bresta. Alla vega held ég það og
vona það.
En það má ekki missa sjónar á
þvi, að kerfisóttinn rikir viða. og
ekki að 'ástæðulausu. Krabba-
mein fyrirgreiðslunnar hefur of
læstst um allt samfélagið. Fyrir-
greiðslur i bönkum, fyrirgreiðsl-
ur hjá lifeyrissjóðum, fyrir-
greiðslur hér, fyrirgreiðslur þar.
Þettaóljósa ástandskapar of viða
ótta. Og kannski er það einmitt
þessiótti, stundum á rökum reist-
ur, stundum með öllu ástæðulaus,
sem hefur lætt eitri inn i samfélag
okkar.
c
J
I