Tíminn - 13.07.1968, Side 7

LAUGARDAGUR 13. júlí 1968
TIMINN
og þjóðhetja
Eamon de Yalera
forseti írlands
Naumast mun nú sitja a<5 völd-
um annar þjóðhöfðingi, sem leng-
ur og harðar hefur barizt fyrir
sjálfstæði þjóðar sinnar, en Ea-
mon de Valera, forseti írlands.
Segja má að hann hafi verið í
fremstu víglínu allt frá því árið
1916, er hann barðist í misheppn-
aðri uppreisn gegn Bretum. Nú
hefur hann í níu ár gegnt for-
setaembættinu og virðist enn ó-
bugandi, þótt orðinn sé 85 ára
gamall. í hugum flestra er hann
þegar orðinn eins konar þjóð-
sagnapersóna og það var því eðli-
legt, að eftirvænting mín væri
mikil, er ég lagði af stað á hans
fund föstudaginn 28. júní s.l.
Úðaregn draup af grænu laufi
á gráan flöt Liffeyár, sem renn-
ur gegn um Dublin, þegar dr.
Terence Rafferty, yfirmaður írska
menntamálaráðuneytisins, kom til
þess að fylgja mér til forsetans.
Skammt var að aka inn í hinn
feiknastóra skemmtigarð Phoenix
Park, en inni í honum er Aras
an Úachtaráin — Hús forsetans.
Á ^algirjum reitum í skemmti-
garðinum er nautpeningur og
sauðfé á beit, því þetta er mikið
landflæmi — 1760 ekrur alls.
Innan við girðinguna um dýra-
garðinn má sjá ljón rölta um
grænar grasbrekkur. .Hávaxin lauf
tré af ýmsum tegundum veita
skjól og skugga. Síðar sá ég mér
til undrunar, að pálmatré vaxa
allvíða í írlandi.
De Valera forseti fæddist 14.
október 1882 í New York. Móðir
hans var írsk en faðirinn Spán-
verji. Naut hann föður síns
skamma hríð, því hann andaðist
1885 og flutHst drengurinn
nokkru síðar til írlands með móð-
urbróður sínum. Þar ólst hann
upp í Limerick-héraði hjá móður-
fólki sínu.
Við höll eina skammt frá Lim-
erick hefur verið komið upp
byggðasafni. Reistar hafa verið ná
kvæmar stælingar á húsum eins
og þau gerðust hjá bændum og
fiskimönum í næstu sveitum ag
eitt hús var flutt þegar Shann-
onflugvöllurinn var gerður og end
urreist þarna á staðnum.
Sú vistarveran, sem stærst er
og fyrst er gengið inní í öllum
húsunum, er eldhúsið. Til hlið-
ar eru eitt eða tvö herbergi —
svefnherbergi og gestastofa og
uppyfir þeim svefnloft fyrir börn-
in, og er það opið fram að eld-
húsinu. Gólfið í eldhúsinu er úr
steinhellum og tíðkaðist að nýjar
hellur væri hluti af heimanmundi
brúðar. Þökin eru úr strái, árefti
úr tágum og torf á milli. Alls
staðar er opinn arinn í eldhús-
unum og skíðlogar í dökkum mó-
kögglum og leggur af daufan
reykjareim. Á hellu framan við
eldstæðið var fiðlara ætlaður stað
ur í dansveizlum. Undir þá hellu
var lagður korkur, svo að betur
dunaði undir þegar fiðlarinn sló
taktinn með tánni.
Svipuð þessu voru þau húsa-
kynni, sem de Valera ólst upp í.
Vegna námsafreka sinna hlaut
síðan styrki til æðra náms, lauk
háskólaprófi og gerðist kennari.
Hann lagði sig eftir að læra til
hlýtar hina fornu tungu íra og
taldi það, að viðhalda tengslun-
um við hina fornu menningu,
þátt í því að vekja mönnum metn-
að og herða sóknina fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar. í félagsskap
þeim, sem vann að endurvakn-
ingu tungunnar kynntist hann
átján ára gamalli stúlku Janie
FLanag'an eða Sinead ni Phlanna-
gain, eins og hún var kölluð á
írsku. Þau gengu í hjónaband
árið 1910 og eignuðust sjö börn.
Sástu Sinead de Valera? var ég
spurð. Nei, gnzaði ég.
Þá hefurðu aðeins séð hálfan
persónuleika forsetans. Það geisl-
ar af þeim, þegar þau eru saman.
Hún er yndisleg. — Þetta var
sagt um hana nú, þegar hún er
áttræð.
