Vísir - 10.06.1976, Qupperneq 9

VISIR Fimmtudagur 10. júni 1976
9
VHOIMf‘1
i i'iMM mlM»«l»>
nitúsnit
....." /I. . •
FI1004ÖW
i£N*HGaarn
ÞAÐ ER ENGIN EIN
ALTÆK SKÝRING
TIL Á VERÐBÓLGU
f.......v "
Orsakir og af leiðingar
verðbólgu eftir
Jónas H. Haralz
bankastjóra
Önnur grein
Hagfrœðilegar
skýringar fjalla
í raunog veru um
feril verðbólgunnar
í hagkerfinu
Það er
misskilningur
að velja eina
sérstaka skýringu
eða kenningu
Hversu mikið
þrœtuepli sem
þessar kenningar
eru þekki ég
engan starfandi
hagfrœðing, sem
ekki myndi taka
tillit til atriða úr
þeim öllum
Hér birtist annar
kafli erindis Jónasar H.
Haralz bankastjóra um
orsakir og afleiðingar
verðbólgu. í fyrsta
hluta var fjallað á
almennum grundvelli
um verðbólgu undan-
farinna ára og áratuga
og rætur hennariþróun
þjóðfélags og stjórn-
mála. Annar hiutinn
fjalla* hins vegar um
hagfræðilegar skýring-
ar verðbólgunnar.
Hinar hagfræðilegu
skýringar, sem eins og áöur
getur fjalla I raun og veru um
feril verðbólgunnar i hag-
kerfinu, eru ýmsar, og um þær
rikir verulegur ágreiningur
meðal hagfræðinga. Raunar má
segja, að sá ágreiningur fjalli
fyrst og fremst um það, á hvaða
þátt i ferlinum menn vilji leggja
mesta áherslu. Hér er þvi mjög
farið að nálgast það viðfangs-
efni, sem ekki verður beinlinis
fjallaðum iþessum þáttum, það
er leiðirnar i glimunni við verð-
bólguna. Ég fylgi i þeirri stuttu
lýsingu, sem hér fer á eftir,
þeirri flokkun sem Jón Sigurðs-
son, hagrannsóknarstjóri, notar
i grein sinni „Verðbólga á ts-
landi 1914 til 1974”. Fjármála-
tiðindi 1 1974. Hann flokkar
kenningarnar i fjóra flokka.
Fyrsti flokkurinn er peninga-
magnskenningin. Sú kenning er
raunar elst þessara kenninga og
á löngu timabili sú sem rikjandi
var. Hún lét mjög undan siga á
árunum upp úr 1930 og fram til
1950.
Siðan hefur hún risiö upp i
nýrri og styrkari mynd en áöur
og vakið mikla athygli og þá
einkum veriö kennd við háskdl-
ann i Chicago i Bandarikjunum
og hagfræðinginn Milton Fried-
man, þó að þar eigi margir aðrir
hagfræðingar hlut aö máli.
Þessi kenning leggur megin-
áherslu á þátt peningaþenslu i
ferli verðbólgunnar og þess
vegna á stjórn peningamála,
starfsemi Seölabanka og banka- .
kerfisins yfirleitt.
Það hefur verið sagt um þessa
kenningu, að það, sem hún hafi
fyrst og fremst lagt til málanna
eftir að hún reis upp i nýrri
mynd, sé að færa mönnum heim
sanninn um, að peningar skipti
máli. En þeir, sem henni fylgja
fastast, ganga þá miklu lengra
en þetta. Það, sem þeir eru að
segja, er ekki að peningar skipti
máli, heldur að peningar skipti
öllu máli.
Annar flokkurinn er eftir-
spurnarkenningin eða umfram-
eftirspurnarkenningin, eins og
hún er nefnd i þeirri grein, sem
ég vitna til. Hún litur á þá eftir-
spurn eftir vörum og þjónustu,
sem er umfram mögulegt
heildarframboð, sem helsta or-
sakavaldinn i verðbólgu-
ferlinum.
