Vísir - 04.12.1958, Qupperneq 7

JÓLABLAÐ VfSIS
7
■ ■
Steinþór Þórðarson, bóndi á Hala i Suðursveit:
TRONO

Þegar ég var að alast upp,
og frameftir mínum fullorðins-
árum, var mikið af frönskum
fiskiskútum hér með ströndinni.
Það mátti telja 60—70 skútur,
þsgar flest var frá Stemmu-
krókum, en þeir eru aðeins
vestan við hásuður frá Reyni-
völlum að sjá, að Borgarhaín-
arhálsum, sem eru klettar fram
við sjóinn, stutt austan við
Hrekksgerði. Á landi mun þessi
vegalengd vera með ströndinni
um 20 km. Gaman höfðum við
krakkarnir að standa úti i
rökkinu á kvöldin, þegar gott
var veður, og horfa á alla ljósa-
röðina. Skúturnar heilluðu oft
'hug þeirra unga, bæði í björtu
og dimmu.
Skúturnar
vöktu vonir.
Út úr miðjum þorra var far-
ið að horfa eftir skútum. Tals-
verður viðburður þótti það, þeg-
ar sú fyrsta sást, en sjaldan leið
þó á löngu að önnur kom, og
svo hver af annarri. Skúturnar
vöktu nýtt líf og nýjar vonir.
Einkum héldu skúturnar sig
hér í marz og apríl, og jafnvel
fram í maí. Eftir það var lítið
af skútum, að minnsta kosti
á grunnmiðum, en við hafsbrún
hillti einatt undir nokkrar, og
lengst af sumars sáust skút-
ur djúphallann austan við
Hrollaugseyjar, enda gömul
munnmæli, að þar væru góð
fiskimið. Sagnir voru í munn-
mælum á Breiðabólsstaðarbæj-
um, að kallað hefði verið að
róa út á Leiru, þegar róið var
á þessi mið. Þar átti að vera
gengd af flyðrum, enda oft
dregizt þar stórar.
Á vertíðinni voru skúturnar
oft stutt frá landi, einkum í
norðanátt. Þá gátu þær komið
það nærri, að ekki sást sjór á
milli þeirra og lands, þegar
staðið var á stéttinni á Hala.
Þá er stutt upp í fjöru. Þá datt
víst mörgum í hug strand. Þeg-
ar skúta var óvenju nálægt
landi, held ég að strand hafi
verið efst í huga margra. Svo
mikið er víst, að við krakkarn-
ir óskuðum þá að kunna það
mikið fyrir okkur, að við gæt-
um seitt eina í land. Allir sáu
í anda um borð franskbrauð,
þennan óviðjafnanlega mat,
konjak og flesk. Þá mátti ekki
gleyma frönsku kartöflunum,
sem mér finnst þær bleiku ís-
lenzku sverja sig svo mjög í
ætt við. Þetta allt var gómsætt
til áts og drykkjar, og fylgdi
meðal annars ströndunum.
,,Er komið
strand?“
Einu sinni var það síðla
kvölds á góunni, um eða upp
úr 1920, að skúta siglir fullum
seglum og stefnir undir Breiða-
bólstaðarfjöru fram af Breiða-
bólstaðarbæjum. Birtu var
mikið farið að bregða; sást því
ógreinilega til hennar. Þeir sem
bezt þóttust sjá, sögðu hana
komna upp í fjöru. Aðrir möld-
uðu í móinn, en sögðu, að lík-
ur væru til að hún væri komin
það nálægt, að lítill vafi mundi
á því að hún færi í strand.