Of langt yrði að rekja hinn
ianga stjórnmálaferil de Valera
frá því hann gekk í flokk írskra
sjálfboðaliða 1913 Oft og mörg-
um sinum hefur hann setið í
fangelsi og a.m.k. einu sinni var
Eamon de Valera, forseti Irlands
fór hann á laun til þess að afla
málst'að íriands fylgis og safna
fé til sjálfstæðisbaráttunnar. í
báðum heimsstyrjöldunum reyndu
Þjóðverjar að ná fótfestu á ír-
landi og þeir höfðu áður sent
írskum uppreisnarmönnum vopn,
Frú Sigríður Thorlacius segir frá
heimsókn til forseta írlands
Fyrstu orðin í írsku lærði hann
af ömmu sinni, sem sat við eld-
inn og fór með kvæði og söng
fyrir hann. \
Þó að fjölskyldan væri lítt fjáð,
var drengurinn settur til mennta.
felldur yfir honum dauðadómur
— eftir páskauppreisnina 1916.
Ilann var langtímum saman að
fara huldu höfði í sínu eigin landi
til þess að forðast handtöku og
fangelsisvist og til Bandaríkjanna
en de Valera barðist jafn hart
gegn því að Þjóðverjar fengju
nokkur ítök í landinu og hann
barðist gegn Bretum.
f hinni löngu og erfiðu sjálf-
stæðisbaráttu greindi menn á um
l aðferðir og stundum urðu sam-
| herjar að andstæðingum. Ömur-
: legust urðu átökin innanlands
1922—23.
Árið 1917 bauð de Valera sig
• fram til þings í Clarehéraði. Náði
hann kosningu og var lengst af
síðan fulltrúi þess héraðs. Þar var
hann tekinn fastur á framboðs
fundi í borginni Ennis 1923, en
| hlaut þó helmingi fleiri atkvæði
; en mótframbjóðandinn, sem var
i ráðherra
stjórn fríríkisins.
Killarney — eitt fegursta. héraS írlands.
Næsta ár fóru fram aukakosning-
ar. Þá var de Valera nýkominn
úr fangelsi og fór beint til Ennis.
Fólkið flykktist á móti honum og
í kofagluggunum loguðu kerti und
ir myndum af honum. Daginn
eftir hófst fundur á sama stað og
árið áður. „Eins og ég var að
segja, þegar við vorum ónáðuð,“
hóf hann ræðu sína.
Árið 1932 varð de Valera for-
sætisráðherra og beitti sér fyrir
umbótum á öllum sviðum þjóðfé-
lagsins. Hann undirbjó stjórnar-
skrá lýðveldisins og vegna hinnar
linnulausu baráttu nálgaðist sú
stund, að írland yrði fullvalda lýð-
veldi. Það urðu de Valera mikil
vonbrigði, að ekki skyldi takast
að sameina allt landið, en það
mistókst m.a. vegna þeirrar
hryðjuverkaöldu, sem I.R.A. sam-
tökin efndu til. í síðari heims-
styrjöldinni stóð hann fast á því,
að írland skyldi vera hlutlaust og
var þá ekki vandalailst að verj-
ast ásókn og ásökunum annarra
ríkja.,
En nú erum við komin að
miklu járngrindahliði inni í Pho-
enix-garðinum. Tveir aldraðir
verðir halla sér upp að trjástofni
og skrafa saman. Þeir opna hlið-
ið og ungur hermaður kemur að
bílnum og spyr um nöfn okkar.
Við ökum áfram upp að forseta-
húsinu, sem er einfalt að gerð
hið ytra, aðeins skreytt súlum við
innganginn. Dyrnar- opnast og á
móti okkur tekur roskinn herfor-
ingi, vörpulegur maður. Ég er
leidd að gríðarstórri gestabók til
að skrifa nafn mitt og síðan er
okkur vísað inn í sal, þar sem
standa opnar dyr út í garðinn að
húsatoaki. Þaðan er útsýn í iistilega
prýddan garð og sér milli trjánna
út að akbraut, þar sem fjöldi
ferðamanna stendur og tekur
myndir af húsinu.
Hús forsetans var fyrst byggt
sem dyravarðarhús árið 1751, en
1782 var það keypt handa um-
boðsmanni brezku krúnunnar og
stækkað til að verða aðalbústað-
ur hans. Haldið var áfram að
byggja við húsið, og prýða það
fram á síðustu ár.
Dr. Rafferty bendir mér á töflu,
sem hangir á einum veggnum í
þessum fallega sal. Það er landa-
bréf af Clare-héraði, gert úr gulli
og fellt á dökkan við. Til hliðar
við landabréfið eru skráð öll ár-
in, sem foísetinn hefur verið kos-
inn á þing í héraðinu. Kjósend-
urnir gáfu honum þessa töflu
þegar hann varð forseti.
Nú birtist herforinginn aftur og
segir að forsetinn sé reiðubúinn
að taka á móti okkur. Við göng-
um inn í næsta sal. Þar eru bóka-
skápar á vegg gegnt dyrum, göm-
ul og falleg húsgögn, nokkur mál-
verk á veggjum og sjónvarp úti
í horni. Framan við bókaskápana
er stórt maghonyskrifborð og bak
við það situr de Valera. Hann
rís á fætur og réttir okkur henn-
ina, svipmikill maður, en ekki
Framhald á 12. síðu.