Höfuðáhersla er þvi lögð á
stjórn eftirspurnar og þá fyrst
og fremst á stjórn fjármála
rikisins, annars vegar með
breytingum hverskonar skatta,
hins vegar með breytingum
opinberra útgjalda. Þessi
við launahækkanir umfram
aukningu framleiðni. Þær
hækkanir eiga fyrst og fremst
upptök sin i starfsemi stéttar-
félaga og þá ekki sist i launatog-
streitu og launasamanburöi á
milli launþega og launþegasam-
taka innbyrðis.
Þótt þessi kenning leggi fyrst
og fremst áherslu á launamálin,
tekur hún einnig tillit til þess, að
sjálfstæöar kostnaðarhækkanir
geti átt sér stað vegna ein-
okunarverðmyndunar af ýmsu
tagi á mörkuðum vöru og
þjónustu:
Samkvæmt þessari kenningu
veröur i glimunni við verðbólgu,
aö leggja megináherslu á stefn-
una i kauplags- og verðlags-
málum. Þessa kenningu má
raunar eins og eftirspurnar-
kenninguna að verulegu leyti
rekja til Keynes, en hún ruddi
sér til rúms um og upp úr 1960,
þegar ljóst var, að eftirspurnar-
kenningin ein nægði ekki til
skýringar á þeirri verðbólgu,
sem þá var viða rikjandi.
Fjórða flokk kenninga, sem
hér verður nefndur, kallar
Jón Sigurðsson misgengis-
kenninguna. Þessi kenning er
tiltölulega ný af nálinni. Hún
kom fram fýrir um það bil 10
árum siðan og má nánst lita á
hana sem sérstakt afbrigði af
kostnaðarkenningunni eð a
blöndu af kostnaðar- og eftir-
spurnarkenningunni. Hún
leggur aöaláherslu á mismun i
þróun framleiðni i einstökum
atvinnugreinum.
Sú grein, þar sem aukning
lags og siöan verðlags. Þessi
kenning skýrir vel veröbólgu-
þróun i Sviþjóð áratuginn milli
1960-1970, og sömuleiðis skýrir
hún vel þær verðbólguöldur,
sem risið hafa hér á landi I kjöl-
far mikils afla, ekki sist sildar-
afla, eða verðhækkana á út-
flutningsafurðum.
Á grundvelli þessarar
kenningar mundi megináhersla
vera lögð á að reyna að jafna
metin milli greina með gengis-
breytingum eða sérstökum
sköttum.
Eins og oft vill verða, er mis-
skilningur aö velja eina sér-
staka skýringu eð kenningu og
telja hana altæka, en til þess
hættir forsvarsmönnum þeirra
oft á tiðum. Allar þessar
kenningar eiga rétt á sér.
Ef tirspurnarferillinn er
raunar svo samofinn kostnaðar-
ferlinum aö erfitt er að greina á
milli hvar öðrum lýkur og hinn
tekur við. Misgengiskenningin
eykur viö eftirspurnar- og
kostnaðarkenningarnar og
gefur þeim aukið veruleikagildi.
Um peningamagns-
kenninguna er það að segja, að
án þátttöku peninga gerist ekki
mikið i hagkerfi, sem byggist á
notkun peninga. Sveigjanleiki
peningakerfisins er þvi for-
senda fyrir framgangi verö-
bólgunnar, og of mikill
sveigjanleiki er veigamikið at-
riði i ferli verðbólgu, hvort sem
rætur hennar má rekja til eftir-
spurnar- eða kostnaðarhliðar.
Sem sjálfstæð skýring án eftir-
spurnar- og kostnaðarþátta nær

Allir hafa orðiðfyrir baröinu á verðbólgunni þegar verögildi peninganna hefur minnkaö og minnkað.
Aftur ámóti kunna færri skil á áhrifum veröbólgunnar, en eftir lestur þessarar greinar ættu þeir aö
veröa nokkurs vfsari.
kenning er fyrst og fremst rakin
til hins þekkta hagfræðings
John M. Keynes, en áhrifa hans
tók aðallega að gæta á árunum
milli 1930 og 1940 og náðu þau
hámarki áratuginn þar á eftir.
