Tíminn - 10.07.1968, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR 10. júlí 1968
HESTAR OG MENN
HROSSASKRAF
Eiginleikar þeir, sem krefjast
verður af fcyntoótahrossi eru
margfaldir að töilunni til við til-
svarandi eðilisiþætti annars bú-
seoíns og að miklu meiri hluta met
fé í hiverju einstöku tilfelli, auk
þess meira bundnir við persónu
þess, er með fer, því þótt kýr
selji mjaltendum misjafnt eða
kunni að skemmast af hirðulausri
mjaltav'élanotkun, ellegar kind
borgi annan ágóða hj'á góðum
hirði en slæmum, þá nálgast það
ekki gagnsmuninn af snilllings-
hesti hjá lœgnum manni og klaufa.
Hrossadómar eru því ein hin um-
deilanlegasta starfsemi og skyidi
til vanda. Ættu þeir menn, sem
til sl'í'ks er trúað að vera hálfu
lærðari og merkari en aðrir bú-
fjiárdémendur en lærdómur þeirra
skyldi vera sá fyrst og fremst að
hafa æfingu í og lag á þeim störf
um, er með hesti skal vinna og
það vit að meta meira andlegar
eigindir og góðleik en afil og rosta
eða eintómt sköipulag. Tiil þess að
meta þessar eigindir er vanur
smali og gliöggur mörgum há-
skólakandid’at slyngari. Hann
kynni þó að minnsta kosti að
meta hlýðni engu síður en stór
virkni, því ekki þarf sjia'ldnar að
aflra hest fljótt en áð sigra á bein
um spretti. Hitt ætti ekki að
þurfa að taka fram að til eru
líkamlegir bostir, sem þetra er
að hafa með vinnugleði, skerpu
og ljúflyndi en að sborta þá, en
um það efni eru til námsbækur
og fastari reglur heldur en ágizk
unarmat aðkomudómara á sýning
um. Þegar svo auk alls annars
skal meta undaneldishæfni gripa
kemur til flókin fræðigrein, sem
enn mun að miklu í smíðum. Viss i
ast í heniii er það áð ytra borð;
er ekki traustur ráðgjiafi, en grund í
völlur alls útreiknings er fram- j
ætt gripanna og niðjar ef til eru,
og þeir menn eru þvf liblegastir
tiil að meta þar rétt, sem flest
þekkja af ættinni og þá ekki síður
geðslag og heilsu ásamt hreyfing
arháttum heldur en -lit og lag. Mað
ur, sem séð hefir folald dansa á
tölti eða grípa fallegt skeið, læt-
ur ebki telja sér trú um að sonur
eða dóttir þess uppkomins sé und
an klárgengum trampi í þá ættina,
og ekki þótt svo iila hafi valizt
til tamningamaður áð ekki finnist
gangur í foreldrinu uppkomnu eða
sjáist að því fulllþroskuðu, þótt ó-
tamið sé.
Samkvæmt þessu er ljóst að
glöggur stóðhirðir getur vitað
margt, sem öðrum dylst og að
bezt er að hver og einn velji
sér stoifn af kunnugu og velji fyr-
ir sig en elcki tii ílþlöndunar við
ólþekktar ættir með aðra gerð
galla og kosta. Slíkar tilraunir er
að vísu naúðsynlegt að gera, en
ættu að vera í smáum stíl þangað
tiil reynslan sannar að svo sé vel
valið sem valið var. Eitt þú eða
takmarkað nágrenni hleypir varla
upp þeim fj'ölda hrossa, að óheppi
legt val aðlfenginna gripa (eins eða
fárra) verði til stórbaga. En þegar
frammámenn heiilla héráða fara að
gera það að metnaðarmáli '*úga
fram vi'lrjia sinn og strákast upp i
því að sýna völd sín og félagsleg
áhiif með ofbeldi saman smalaðra
taglhnýtinga, þá er illt nærri, en
svo hefir leikið verlð og einkum
af þeim mjönnum, sem þóttust yfir
aðra settir og virtu sigurinn í
gJímunni meira en framgang mál-
efnisins. og var því varlega treyst-
andi jafnvel til þess,'er þeir máttu
vei skynja og skilja.
Síðari hiuti
Enn mætti spyrja hvorti fræði-
menn þykist vita éða viti hvort
samnefndir eiginléikar eru ævin-
lega sama bl'öndun erfðaeðlis.