Nú var uppi fótur og fit á
Breiðabólst'aðarbæjum. . Stutt
er þaðan fram í fjörinu, og í
þetta sinn var greiður vegur,
því að Breiðabólsstaðarlón var
á heldum ís. Allir karlmenn á
bæjunum hlupu í skyndi af
stað, en þeir voru sjö talsins,
með öll nauðsynleg björgunar-
tæki, eftir því sem þá var völ
á. Þessi strandfrétt barst til
Steins afa míns á Breiðaból-
stað. Þegar þetta gerðist, var
hann búinn að vera blindur í
nær þrjá áratugi og hafði orðið
litla fótavist. Hann hafði þann
sið, að hátta alsber, og eins var
í þetta sinn. Nú reis karl upp
í rúmi sínu og spyr með mesta
ákafa: „Er komið strand?“
Honum var sagt, að líkur væru
til þess. „Já, líkur til þess,“ end-
urtók hann.
Við þessa frétt hreykir afi
sér hærra í rúminu, og rær aft-
ur og fram og riðar meir —
hann riðaði mikið — og ákafar
en venjulega. Ýmist tók hann
líkur voru fyrir strandi. Úr
strandi varð þó ekkert að þessu
sinni. Þegar þeir, sem um var
getið og ætluðu að vitja á
strandstaðinn komu fram á fjör-
una, var ekkert strand og engin
skúta sjáanleg fyrri en lengst
úti. Þannig urðu vonir afa og
fleiri að cngu, um strand,
franskbrauð og koníak.
Fyrsta strandið, sem ég hef
greinilegar sagnir af í Suður-
sveit, er frönsk fiskiskúta, er
strandaði á Breiðabólstaðar-
fjöru 1865—-66. Var skipið svo
að segja nýtt, og vel útbúið
bæði að vistum og seglum. Þeg-
ar þetta strand kom, var faðir
minn 11—12 ára, og mundi vel
strandið. Ekki sagði hann, að
neinn asi hefði verið á föður
sínum eða öðrum á Breiðabóls-
staðarbæjum að komast í
strandið. Síðar hefur hann og
fleiri kynnzt því, hvaða höpp
strönd gátu verið, og vel gat
verið þess vert að verða ekki
sá síðasti þangað. Veðri var
þannig farið þennan dag, sem
var annar eða þriðji miðviku-
dagur í góu, að snjókoma var
af norðaustri, allhvasst og
dimmviðri, þó rofaði það til
milli stærstu gusanna, að
stundum sást frá Breiðabóls-
stað grilla fram í fjöruna.
Órói
við lestunnn.
Á Breiðabólstaðarbæjum

Bæirnir að Breiðabólstað. Lengst til vinstri er Ilali, bar se:n
höfundur býr.
orð á þessu, þegar hann kem-
ur inn. Fyrst er þessari frétt
fálega tekið, en við nánari at-
hugun sýnist fleirum það sama.
En af því það var miðvikudag-
ur, þá var lestrardagur, eftir
þeirra tíma sið. Miðvikudags-
lestrarnir í föstunni voru lang-
ir, mörgum leiddist þess vegna
að sitja undir þeim. Þeir voru
lesnir á heimili foreldra minna
eftir að ég mundi. Steinn vildi
ekki að strandinu væri sinnt
fyrri en lestri væri lokið. Varð
það svo að vera.
Þórunn, kona Steins, las hús-
lesturinn á Breiðabólstað, og
eins var í þetta sinn. En órótt
var okkur Jóni Þorsteinssyni,
sagði faðir minn. undir lestr-
LítiS kom
af konjaki.
Skipið stefndi að land.i fullum seglum en hafísinn fór jafnvel með meiri hráða.
stór föll út á hliðarnar, ekki
ólíkt og skúta undir fullum
seg'lum í stórsjó.
£g skelf
af hug.