Þriðji flokkurinn er
kostnaöarkenningin. Hún leitar
skýringar verðbólgunnar i
kostnaðarhækkunum, sem ekki
eiga rót sina i umframeftir-
spurn. Er þá fyrst og fremst átt
framleiðni er örust, og sem
oftast er útflutningsgrein, getur
greitt hærri vinnulaun en aðrar
atvinnugreinar, án þess að til
veröhækkunar komi. Þetta
getur stafað af tæknifram-
förum, sérstökum eftirspurnar-
aðstæöum eða öðrum ástæðum.
Samkeppni á vinnumarkaði
og samanburður á milli laun-
þega innbyrðis, leiðir hins vegar
til almennrar hækkunar kaup-
þessi kenning þó skammt.
Hversu mikiö þrætuepli sem
þessar kenningar eru meðal
lærðra hagfræðinga, þekki ég
engan starfandi hagfræöing,
sem ekki mundi taka tillit til at-
riða úr þeim öllum og leggja -
áherslu á almenna og sam-
ræmda stjórn efnahagsmála i
öllum greinum, ef árangur á að
nást i viðureigninni viö verð-
bólguna.
Hann er laus við ótímabœr hótíðlegheit
T
Umsjón: Atli
Heimir Sveinsson
Listahátið
William Walker i Há-
skólabiói 5. júni
William Walker er einn af
fremstu bari'tónsöngvurum i
Bandarikjunum og er aðalsöng-
vari Metrópólitanóperunnar á
sinu sviði. Rödd hans er fögur
og hljómmikil, og hann hefur
hana fullkomlega á valdi sinu,
hvort sem hann syngur sterkt
eða veikt, á háum tónum eða
djúpum. Einnig er hann frábær
leikari eins og sjá mátti af þeim
óperuarium sem hann söng.
Flutningur hans á þeim voru
raunar hápunktur þessara tón-
leika, þvi aö þar fór saman frá-
bær söngur og leikur.
Aria föður Germonts úr La
Traviata eftir Verdi var frábær-
lega túlkuð og átakanleg á að
hlýða. Sama var að segja um
Prologinn að I 1 Pagliacci eftir
Leoncavallo. Satt aö segja lang-
ar mig mikið til aö sjá Walker I
hutverki Tonios eftir aö hafa
heyrt hann flytja upphaf henn-
ar. Og eitt aukalaganna, og það
eftirminnilegasta var faktót-
um-arian sem Figaró syngur úr
Rakaranum úr Sevilla eftir
Rossini.
Walker söng einnig nokkur
sönglög, þýsk og frönsk, eftir
Schubert, Duparc, Faure og
fleiri. Ég var ekki nærri eins
hrifinn af þeim, eins og óperu-
ariunum. Kannski vantar
Walker eitthvað af þeim þýska
„weltschmertz” sem er nauð-
synlegur til að koma ljóöasöng
19. aldar vel til skila. Þó var
Alfakongurinn eftir Schubert á-
kaflega skilmerkilega fluttur,
enda er það lag nokkuð i ætt við
'óperutónlist.
Walker er ákaflega „kúltiver-
aður” söngvari en um leið er
hann blessunarlega laus viö ó-
timabær hátiðlegheit, enda seg-
ist hann vera Texasbúi. Að lok-
um söng hann lög úr bandarisk-
um söngleikjum: Oklahoma,
Karússell o.fl. Þetta er kannski
ekki merkileg músik, en i af-
burðasnjallri túlkun Walkers
varö þetta hin besta skemmtun.
Walker hefur mikinn húmor, og
er mikill „show-maður”, svo að
allt ætlaði um koll að keyra i
fagnaðarlátum.
Undirleik annaðist dama,
hverrar nafn ég man ekki, en
hún er aðstoðarhljómsveitar-
stjóri við Metrópólitanóperuna,
og hljóp i skarðið fyrir þann
undirleikara, sem auglýstur var
á seinustu stundu. Leysti hún
hlutverk sitt prýöilega af hendi.
Atli Heimir Sveinsson.