Er til dæmis fjiör: Það er ofríki og
tillitsleysi keppnisrudda sarni eig-
inleikinn og á sömu bogteinum
festur einis og fuðrandi framsækni
og sprikl hugijúfans, sem ailt ger-
ir af gleði og með góðu. Jafnvel
það, að stilla sig og hlýða. Er
víst að fjörhestur einnar gerðar
gefi öðrurn feðrum vissara fjör
hross á móti fjörmeri af annarri
skaphöfn og óskyldum stofni þótt
fjörhross ge fcölluð einnig.
Svona mætti lengi telja röð af
vandleystum spurningum, og hygg
ég að sumum þeirra séu þeir
menn færastir til að svara, hvað
hross áhrærir, sem umgangast
sjiálfir stóð í haga og húsi, temja
sjláflfir og sjiá niðurstöður annarra
manna af því verki. Séu þessir
menn vitibornir og álhugasamir
þekkja þeir stóð sín í marga liði,
muna geðsmuni, ganglag, heilsu
og hreyfingar og vita hvað hent-
j ar þeim sjáilfum í eigin heimili og
þá um lei'ð Mkur ístít hváð víðar
muni hæfa. Alþingismannsefnið,
sem keypti ofurefli sitt um
árið og ætlaði að verða manna
mest ríðandi, en miissti svo reið-
hestinn með sjlálfan sig á baki
fram úr rekstrinum, þegar heim
skyldi reka hesta til bindings,
varð engu fljótari að reiðingahlað-
| anum, þótt hátt bæri hann yfir
mýri, heldur en þótt latara og
smærra hefði riðið, enda greip
, hann fyrsta tækifærið tiil að losna
i við feng þann, þótt montinn væri
ihann af stærð blárfjallsins og
I umsvifum í fyrstu.
! Svipað myndi hverjum heilvita
í manni fara með undaneldishross,
i sem hann ræki sig á að bæri ógeð-
; fellda eiginleika, nema því aðeins
; áð bókiærð'ar kenningar reynslu-
i lausra angurgapa væru viðtekinn
| dómgrunnur á sýningum og svo
mikils metnar af kaupendum
hrossa, að úrskurðir slíkra skyndi
dóma voru líklegir til að seljja
meingriipi á ofurverði og væri það
þó skamimgóður vermir jafnvel
seijendum sjálfum.
Eina leiðin til bættrar hrossa-
eignar í landinu er þvd sú að
halda fast í þau kyn, sem vel
hafa gefizt, velja úr þeim hið
bezta, en blanda þau ekki áð
ráði með lítt þekktum aðkomu-
stofnum fyrri en eftir jiákvæðar
tilraunir í smiáum stíl. Þótt þær
tilraunir ’kosti nokkuð ætti engum
að vaxa það í augum. Sdálfir eru
hrosseigendur í heiminn komnir
með þjáningum og aldir upp með
erfiði og kostnaði og þurfa því
varla að vænta þess áð auknir
kostir heiliar skepnutegundiar velti
að búum manna fyrir ekki neitt.
Ef hér á að ala upp klumphesta
stóra, þunga og lata, þá eru rann-
sóknartækin til þrenningin: mæli-
stöng, miálband og vog. En sé
ætlazt til að hér verði áfram nokk
ur kostur léttra hesta og vikalið-
ugra, þá mun hagfeilldast að láta
hrossin sjlálf um valið öilu meira
en nú stefnir að. Lausir hestar í
stóði verða sem sé að hafa mikið
fyrir og sú reynsla, sem þannig
fæst, er óvilhöll, en dómar manna
kváðu geta verið bæði hugrekki,
af heimsku gerðir og ranglæti.
Sá hestur, sem hefir til þess
hörku og færni að reynast sigur-
sæll, þótt við nokkuð sé að
keppa, er ekki með öllu kostlaus
hváð léttleik og fimi snertir, og
t IÐNSKÓLINN í
REYKJAVÍK
óskar að kaupa tæki til verklegrar kennslu fyrir málmiðnaðar-nema, svo sem hér segir:
rennibekki, (litla) rafsuðuvélar, hefil, borvél, fræsivél og vélsög. TROLOFUNARHRINGAR
Nánari upplýsingar fást í skrifstofu skólans Flfót afgreíSsla
næstu daga. Sendum gegn póstkrofu
Tilboð óskast send skólanum fyrir næstu mán- GUDM PORSTEINSSON
aðamót. gullsmiður
Skólastjóri. Bankastræti 12.