Þegar svona hafði g^ngið um
stund, kemur kona hans, Þór-
unn Þorláksdóttir inn, og segir
um leið og hún réttir honum
skyrtu: „Hana, farðu nú í
skyrtuna, Steinn, finnurðu ekki
að þú skelfur?“ Þá svarar hann:
„Ég, ég skelf ekki af kulda, ég
skelf af hug.“ Þetta dæmir sýn-
ir þann áhuga sem alla greip,
jafnt nírætt gamalmenni í rúm-
inu sem þá, er yngri voru, ef
bjuggu í þetta mund, Steinn
Þórðarson, síðar föðurafi minn,
á Breiðabólstað, Benedikt Þor-
leifsson, síðar móðurafi minn,
á Hala, og Jón Steingrímsson
á Gerði. Þessir bæir standa all-
ir í sama túni. Þetta ár var Jón
Þorsteiusson, sem um tíma bjó
á Brunnum í Suðursveit, og síð-
ar í Krosslartdi í Lóni, vinnu-
maður á Breiðábóistað. Af því
að veður var slæmt þennan dag,
þá fékk kvenfólkið á Breiðaból-
stað Jón til að fara upp á eld-
húsþakið og hagræða skjóli fyr-
ir strompinum, svo að reykinn
leggði betur út. Sýnist honum
þá, í einu rofinu milli gusa, að
skúta sé strönduð. Hefur hann
inum — og svo bætti hann við:
„Ég held föður mínum hafi ver-
ið annað innan brjósts í þetta
sinn en sitja undir lestri; svo
mikið er víst, að oft þurfti hann
að glugganum og líta út, meðan
á lestri stóð.“ Þegar lestri var
lokið, var sent að Hala og Gerði
og þeim bæjum gert aðvart um
að strand mundi komið á
Breiðabólstaðarfjöru, en þá
fjöru eiga Breiðabólstaðarbæir
allir saman. Þótt veðrið væri
vont og frostharka nokkur,
dubbuðu karlmennirnir sig upp
af þessum bæjum í skyndi og
skunduðu fram á fjöruna, lón-
ið var á haldi og því fljótt að
fara.
Það var sem sýndist; frönsk
fiskiskúta var strönduð. —•
Þeir síðustu voru að bjargast
frá borði, höfðu ekki mikið
hrakizt og leið vel eftir atvjk-
um. Strax var farið með þá
heim á bæina. Þar voru þeir
yfir nóttina, og hresstir á mat
og drykk. Daginn eftir var kom-
ið upp skýli á fjörunni, úr
timbri, tómum tunnum, og
tjaldað yfir með segli. Bjuggu
stran'dmennirnir í þessu skýli
við strandið, þar til þeir voru
fluttir til Djúpavogs eða Eski-
fjarðar (hef ekki greinilegar
sagnir af þvi) um hálfan mán-
uð af sumri. Þennan tíma lifðu
þeir að mestu á kosti úr skip-
inu. Kom því lítið af matvæl-
um fram, þegar strandið var
selt, eftir að strandmennirnir
voru farnir. Ekki kom teljandi
af koníaki til sölu á uppboð-
inu; höfðu þeir frönsku það til
að gæða sér á, og gáfu þeim,
sem heimsóttu þá. Var þá gold-
ið af næstu bæjum í mjólk, sem
strandmönnum féll vel. Þessi
viðskipti þóttu hagkvæm fyrir
báða, og fór með mestu spekt
fram.
Næst þessu strandar frönsk
skúta austast á Fellsfjöru. Þá
var býlið Fell, sem fjaran er
kennd við, komið í eyði fyrir
11-—12 árum. Fell átti með
lengstu rekafjörum í Skafta-
fellssýslu, enda á sínum tíiha,
meðan það var í blóma, talið
eitt af höfuðbólum þessa lands.
Þegar hér var komið var allt
láglendi jarðarinnar komið und-
ir aur og jökul, en beljandi jök-
ulár með sínum eyðileggingar-
krafti, herjuðu á því. Nú hafa
árnar minnkað, jökullinn
bráðnað, og gróður er á ný að
færast yfir landareignina. Það
mun hafa verið 1886—87 að
strand þetta kom, á góunni, eft«
ir því sem mér var sagt. Menn*
irnir fylgdu ekki skútunni, en