það verður þá helftin afkomendum
hans heldur ekki, þótt þyngra sé
á móti. Bú eru hér á landi nú á
sjlötta þúsund talsinsv sum hross-
laus, önnur hestfá, en hross eru
fu'll þrjlátíu þúsund. Skyldi ekki
mega skera nokkuð af úrgangi?
Þau af mistakafolöldum og ætt-
lerum, sem komust til fullorðins
ára og fengju tamningu, gætu þá
því betur, sem þau reyndust verr,
sannað það bœði heimskum og
heilvita, að sumar ættir er tjón
að láta haildast eða hafa saman
í einum líkama. Það væri líka
nokkur ábati.
Hætt er við áð ráðríkum áhuga
mönnum, sem alla vilja láta
dansa eftir einni pípu þyki hér
skapaist undanfæri fyrir ólík sjón
armið og þeim vera litill léttir
gerður í starfinu með slíkum um-
bótum sem þessum. Þá er þeim
rétt að girða sig af eða leita sam-
vinnu og hiés með hross sín hjé
skoðanabræðrum um smekk og
þarfir en þó einkum að hrekja þess
ar ályktanir og þvílíkar með rök-
um og reynslu. Slík sundurgreining
manna i áhugaflokka gæti varla,
brugðizt m-eð að sýna mismun í
árangri hinna ýmsu ræktenda og
hún myndi halda vi'ð fjölbreytni
bynsins í h-eild, svo að ólíkir menn
ættu þess betri kost að fá eitthvað
við sitt hæfi. Og það gæti gefið
fleiri mönum nokkur áhrif á
gang málanna heldur en nú er,
þegar heiMr og hálfir landsfjórð
ungar lúta vilja sterkasta áróðurs
mannsins hvort sem fortölumátt-
ur hans byggist á þekkingu og
góðvilja eða embætti og yfir-
læti.
Þótt ég hafi hér að framan
haldið fram fastheldni og ræktar
semi við fornreynda stofna, þá
þarf engum hesthneigðum manni
að segj'a neinar reglur um athugun
á annarra hrossum né nauðsyn
þess að nýta gott, hvaðan sem
kemur, ef eitthvað slíkt ber fyrir
auga. Því eru sýningar og aðrar
hrossasamkomur mikils virði og
skyldi til vanda, en vel mætti þá
gæta þess að stóðhesta ætti jafn
an að sýna í létturn holdum og
tamda. HorkóngaMskapurinn
gamli er ekki lengra undan en
það, að mörgum hættir til a'ð hafa
fyrir aðalmælikvarða forna orð-
takið: „Fagurt hold fjarri beini.“
Eiginlegum reiðmönnum, sem
ættu að meta svínfeita klump'a
klettþunga af æfingarleysi og eldi
kynni að sjást yfir eðlisgæði, sem
fergð voru undir fitu, en hinum
heimskari mönnum gæti sýnzt gölt
urinn matarmikill og eljan við eld-
ið ver'ðlaunaverð, gæti því komið
til mála að hafa frádráttarstig í
fyrirgjöf sýningargripa og lækka
þá eftir ástæðum bœði fyrir of-
beldi og vanfóðrun.
Þótt happalaus og jafnvel skað
leg ítroðsla fóðurs ásamt brúkun-
arleysi hafi hér verið vítt, er þó
annars skyldara að gæta með
gallaða kynningu hrossa hér á
landi og það er ríkjandi vanmat
móðurœtta.
Úr agalausum stó'ðum hafa
komið upp hryssur, 'svo þaulrækt
aðar af hendingu eða brjóstviti
eigenda nema sjálfar hafi merarn-
ar ráðið faðernum folalda sinna
lið eftir lið, að undan þeim hefur
ekkert folald brugðizt að reið og
dugi, þótt mörg yrðu, og fá eða
engin samfeðra. Þetta sýnir meira
vit í feðravali, ef þar er orsökin
eða meiri ættstyrk móður en tíðk-
ast hjá konum auk heldur öðrum
kvenverum. Hitt mun því nær, að í
frjálsu stóði hafi ekki náð léttustu
merunum nógu snemma nema af-
burðahestar, og úrvalið hrossanna
því valizt saman sjálfkrafa lið
eftir lið þar til kynfestan var
fengin, hafi um nokkuð verið
að velja.
Slíkar merar eru traustari ættar-
grunur en margt af völdum stóð-
hestum ög skyidi því rekja ættir
frá þeim fremur en feðrum, sem
auk þess eru sijaldnar vissir. Við
blóðrannsökn íslenzkra hrossa ný-
lega gerða hefir að minnsta kosti
frétzt að sannazt hafi rangfeðr-
anir, þar sem vandlega geymdum
stóðhesti var kenndur gripur, sem
hann gat alls ekki átt samkvæmt
blóðflokkum beggja.
Þegar svo fer með’ hið græna
tréð, þá þarf ekki að spyrj'a um
hið visna, enda er öllum kunnugt
um slí'k mistök.
íslenzkir folar vita menn að
eru sumir frjóir veturgamíir og
það þótt undanvandir séu, en aðr-
ir sannanlega ónýtir til undaneld-
is fram á haust á þriðja ári, þótt
rétt væru skapaðir og til nægra
meingjlörða síðar. Það er því ýms
um lægðum bundið að losa sig
við hættuna af rangfeðrun, en
sáralítil hœtta á rangmæ'ðrun.
Þetta mœttu þpir menn vel at-
huga, sem svo eru fávísir að halda
að íslendingar geti í bráð í hrossa-
rækt komizt með tærnar þangað,
sem erlend kynbótabú hafa fyrir
löngu komið hælunum um öryggi
í bókfœrslu og ættvísi hrossa.
Ekki myndi heldur spilla að
rifja upp þá landfræðilegu lær-
dóma að aðeins einn fimmtándi
hluti íslands var talimn byggt
land og hefir byggð minnkað síð-
an það var, en allmikið af hinum
hlutunum fjiórtán er notað sem
afréttarland og mætti þykja spill
ast, ef ek'ki mætti sleppa þangað
diikhesti á öðru ári nema vönuð-
um hversu vænlegur sem væri,
heldur yrði að dreita mæðginin
heima í þröngum kúahögum eða
færa frá, en nota það land. Það
eru því ekki einasta „örðugar kýr
í Hrosshaga" svo sem iöngum hef-
ir þótt sannazt, heldur' eru líka
þrælerfið hrossin í þeim kýrhaga,
sem nú er úr flestu landi að
verða.
Afsaka ber að í umtali þessu
eru litlar lýsingar hrossaskrokka.
Varla er tii það flón að ekki
skynji það nokkurn mun ljóts og
fagurs, þótt á hesti .sé og naum-
ast þarf nokkurn að brýna tll þess
að velja sér heldur fagran hest eft
ir því sem vit og smekkur leyfir,
en þann, sem Ijótari er, séu aðrir
kostir jafnir, og þótt fegurðarvitið
væri tabmarkað, þá mun flestum
ljóst að ákveði'ð byggingarlag veit
ir betri a'ðstöðu til verka en ann-
að. En þótt þetta sé athugandi ber
annað að meta meira.
Góðvild og starfsfýsi lagvirkni
og mér liggur við að segja ráð-
snilld auk heilsu og þollyndis á
meðal einstaklinga í stóði þekkja
hirðar hrossanna betur en döm-
endur á sýningum, næstum hverj
ir, sem eru, en svo er allt þetta
torráðið að þafcka ber hlutdeild
hvers heilvita manns í vandanum
og því frekar, sem hann veit
meira. Því eru sýningar góðar, þótt
gallaðar verði jafnan, en bezt er
úrval kunnugu mannanna ef einu
skal hlíta og því má ekki vinna
það tM léttis vafasöhium kyn-
bótatilraunum að gera einstakling
um ókleift eða illvinnandi að
hlýða einkareynslu og eigin smekk.
Eina viturlega ráðið, sem ég hefi
heyrt nefnt nú nýlega, hrossarækt
til framdráttar, er stofnræktun á-
kveðinna ætta í höndum þeirra
manna, sem einhverju vilja fórna
fyrir málefnið, eða svo þekkja ti'l
kosta, að þeir halda sér auðgunar-
von í einu kyni fremur en öðrum,
þeim kunnum og fáanlegum. Að
vísu er slæmur aliur undanslátt
ur með eftirlit stóðhesta og spill
ir ættvisi og rannsóknum en að
öðru leyti er aukið frelsi þeirra
manna, sem mest eiga á hættu
við hrossaframleiðslu enn um fyr-
irsjáanlega framtíð fullkomin nauð
syn og ætti að njóta meiri virðing
ar en það fær og meiri réttar í
framkvæmd. Likur svo hér — mun
langt þykja — leikmanns ski'afi
um stóðbúskap.